Polski konsulat we Lwowie

18

14–27 lutego 2014 nr 3 (199) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

aby przed wyjazdem z Ukrainy de-

dni. W najbardziej drastycznych

– szczególnie ci jadący do Turcji

pieczenie mienia i eksporta zwłok do

zajmowali uzbrojeni strażnicy. Na

ponowali dewizy na koncie konsula-

przypadkach pomoc urzędu polega-

i na Bałkany. Również Ukraińcy po

kraju – pozostawiały zawsze niepo-

ławie oskarżonych pilnowało zatrzy-

tu i pobierali je później w kraju. Nie-

ła na organizowaniu transportu au-

uzyskaniu niepodległości chcieli na

kój, czy zrobiliśmy wszystko, co nale-

manego dwóch zbrojnych, mimo że

którzy z nich postępowali zgodnie z

tobusowego, aby dokonać odprawy

masową skalę zasmakować wol-

żało uczynić. Często jednak nie mie-

ława była oddzielona od sali krata-

naszymi sugestiami.

z zapewnieniem konwojowania i z

ności podróżowania. Ich celem, na

liśmy możliwości ustalenia przyczyn

mi. Za drzwiami czuwali inni. Oskar-

Wielu Polaków odwiedzających

pominięciem kolejki.

miarę ówczesnych możliwości, stała

zdarzenia oraz jego sprawców, co

żonemu zdjęto na sali kajdany tylko

miejscowe bazary i stragany bywało

Przy rozwiązywaniu tych sytuacji

się Polska, utożsamiana dość jed-

ze względu na naszą interwencję.

stwarzałoby podstawową możliwość

poszkodowanych na skutek kradzie-

bardzo operatywnie działał konsul

noznacznie z Zachodem. Te czyn-

Prokurator oskarżał tak, jak gdyby

dochodzenia roszczeń odszkodo-

ży, rabunków czy dotkliwych pobić.

Andrzej Krętowski. Częste wyjazdy

niki spowodowały niesamowite per-

delikwent dopuścił się największych

wawczych. Zdarzyło się – by przywo-

Konsulat udzielał im niezbędnej po-

na granicę odrywały go jednak od in-

turbacje obecne już na drogach do

zbrodni. Sprawie nadano charakter

łać tu choć jeden przykład – że polski

mocy.

nych istotnych spraw. Przy szczupło-

przejść granicznych i oczywiście na

kierowca poniósł śmierć wskutek

polityczny, jakby godziła wprost w

W dużej mierze wyznacznikiem

ści kadr naszego personelu było to

samych przejściach.

wtargnięcia nocą na szosę stada koni

interesy państwa. Wyrok zapadł w

polskości jest na Ukrainie wiara ka-

dużym utrudnieniem w pracy urzędu.

Kolejki samochodów osobowych

z pobliskiego kołchozu. Pozostawił

zgodzie z żądaniem prokuratora –

tolicka. Konsulat bardzo aktywnie

Zdarzały się sytuacje tak poważne,

i autobusów sięgały nieraz dziesięciu

osieroconą rodzinę, w tym nieletnie

pięć lat bezwzględnego więzienia.

włączył się w spontaniczne i częste

że wymagały wyjazdu obydwu kon-

kilometrów, stojąc obok siebie zde-

dzieci. Okazało się, że dochodzenie

Przyszło go odbywać skazanemu

przejmowanie kościołów. Były przy-

sulów. Nawet dotarcie do przejścia

rzak przy zderzaku. Na wyjazd ocze-

odszkodowania było niemożliwe, bo-

w warunkach urągających wszelkim

wracane przez wiernych „z niebytu”,

– tak samo jak i sytuacja na samych

kiwało się siedem dni, często więcej.

wiem lokalne władze nie uczyniły nic,

cywilizowanym standardom.

co oznacza – z ruin. Te, których do-

przejściach – wymagało częstych

To właśnie od wtedy stacje radiowe w

aby w tej sytuacji pomóc. Można po-

Chciałbym tu z całą mocą pod-

szczętnie nie zrujnowano, były po-

interwencji u władz miejscowych, u

Polsce zaczęły informować o czasie

wiedzieć, że w praktyce nie działały

kreślić olbrzymie zaangażowanie

rzuconymi magazynami czy obiekta-

milicji, służb celnych i granicznych.

oczekiwania na graniczną odprawę.

zupełnie. Niestety, również konsulat

konsula Andrzeja Krętowskiego w

mi innego, gospodarczego przezna-

Trzeba pamiętać, że oczekujący nie

czenia. Niemalże wszystkie ocalałe

mieli zapewnionego minimum warun-

kościoły znajdowały się w opłakanym

ków bytowania – brak wody, żywno-

stanie. Mniejszość polska, porozrzu-

ści, wreszcie i toalet stanowiły dla nich

cana po rubieżach Ukrainy, z wła-

prawdziwą udrękę. Doprowadzało to

snej woli i z entuzjazmem, gdy tylko

do różnorakich, niekiedy ostrych kon-

nadarzała się okazja, przejmowała

fliktów, zarówno wśród oczekujących

te sakralne niegdyś obiekty. Czy-

w kolejce, jak i na samym przejściu.

niono to z olbrzymim, często prze-

Jedynym ogólnie dostępnym napo-

kraczającym ich zasobność i siły

jem był wieziony przez ówczesnych

zaangażowaniem. Inicjatywy takie

turystów alkohol, co sprzyjało coraz

podejmowano zarówno na odległej

to częstszym wybuchom agresji.

prowincji, jak i w miastach. Jednak

Gdy ktoś z oczekujących usiłował

odzyskiwanie świątyń często rodziło

ominąć kolejkę, dochodziło do aktów

konflikty z grekokatolikami, których

wandalizmu – uszkadzania samo-

Kościół przeżywał renesans i wy-

chodów, a czasem nawet zdarzeń

kazywał dużą aktywność. W kon-

tragicznych w skutkach. Utkwił mi w

flikcie z Kościołem katolickim miał

pamięci epizod, kiedy to oczekujący

on u lokalnych władz zdecydowane

na przejazd nie chcieli dopuścić do

wsparcie – z narodowych, po części

ominięcia kolejki przez autobus kur-

zrozumiałych względów. Kościołowi

sowy. Położyli się na jezdni, twier-

katolickiemu dużą pomoc okazywali

dząc stanowczo, wręcz z uporem,

Do platformy, na której wywożono pomnik Lenina, uczestnicy demonstracji przymoco-

przybywający tu na pobyt czasowy

że „nie przepuszczą, chyba, że po

wali transparenty z napisami: „Lenin – tyran XX wieku”, „Lenin – twórca komunizmu, na

– bo takie tylko otrzymywali wizy –

ich trupie”. Jeden z podróżnych był

śmietnik historii”, „Stalin – godny uczeń Lenina”, itp. Lwów, 14 IX 1990 r. (Fot. ze zbiorów

księża z kraju. Kluczową rolę odgry-

na tyle zdesperowany, że nie usunął

autora wspomnień)

wali księża miejscowi, których było

się z drogi – i dostał się pod koła

pomoc osobom pozbawionym wol-

jednak za mało (jeden z miejscowych

Zrozumiałe, że zmęczony i rozdraż-

nie mógł nic zrobić, ponieważ nie ist-

autobusu. Przez długi czas konał na

ności. Te sprawy dotyczyły często sy-

kapłanów, ks. Marcjan Trofimiak, w

niony tłum nie respektował często

niała konwencja w sprawach pomocy

oczach bezradnego tłumu. Karetka

tuacji, które wydarzyły się w bardzo

czasie trwania mojej kadencji otrzy-

konsularnych rejestracyjnych tablic

prawnej. Także w naszych urzędach

nie mogła przebić się przez tarasu-

odległych od Lwowa miejscach. Kon-

mał sakrę biskupią). Była to liczba, w

samochodowych.

centralnych bezradnie rozkładano

jące drogę samochody.

sul Krętowski skutecznie zabiegał o

stosunku do potrzeb, absolutnie nie-

Niejednokrotnie polscy podróż-

ręce. Moje bezpośrednie interwen-

Wiele sytuacji było niezwykle

widzenie się z zatrzymanymi, utrzy-

współmierna. Konsulat udzielał kato-

ni – nieświadomi trudności, z jakimi

cje w Ministerstwie Sprawiedliwości

trudnych. Oczekujące osoby, wzbu-

mywał kontakt z rodzinami, zaopatry-

likom pomocy zarówno politycznej,

borykaliśmy się, usiłując przyjść im z

były w istniejącym stanie rzeczy

rzone długo trwającą odprawą, prze-

wał w środki czystości i podejmował

poprzez podejmowanie interwencji u

pomocą – kierowali swoją złość prze-

bezskuteczne. Wszystko, co dawa-

dłużaną w zasadzie przez służby ra-

wszystkie inne potrzebne działania.

miejscowych władz, jak i organizacyj-

ciwko nam. Doszło nawet do tego,

ło się zrobić, to zasygnalizować ów

dzieckie – szczególnie podróżujący z

Nasze wyjazdy w teren, nierzadko

nej, w kontaktach z duchowieństwem.

że w konfliktowej sytuacji, w despe-

problem, by spowodować jak naj-

autokarów – organizowali się i grozi-

wielogodzinne poruszanie się po

Pomoc taka okazała się na przykład

racji, próbowali wywrócić i zepchnąć

szybsze jego rozwiązanie.

li siłowym forsowaniem granicy. Na

bezdrożach, były częste i nadzwy-

niezwykle potrzebna arcybiskupowi

nasz samochód do rowu. Padały też

W licznych przypadkach kon-

to równie nieustępliwi pogranicznicy

czaj męczące. Stanowiły też dużą

Marianowi Jaworskiemu, po ingresie

okrzyki by samochód podpalić. Dziś

sulat udzielał pomocy obywatelom

grozili użyciem broni. Zdarzyło się,

niedogodność dla urzędu, bowiem

Jego Ekscelencji na biskupa Lwowa

myślę, że jedynie nasza postawa,

polskim pozbawionym wolności za

że w tak napiętej sytuacji, przy real-

przy tak szczupłej obsadzie perso-

i ustanowieniu biskupstwa, niestety

odwaga by stanąć wobec wzburzo-

faktyczne, a często i rzekome prze-

nej groźbie użycia broni, musiałem z

nalnej wyłączały konsula z udziału w

„na uchodźctwie” – bo w Polsce.

nego tłumu twarzą w twarz, zapobie-

winienia. Ocena czynu, jego szko-

konsulem Andrzejem Krętowskim pil-

innych sprawach. Działań tych jed-

Dla podniesienia prestiżu uro-

gła spełnieniu ich gróźb.

dliwości, nawet prawdopodobne czy

nie interweniować w Moskwie – i to za

nak nie można było zaniechać, gdyż

czystości organizowanych w związ-

W tych warunkach należało też

ewentualne jego popełnienie, były

podszeptem bezradnego, specjalnie

kontakt zatrzymanych z rodziną był

ku z nowo otwieranymi kościołami

zapewniać bezpieczne przekracza-

interpretowane dowolnie i w gruncie

przybyłego do Lwowa szefa Wojsk

poza taką drogą praktycznie niemoż-

niejednokrotnie uczestniczyli w nich

nie granicy znaczącym osobom z

rzeczy zależały od dobrej bądź złej

Ochrony Pogranicza, płk. Walerija

liwy, zaś pomoc ze strony miejscowej

nasi konsulowie. Znaczącą uro-

kraju – ludziom nauki, kultury, hierar-

woli funkcjonariuszy. Stosowane

Anatolijowycza Popowa. Granica wy-

adwokatury wysoce iluzoryczna.

czystością, z udziałem hierarchów

chom Kościoła, wojewodom, zmie-

kryteria karalności bardzo różniły się

mykała się spod kontroli. Częścio-

Dość często docierały do konsu-

Kościoła i władz cywilnych, było wy-

rzającym w swoich misjach na Ukra-

od polskich unormowań. Za przy-

wo, jak mniemam, konflikty prowo-

latu informacje o jawnym, skandalicz-

święcenie nowo pozyskanej świąty-

inę ministrom. Kierowali się głównie

kład może posłużyć sprawa jednego

kowały same służby, które stosowa-

nym wręcz bezprawiu służb granicz-

ni w Kołomyi. Konsulat utrzymywał w

do Lwowa, który, jak wspomniałem,

z naszych rodaków, u którego na

ły tryb pracy zbliżony do tzw. strajku

nych, polegającym na rekwirowaniu

tym celu stały kontakt z panią Janiną

stał się nadzwyczaj modny.

przejściu granicznym wykryto w ba-

włoskiego. Tymczasem po naszej

naszym podróżnym znacznych kwot

Zamojską ze Lwowa, z tamtejszego

Lawinowe przemieszczanie się

gażu pewną liczbę zegarków, co sta-

stronie te same tłumy oczekiwały

dolarów. Podróżni wyjeżdżający na

Klubu Inteligencji Katolickiej.

przez Zachodnią Ukrainę naszych

nowiło przemyt na niezbyt w istocie

na odprawę najwyżej kilka godzin,

Ukrainę, zgodnie z prawem, zgłaszali

Konsulat aktywnie uczestniczył

obywateli, tych, dla których cel stano-

dużą skalę. Rozprawa sądowa, jeśli

czasami odprawiane były prawie na

w deklaracjach celnych przewożone

w odbudowie i rekonstrukcji Cmen-

wiła sama Ukraina, czy też tych, któ-

dobrze pamiętam, odbywała się w

bieżąco. Z kolei powszechną prak-

przez siebie walory, co upoważniało

tarza Orląt. Teren cmentarza stano-

rzy podróżowali tranzytem, było źró-

Użhorodzie. Przybyłem na nią wraz

tyką służb granicznych na przejściu

do swobodnego wywiezienia ich w

wił wysypisko śmieci, które grubą

dłem wielu dramatycznych wydarzeń,

z konsulem Andrzejem Krętowskim

kolejowym w Medyce-Mościska II

momencie opuszczania kraju. Mimo

warstwą przykrywały nagrobne płyty,

w tym również losowych, nie tylko w

aby udzielić zatrzymanemu pomocy.

było wysadzanie na stacji pasaże-

to celnicy rekwirowali zgłoszone pie-

doszczętnie i celowo, z przyczyn po-

strefie przygranicznej, ale i w głębi

Nie mogliśmy wyjść ze zdumienia na

rów, których nie zdołano odprawić

niądze, rzekomo celem wyjaśnienia.

litycznych, zniszczone. Z katakumb

kraju. Stwarzały one konieczność

widok tego, co zobaczyliśmy na miej-

w pociągu. Wysadzeni – z uwagi na

W rzeczywistości przepadały one

pozostało żałosne rumowisko. To, co

udzielania pomocy, czasem wręcz

scu. Jeszcze zanim przybył samo-

koniec ważności biletów – nie mieli

bezpowrotnie, i to bez względu na

nazwałem odbudową i rekonstrukcją,

podjęcia natychmiastowej interwen-

chód więzienny z oskarżonym, ulica

możliwości kontynuowania podróży

interwencje konsulatu. Proceder

w praktyce oznaczało długotrwałe,

cji. Zdarzenia najbardziej tragiczne,

obstawiona była żołnierzami z bro-

następnymi przeładowanymi pocią-

ten dotyczył szczególnie pasażerów

mozolne usuwanie śmieci wywożo-

związane ze śmiercią polskich oby-

nią maszynową. Skutego w kajdany

gami, zaś innych, nowych biletów

podróżujących zbiorowo, autobusa-

nych setkami ciężarówek, aby mogła

wateli, mimo podejmowanych przez

oskarżonego eskortowali z karetki

nie sprzedawano. Podróżni, w tym

mi. W tej sytuacji, gdy nadarzała się

potem nastąpić rzeczywista odbudo-

placówkę rutynowych czynności – jak

więziennej czterej uzbrojeni funkcjo-

chorzy, koczowali wówczas na dwor-

sposobność, radziliśmy podróżnym,

wa i rekonstrukcja. Na prowadzenie

powiadomienie najbliższych, zabez-

nariusze. Również korytarz sądowy

cach, niejednokrotnie po kilka nawet