21

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14–27 lutego 2014 nr 3 (199)

Boska polichromia z gwoźdźca

Pod koniec października w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie zostanie

otwarta wystawa główna. W pierwszej dekadzie lutego dziennikarzom zaprezen-

towano fragmenty ekspozycji, na które składają się m.in. zabudowania z żydow-

skich dzielnic w polskich miasteczkach. Najciekawszym fragmentem wystawy

jest odtworzone sklepienie nieistniejącej synagogi z Gwoźdźca koło Kołomyi na

Pokuciu.

roku malarz mieszkał w Żabiem

BEATA KOST tekst

na Huculszczyźnie. Jesienią 1891

Muzeum Historii Żydów

roku wyjechał do Gwoźdźca, gdzie

Polskich ilustracje

zajął się przygotowywaniem roz-

Synagoga z Gwoźdźca będzie

prawy o polichromii w synagodze.

ozdobą galerii „Miasteczko”, na któ-

Na polecenie krakowskiej Akade-

re składają się świątynia, rynek z

mii Umiejętności uzupełnił pracę

kramami, karczma i dom. Sklepienie

dokumentacją rysunkową na prze-

spalonej gwoździeckiej synagogi od-

łomie 1898/1899. Zachowały się

tworzono w ramach projektu „Gwoź-

jego rysunki tuszem do niedoszłej

dziec Re!konstrukcja”, przygotowa-

publikacji „Bożnica drewniana w

nego przez Stowarzyszenie Żydow-

Gwoźdźcu”.

ski Instytut Historyczny z udziałem

Synagoga w Gwoźdźcu spłonęła

pracowni Handshouse Studio z

w czasie pogromu Żydów dokonane-

Massachusetts (Laura i Rick Brown

go przez wojska rosyjskie podczas

byli pomysłodawcami rekonstrukcji).

I wojny światowej. Rekonstrukcja

Wyjątkowy projekt edukacyjny za-

stała się możliwa dzięki Irene Plat-

kładał przygotowanie na podstawie

ke, wsparcie finansowe donatorki

zdjęć archiwalnych (synagoga w

pozwoliło uruchomić projekt „Gwoź-

Gwoźdźcu była jedną z trzech naj-

dziec Re!konstrukcja”. Projekt był

starszych synagog drewnianych o

unikatowym przedsięwzięciem ze

zachowanej dokumentacji zgroma-

względu na historyczno-edukacyjny

dzonej na przełomie XIX/XX wieku)

i międzynarodowy zasięg. „Historia

rekonstrukcji XVII-wiecznego dachu

nie musi być tylko pisana, mówio-

Montowanie sklepienia synagogi w MHŻP

synagogi o kształcie namiotu.

na, pamiętana czy interpretowa-

Świątynia powstała około roku

na. Historia może też być robiona.

chromii. Użyto farb wykonanych na

wykonali dekorację przedstawiają-

spolitej zaczęto przedstawiać też

1640. Synagoga z Gwoźdźca była

„Re!konstrukcja” dachu synagogi z

bazie wody, kleju oraz naturalnych

cą Świątynię Jerozolimską otoczo-

wizerunki mitycznych stworzeń,

niezwykle interesującym przykładem

Gwoźdźca jest właśnie projektem

pigmentów.

ną zwiniętym w pierścień Lewiata-

zwierząt i ornamenty roślinne. Na

łączenia architektury drewnianej i mu-

historii robionej” – pisali na swojej

Synagogę w Gwoźdźcu dekoro-

nem – potworem morskim, który

sklepieniach w Gwoźdźcu pojawiły

rowanej. Jej wnętrza zdobione były

stronie współtwórcy projektu.

wał żydowski malarz Israel, syn Mor-

stanie się pożywieniem sprawie-

się znaki zodiaku, jednorożec wal-

polichromią. Bima (podwyższenie

Rok temu, w marcu 2013, zre-

dechaja Liśnickiego z Jaryczowa, a w

dliwych po przyjściu żydowskiego

czący z lwem, niedźwiedź, pantera,

w centrum synagogi w formie altany

konstruowany dach nieistniejącej sy-

1729 r. malowidła zostały odrestau-

Mesjasza i odbudowaniu świątyni.

słoń, wielbłąd, zające, kuropatwy,

z balustradą i baldachimem, gdzie

nagogi w Gwoźdźcu zamontowano

rowane przez Isaaka, syna Jechudy

Jak piszą autorzy opracowania „Je-

kruki, jastrzębie, indyki i koguty.

znajduje się stół do czytania i wykła-

w Muzeum Historii Żydów Polskich

Lejba z Jaryczowa, podczas prze-

rozolima w kulturze europejskiej”

Przedstawione stworzenia mają

dania Tory) uderzała bogatą dekora-

jako jeden z elementów tzw. wystawy

budowy sklepienia w początkach

Piotr Paszkiewicz i Tadeusz Za-

swoją symbolikę, uzupełnioną tek-

cją rzeźbiarską.

głównej.

XVIII wieku.

drożny – „Świadczy to, że malowidło

stami biblijnymi i przysłowiami.

Do udziału w projekcie zapro-

Wystawa główna jest najważ-

Malowidła w drewnianych świąty-

wyobraża właśnie tę wytęsknioną

Pamiątką wskazującą na loka-

szono młodzież z Polski, innych

niejszą częścią Muzeum. Zostanie

niach żydowskich powstawały bardzo

świątynię”. Religia żydowska za-

lizację szafy ołtarzowej, w której

krajów europejskich i USA. W ciągu

zamontowana w podziemiach gma-

rzadko, polichromowana sztukateria

kazywała przedstawiania wizerun-

przechowywano zwoje Tory jest wi-

kilku lat w ramach warsztatów obej-

chu na powierzchni ponad 4 tys.

zwykle stanowiła sieć ozdobnych li-

ków tego co jest na ziemi, co jest w

zerunek dwóch gryfów trzymających

mujących różne rodzaje rękodzieła

metrów kw. Obejmuje osiem dzia-

stew i ornamentów geometrycznych,

niebie, w wodzie i pod wodą. Stąd

tablice mojżeszowe.

odtwarzano kolejne elementy da-

łów: „Las”, „Pierwsze spotkania”,

niekiedy też motywem przewodnim

jeśli w synagogach pojawiały się

Malowidła odtwarzano m.in.

„Paradisus Iudaeorum” (Raj dla

chu i sklepienia. Prace nadzorował

było przedstawienie Jerozolimy,

polichromie – były to wzory geome-

dzięki zachowanej w rękopisie pracy

Żydów), „Miasteczko”, „Wyzwania

międzynarodowy zespół historyków,

zburzonej świątyni oraz sceny ich

tryczne i inskrypcje. Na południo-

badawczej Karola Maszkowskiego.

nowoczesności”, „Ulica”, „Zagłada”,

architektów i artystów zajmują-

opłakiwania. W Gwoźdźcu artyści

wo-wschodnich terenach Rzeczpo-

Od roku 1896 aż po koniec 1907

„Po wojnie”. Przygotowane chro-

cych się tradycyjnym rękodziełem

nologicznie galerie ilustrują dzieje

drewnianym. Uczestnicy warszta-

Żydów w Polsce od średniowiecza

tów własnoręcznie zrekonstruowali

po czasy współczesne. Wystawę

przykrycie synagogi z Gwoźdźca.

przygotowuje międzynarodowy ze-

Konstrukcję wykonano na terenie

spół naukowców i kuratorów pod

skansenu w Sanoku. Pierwszy etap

kierunkiem prof. Barbary Kirshen-

prac wykonano w Sanoku kilka lat

blatt-Gimblett. Wystawa główna

temu – do odtworzenia użyto tech-

łączy tradycyjne ekspozycje z

niki ciesielskiej, materiałów i narzę-

najnowszymi multimedialnymi roz-

dzi używanych w okresie powstania

wiązaniami. Koszty na realizację

synagogi.

wystawy – ponad 120 mln złotych –

Stuosobowa grupa studentów

uzbierali darczyńcy z całego świa-

z Polski i zagranicy przygotowa-

ta. Montaż ekspozycji potrwa do

ła więźbę dachową i sklepienie z

czerwca. Odsłonięcie nastąpi 28

drewnianych paneli wykorzystując

października 2014 roku. Muzeum

elementy klasycznego rękodzieła

Historii Żydów Polskich wybudo-

drewnianego. Zachowane fotografie

wano na koszt Urzędu Miasta Sto-

i opis pomiarów świadczą o bogac-

łecznego Warszawy, Ministerstwa

twie form sklepień konstruowanych

Kultury i Dziedzictwa Narodowego

w bóżnicach drewnianych na tere-

oraz Stowarzyszenia Żydowski In-

nie Polski. Ciekawym przykładem

stytut Historyczny (donacje prywat-

była właśnie synagoga z Gwoźdź-

nych sponsorów z całego świata).

ca. Po ukończeniu pierwszego eta-

Muzeum Historii Żydów Polskich

pu prac, kolejnym zadaniem stało

udostępniono dla zwiedzających

się odtworzenie wyjątkowych malo-

w kwietniu 2013 roku, było to tzw.

wideł. Po warsztatach malarskich

Synagoga w Gwoźdźcu

„małe otwarcie”.

przystąpiono do odtworzenia poli-