16

Przegląd wydarzeń

31 marca–14 kwietnia 2014 nr 6 (202) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Pamięć o dolinie śmierci

w Palikrowach

W 70. rocznicę mordu dokonanego na Polakach w Palikrowach koło Podkamienia ks. Anatol Szpak odpra-

wił nabożeństwo żałobne w miejscowej kaplicy. Garstka pozostałych w tej wsi katolików odmówiła wspólną

modlitwę przy krzyżu na miejscu kaźni 385 rodaków rozstrzelanych 12 marca 1944 roku. Zamordowanych

wspominano też podczas drogi krzyżowej z udziałem katolików dwóch obrządków i prawosławnych.

która pochodzi z Palikrów, a obec-

KONSTANTY CZAWAGA

nie mieszka w Podkamieniu. Jej oj-

tekst i zdjęcia

ciec był Ukraińcem. „Ale u nas nie

było różnicy – stwierdza. – Nikt się

Świadków tej tragedii żyje coraz

w Palikrowach nie dzielił. Żyliśmy

mniej. „Przed wojną w Palikrowach

wszyscy w zgodzie. Aż doszła wia-

było więcej Polaków, mniej było Ukra-

domość z Wołynia, że tam biją, palą

ińców – wspomina 89 letnia Stefania

Polaków i ludzie uciekają do nas.

Ksej. – To była mieszana wioska.

Dotarł niepokój też do nas. Miałam

Mąż był Polak, żona Ukrainka – syn

wtedy 15 lat. Starsi chodzili na dy-

był chrzczony w kościele, córka w

żury nocne. Uciekaliśmy na noc z

cerkwi”.

koleżanką do kościoła w Podkamie-

Na pytanie jak układało się ży-

niu. A wtedy, 12 marca, wygnali nas

cie między Polakami a Ukraińcami

w Palikrowach na majdan. Nauczy-

stwierdza, że bardzo dobrze. „Ksiądz

cielka powiedziała nam, dzieciom,

Marek z Podkamienia nie przyjeż-

że nas wszystkich zabiją. Widziałam

dżał co niedzieli – wspomina kobieta.

jak zastrzelili jej wujka. Modliłam się

– Kiedy go nie było, wszyscy Polacy

cały czas na różańcu. Tak mnie Pan

szli do cerkwi. Tu nie było różnicy.

Bóg ratował swoją potężną ręką.

Nikt nie przeszedł, nawet maleńkie

Udało się uciec. Nielicznym udało

dziecko, bez powitania: „Pochwalony

się uratować”.

Jezus Chrystus!” czy „Sława Isusu

Józefa Medwid nie ukrywa, że

Chrystu!”. Takie było wychowanie. W

Stefania Ksej i ks. Anatol Szpak

dzisiaj niektórzy w Palikrowach za-

każdą środę była katecheza. Na jed-

czepiają ją: „O, zostało jeszcze kilku

nym wozie przyjeżdżali ksiądz nasz

zabili bandyci, tam na dolinie – od-

rozstrzeliwują żony, a żona jak strze-

polskich niedobitków...”

i greckokatolicki. Ten szedł do swoich

lają do męża i dzieci. Siostra zosta-

powiadała. – Dlatego nie ma twojej

Ale kobiety nie zwracają na to

dzieci, a tamten do swoich. Nie było

ła, a brata zabili. Nawet zabili takie

mamy. Babcia mówiła, że podczas

uwagi. „Kapliczkę jakoś wyremon-

różnicy, aż w czterdziestym czwar-

dziecko co miało miesiąc. Część

tej masakry tato stał między Ukra-

towaliśmy – cieszy się pani Józefa.

tym zrobili różnicę bandery”. Tak nasi

rozstrzeliwała Polaków, reszta rabo-

ińcami, a mama stała koło taty. Ale

– Dzięki Bogu, okna tam zmienio-

współrozmówcy z Palikrów określają

wała i paliła domy Polaków. Zabie-

jedna z tych Ukrainek, które wyda-

no. W każdym domu jest telefon, to

sprawców. Dwie starsze kobiety pod-

rali krowy. Krew popłynęła tą rzeką.

wały Polaków, wskazała sprawcom

ja wszystkich obdzwoniłam i część

pierając się laskami powoli prowadzą

Woda była czerwona od krwi. Oj, tak

na moją mamę, że to jest Polka.

ludzi pomogła nam. Niestety do ko-

nas na łąkę nazywaną „majdanem” –

było... Oby się nie powtórzyło już

Tato prosił, żeby nie zostawiali dziec-

ściółka przychodzi mało wiernych,

tam właśnie była „dolina śmierci”.

nigdy. Niestety, nie mogłam wtedy

ka bez mamy. Nie pomogło. Babcia

to prawda”.

„Nie wiem z czego to wynikło”

w żaden sposób pomóc czy kogoś

trzymała mnie w fartuszku. Jeden ze

Stefania Ksej stwierdza, że po

– mówi Stefania Ksej. Opowiada,

uratować. Miałam ausweis i dzięki

sprawców popchnął ją i niemowlę

wojnie, po tej masakrze ludzie żyli

jak wszystkich mieszkańców wsi

temu uratowałam się sama. Moich

wypadło z pieluszki. Została zabita

ze sobą w zgodzie. Większość Po-

wyprowadzano z domów i schronów

rodziców ukrył Ukrainiec, miał na

też moja 14 letnia ciotka. Babcia zo-

laków wyjechała do Polski. Przybyło

z krzykiem: „Na majdan!” Ludzi spę-

nazwisko Sokoł”.

stała w samej koszuli, a ja w jednej

sporo Ukraińców, przesiedlonych zza

dzono i zaczęto dzielić na Polaków

Józefa Medwid z domu Zachar-

pieluszce. Potem sąsiadka dała tro-

nowej granicy sowiecko-polskiej. Ko-

i Ukraińców. Część Polaków schro-

czuk: „Urodziłam się 11 czerwca

chę mleka krowiego, babcia wylała

ściół został zamknięty.

niła się tu z Wołynia, ponieważ Pali-

1943 roku. Miałam wtedy 7 miesię-

sobie na pierś żebym ssała. Tato

„Wszyscy chodzili do cerkwi,

krowy położone są na granicy.

Emilia Prochownik

cy, nic nie pamiętam. Mój tato był

zgłosił się do służby na milicji. Mo-

która już była prawosławna, a ja

„Byłam świadkiem tej masakry

Ukraińcem, mama – Polką. Zawsze

skale go zabili. Było to w pobliskich

modliłam się po polsku – opowiada

brać resztki słomy, na której spały jej

– stwierdza pani Ksej. – Rozstrzelali

pytałam babcię czemu każdy ma

Jaśniskach, gdzie próbował obronić

Stefania Ksej. – Niektórzy jeździli

dzieci. Za to naczelnik milicji potrak-

ludzi z karabinów maszynowych. Po

mamę, a ja nie mam? Twoją mamę

kobietę: sowieci przyszli do niej za-

aż do Lwowa, do katedry, do ojca

tował go jako banderowca i zastrzelił.

trzy osoby stawiali. Mąż patrzył, jak

Rafała. Jeździli też do kościoła w

Miałam wtedy półtorej roku. Przez

Złoczowie”. Polacy w Palikrowach

całe życie męczyłam się. Razem

ze wzruszeniem wspominają rzadkie

z babcią tułałam się po dziewięciu

przyjazdy z Polski byłych mieszkań-

obcych domach. Jak babcia szła do

ców tej wsi, Podkamienia i okolic.

pracy, to przekazywała mnie z jednej

Wspiera ich jedynie ks. Anatol i sio-

chaty do drugiej. Ktoś dał coś zjeść,

stry sercanki z Brodów. Na starym

ktoś nie dał, pod płotem też spałam.

polskim cmentarzu zobaczyliśmy

Jakaś kobieta wyjeżdżała do Polski,

niedokończony pomnik ofiarom za-

kupiliśmy jej starą chałupę i dzięki

głady, który wzniesiono kosztem rzą-

pomocy ludzi przenieśliśmy się na

du RP, miał być odsłonięty jeszcze

nowe miejsce. Skończyłam tylko

w 2012 roku. Obok można zobaczyć

siedem klas i poszłam do kołchozu.

pochylone drewniane krzyże na

Bieda zmusiła mnie, bo chciałam

zbiorowych mogiłach rozstrzelanych

jeść. A teraz, po takim życiu, już nie

mam zdrowia. Po co mnie przynieśli

Polaków.

z tej doliny? – płakałam nieraz. –

Podczas naszych spotkań nie

Poco przeżyłam, jeśli znikąd nie ma

uniknęliśmy tematu napiętej sytuacji

pomocy i życie jest takie ciężkie?

na Ukrainie. „Teraz oglądam wiado-

mości w telewizji i modlę się, żeby

Masakry w Palikrowach i w Pod-

Bóg nas zachował. Bo kto nie wi-

kamieniu dokonano tego samego

dział jeszcze wojny, ten nie wie. A ja

dnia. „Strzelano trzy razy z armaty,

widziałam już to wszystko” – powie-

żeby rozwalić kaplicę – powiedziała

działa Stefania Ksej.

Janina Dźwinnyk (z domu Dmytruk),

Pomnik na polskim cmentarzu