15

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 29 kwietnia–15 maja 2014 nr 8 (204)

Ukraina. Ziemia na rozstaju cywilizacji. Metafizyka dziejów

Rozważając przyszłe losy Ukrainy, która niespodziewanie znalazła się na pierwszych stronach światowych gazet, liczni

analitycy i eksperci gubią się w prognozach i radach, w jakim kierunku ma podążać to dla wielu nieznane państwo. Który

kierunek jest dla niego właściwy i uzasadniony?

„kontrrewolucyjną” spuściznę caratu.

postępowała na wschód i północ.

postawały ważne ośrodki cywilizacji

wielonarodowe, gdyż spolszczeni ru-

WŁODZImIERZ OSADCZY

Unarodowienie ludu i elit na

Będąc najpotężniejszym państwem

łacińskiej, w postaci struktur Kościoła

scy bojarzy stali się częścią narodów

Centrum Ucrainicum KUL

Ukrainie nie nadążało za realizacją

chrześcijaństwa wschodniego, Ruś

łacińskiego (Lwów stał się druga po

politycznych polskiego i litewskiego.

założeń doktrynalnych odpowiadają-

Na samej Ukrainie entuzjastycz-

była skoligacona prawie z całą Eu-

Gnieźnie metropolią polską), prawa

W XVI w. urasta do znaczenia siły po-

cych geopolitycznej koniunkturze. Po

nie rozbrzmiewają wykrzyki „Ukrajina

ropą katolicką poprzez związki dy-

magdeburskiego, urzędowej łaciny.

litycznej Kozaczyzna, która wyrosła

rewolucji rosyjskiej 1917 r. prowizo-

ce Jewropa” (Ukraina to Europa), a

nastyczne.

na dzikich terenach, gdzie kończyło

ryczny rząd na ziemiach ukraińskich

ze wschodu donoszą się komenta-

się prawo państwowe i zaczynała się

Ruś Trójjedyna

(Centralna Rada) został „zmuszony”

rze napełnione niepokojem o losy

A wyniesiona do rangi stolicy

wolność hartowana w nieustających

Rozszczepienie się

do proklamacji całkowitej niepodle-

słowiańskiej wspólnoty, „ruskiej cywi-

Potęga i świetność Rusi pierzchła

metropolitów kijowskich, Moskwa

walkach ze stepowcami. Przybiera-

głości dopiero w obliczu agresji bol-

lizacji”. Każdy usiłuje przytoczyć na

pod natarciem Mongołów, a symbo-

pokonawszy mongolskie hordy, sta-

jąc coraz bardziej kształtów politycz-

szewickiej. Próba tworzenia państwa

swą korzyść odpowiednie argumenty

lem tej klęski stało się splądrowanie

wała się potężnym mocarstwem.

nych, Kozaczyzna zaczęła rościć so-

narodowego przemawiała do chłopów

historyczno-kulturowe uzasadniające

przez najeźdźców Kijowa w 1240 r.

Nawiązując do dawnej tradycji ksią-

bie prawo do reprezentowania Rusi.

ukraińskich w mniejszej mierze niż

odwieczną europejskość czy też ru-

Niegdyś zbożne i kwitnące ziemie

żąt kijowskich moskiewscy władcy za

Taka pokusa pojawiła się po wsz-

hasła bolszewickie, dlatego w starciu

skość (rosyjskość) Ukrainy. Wysłu-

spustoszały, miasta wyludniały, za-

swoją misję uznali odbudowę impe-

częciu powstania Chmielnickiego

żywiołu narodowego i komunistycz-

chawszy bezstronnie obie argumen-

nikł wszelki ruch cywilizacyjny w Rusi

rium św. Włodzimierza i „zebranie”

w 1648 r. Po krwawych wojnach z

nego, przy wsparciu ludu, zwyciężył

tacje, trudno odmówić im logiki. Skąd

Kijowskiej zdominowanej przez Mon-

wszystkich ziem w tym też tych, które

Polską i poddaniu się Moskwie woj-

ten drugi. Ukraina radziecka stała się

ten paradoks? Jaka przyczyna takich

gołów. Ośrodki ruskiego życia poli-

się znalazły pod obcoplemiennym

ska zaporoskiego, władcy kozaccy

formalnym współzałożycielem Związ-

zawziętych sporów i kontrowersji w

tyczno-kulturowego przeniosły się na

panowaniem Lachów. Spór o ziemie

w ustroju Rzeczypospolitej upatrzyli

ku Sowieckiego. Bolszewicy utwier-

określeniu tożsamości narodu i kra-

północ i zachód. Wymownym sym-

ruskie był przyczyną odwiecznych

także szansę dla siebie jako liczącej

dzali quasi polityczny byt w postaci

ju? Sytuację taką trudno projektować

bolem tej migracji było przeniesienie

polsko-moskiewskich/rosyjskich

się siły politycznej. Hetman Iwan Wy-

republiki sowieckiej, wykrwawiając

na jakikolwiek inny kraj europejski.

stolicy prawosławnej metropolii kijow-

wojen, które w ostateczności dopro-

howski w Hadziaczu 1658 r. podpisał

go represjami wobec inteligencji,

Obserwując rozpad pojałtań-

skiej na ziemie północne, do Włodzi-

wadziły do zaborów i upadku pań-

unię z polskimi elitami przekształcają-

bezprecedensowym wygłodzeniem

skiego układu, wybitny amerykań-

mierza koło Suzdala, a potem… do

stwa polskiego w XVIII w. (formalną

cą państwa w organizm trójczłonowy,

chłopstwa, polityką rusyfikacji, która

ski politolog Samuel P. Huntington

Moskwy. Na pocz. XIV w. metropolita

przyczyną udziału Rosji w rozbiorach

który obok Korony i Wielkiego Księ-

zastąpiła czerwoną ukrainizację.

zwracał uwagę na „zderzenie cywili-

kijowski osiedlił się w nieznanej mie-

było oswobodzenie prawosławnych

stwa Litewskiego tworzyłoby także

Świadomość narodowa ukraiń-

zacji”, które będzie wyznaczało losy

ścinie o dominującej ludności niesło-

braci spod katolickiego fanatyzmu

Wielkie Księstwo Ruskie reprezento-

ska pielęgnowana była na ziemiach,

świata w przyszłości. Wyodrębnił on

wiańskiej, które dzięki temu stało się

podupadającej Polski. 17 września

wane przez Kozaczyznę. Był to jednak

które weszły jako wschodnie woje-

osiem kręgów cywilizacyjnych. Ukra-

z czasem jednym z najważniejszych

1939 r. ten sam argument był wyko-

schyłek świetności zarówno geniusza

wództwa odrodzonej Polski. Mimo

ina według jego oceny jest krajem

ośrodków władzy na skale światową.

rzystany dla uzasadnienia agresji so-

politycznego Rzeczypospolitej, jak

przegranej w wojnie polsko-ukraiń-

rozszczepionym, o dwu odrębnych

Pikanterii tej historii dodaje fakt, że

wieckiej, przedstawianej jako oswo-

i potęgi militarnej Kozaczyzny.

skiej, mniejszość ukraińska mogła

kulturach. „Cywilizacyjny uskok, linia

translokacji kijowskiej metropolii do-

bodzenie Ukraińców i Białorusinów

Pomysł na odrodzone państwo z

rozwijać swe życie kulturalne, nato-

podziału między Zachodem a pra-

konał mieszkaniec zachodniej części

spod pańskiego jarzma).

Rusią (Ukrainą) jako równorzędnym

miast w podziemiu rodziły się groźne

wosławiem, przebiega przez sam jej

współczesnej Ukrainy, matecznika

W „polskim” Kijowie rosyjscy

członem Rzeczypospolitej pojawiał

nastroje nacjonalistyczne, sformo-

środek, i tak było od wieków”.

nacjonalizmu ukraińskiego. Św. Piotr

władcy upatrywali źródła swej toż-

się na falach postań niepodległo-

wane w okresie międzywojennym w

z Ziemi Halickiej stał się pierwszym

samości. Stąd zabłysła wiara prawo-

ściowych. Herb Rzeczypospolitej z

doktrynę nawiązującą do wzorców

moskiewskim świętym.

sławna, nieskazitelnie zdeponowana

czasów Powstania Styczniowego za-

Dziedzictwo ruskie

faszystowskich. Były one skierowa-

Początki dziejów obecnej Ukra-

A w jego ziemiach ojczystych,

w Moskwie – „Trzecim Rzymie”, tam

wierał obok polskiego Orła i litewskiej

ne przede wszystkim przeciwko pań-

iny kryją się w historii starej Rusi.

dawnych Grodach Czerwieńskich,

znajdowały się najważniejsze świąty-

Pogoni także ruskiego Archanioła Mi-

stwu polskiemu i też doprowadziły

Kroniki średniowieczne donosiły, iż

o które nieustannie walczyli Polacy

nie i symbole władzy, tam panowali

chała. Stąd też Rosjanie dość często

do największej tragedii w relacjach

Roku Bożego 862 książę Oleg z rodu

i Rusini, wywyższył się drugi ośro-

wybitni książęta złączeni z północny-

postrzegali rodzący się w XIX w. ruch

polsko-ukraińskich w czasie, symbo-

Wikingów dokonał zjednoczenia No-

dek ruskiego życia politycznego –

mi carami wspólną dynastią. Łączyła

narodowy Ukraińców jako „polską in-

lem której stał się Wołyń.

wogrodu Wielkiego i Kijowa i założył

księstwa Halickie i Włodzimierskie

ich też wspólna nazwa Rusi i pamięć

trygę”, a jego prześladowanie mieści-

Po II wojnie światowej Sowieci

podwaliny wielkiego imperium, które

(Wołyńskie). Była to najdalej na za-

historyczna. Tworząc imperialną Ro-

ło się w ramach antypolskich represji

powiększali swe panowanie rozgry-

nazwano zgodnie ze skandynawską

chód wysunięta enklawa prawosław-

sję, jej architekci zakładali, że będzie

popowstaniowych.

wając kartę ukraińską. Rozbierając

tradycją Rusią. Państwo ruskie obej-

nego ruskiego wschodu. Pod wpły-

ona państwem wszechruskim – łą-

Polskę, zostały anektowane woje-

mowało szesnaście wschodniosło-

wem kontaktów z Polską i Węgrami

czącym Ruś Wielką, Małą i Białą.

Ukraina jako rzeczywistość

wództwa wschodnie, na Węgrzech

wiańskich związków plemiennych, z

ulegała ona przemożnym wpływom

Pod mianem Małej Rusi ziemie

polityczna

została zagarnięta Ruś Karpacka, na

których najważniejszym był szczep

kultury zachodniej, o czym świadczy-

współczesnej wschodniej Ukrainy

Nazwa Ukraina, która w XX w.

Rumunii – Bukowina. Tereny te były

Polan ze stolicą w Kijowie. Następcy

ła kultura materialna, oddziaływanie

weszły do carstwa moskiewskiego

zastąpiła tradycyjne „Ruś” czy też

zamieszkałe przez ludność zaliczoną

legendarnego Olega poszerzali pań-

Kościoła łacińskiego oraz nader bli-

na mocy decyzji rady kozackiej 1654

„Małoruś” wywodzi się z polskiej

przez zwycięskie mocarstwo do „bra-

stwo i wprowadzali je w orbitę cywili-

skie koligacje dynastyczne pomiędzy

r. Elity kijowskie stały się najbardziej

nomenklatury administracyjnej. Ofi-

ci” Ukraińców sowieckich. W 1954 r.

zacji bizantyńskiej. Księżna Olga jako

ruskimi Romanowiczami a polskimi

czynnym elementem wspierającym

cjalnie mianem „Ukraina” nazywano

w ramach gestu propagandowego

pierwsza przyjęła chrzest od cesarza

Piastami. Mówiło się, że nawet Rzym

wysiłki budowniczego rosyjskiej po-

w Rzeczypospolitej województwa

Chruszczow włączył do Ukrainy So-

greckiego, za co Cerkiew ogłosiła

czasem się sprzeciwiał zawarciu mał-

tęgi cara Piotra I. Im zawdzięczało

bracławskie, kijowskie i czernihow-

wieckiej półwysep krymski. Powstała

ją równą apostołom; książę Świato-

żeństw między tymi domami panują-

imperium synodalną Cerkiew, litera-

skie. Zadomowiona na tych ziemiach

w ten sposób republika zjednoczyła

sław – podbijał wraz ze swymi woja-

kresowych Kozaczyzna też chętnie

cymi, by nie dochodziło do związków

turę, podstawę wszelkich nauk, ter-

różnorakie ziemie, które nigdy przed

mi ziemie Bizancjum i symbolicznie

utożsamiała się z Ukrainą. Ukraina

kazirodczych. W połowie XIV w. po

minologię rosyjską, wyrosłą z baro-

tym nie były złączone żadną ideą po-

przybił swą tarcze do bramy Caro-

i Kozaczyzna weszły jako synonimy

bezpotomnym zgonie ostatniego

kowej kultury wrażliwość estetyczną

lityczną ani też narodową. Na skutek

grodu; Włodzimierz zwany Wielkim,

do poezji ludowej i utożsamiały się

władcy ruskiego scheda po nim prze-

i sztukę. Małorusin Mikołaj Gogol –

destrukcji Związku Sowieckiego z

też w tradycji cerkiewnej czczony

z wolnością, brawurą, walecznością.

szła do najbliższego krewnego – króla

jeden z najsłynniejszych filarów lite-

nominalnej republiki powstało pań-

jako święty i równy apostołom, sam

Pragnąc przeciwstawić narodowy

Polski Kazimierza Wielkiego. Ziemie

ratury rosyjskiej – stał się symbolem

stwo, które w te dni przyciąga uwagę

się ochrzcił i w 988 roku w wodach

ruch Rusinów kulturze rosyjskiej, z

Rusi Halicko-Włodzimierskiej zostały

tej symbiozy. Małoruś z Kijowem,

i budzi niepokój całego świata.

Dniepru, w Kijowie dokonał chrztu

którą łączyła go wspólna tradycja

inkorporowane do Korony Polskiej.

Dnieprem, Klasztorem Pieczarskim

swego ludu, stąd Kijów w dawnych

dawnej Rusi, przymiotnik „ruski”

Podupadłe zaś tereny Rusi Ki-

i pięknym folklorem ludowym tych

kronikach nazywano „ruską Jerozoli-

używany na określenia sfery swego

jowskiej, czyje znaczenie polityczne

ziem z perspektywy Rosjan pozosta-

I co dalej…?

Rozdarcie cywilizacyjne i brak

mą”, a Dniepr – „ruskim Jordanem”.

życia kulturalno-narodowego posta-

prawie zupełnie zanikło, niepostrze-

wała organiczną częścią rosyjskości

tradycji państwowości potencjalnie

Syn Włodzimierza – Jarosław nazy-

nowiono lansować nazwę „Ukraina”,

żenie zespoliły się z Litwą. Elity ru-

i nigdy nią być nie przestała.

czyni z Ukrainy byt polityczny bardzo

wany Mądrym dał Rusinom kodeks

„ukraiński”. Decyzja ta wyrastała za-

skie w Koronie i Wielkim Księstwie

niepewny. Nie ma on podstaw, by

równo ze środowisk powstających w

prawny „Prawdę Ruską”.

stopniowo się wtopiły kulturowo i po-

Rzeczpospolita

bezkolizyjnie wejść w procesy inte-

XIX w. elit – przede wszystkim literac-

Dawna Ruś sięgała od gór kar-

litycznie w panujący establishment,

Trojga Narodów

gracyjne realizowane w kontekście

ko-artystycznych – ukraińskich, jak

packich aż do stepów nadwołżań-

reprezentując najmożniejsze klany

W państwie polsko-litewskim

polityki Unii Europejskiej czy Unii

i sił zewnętrznych opracowujących

skich, od mórz północnych do Morza

oligarchiczne – Sapiehów, Czartory-

elity ruskie uległy całkowitej dobro-

Euroazjatyckiej. Paradoksalnie, ale

metody na rozbicie imperiów carów.

Czarnego. Jej zwierzchność uznały

skich, Wiśniowieckich, Ostrogskich,

wolnej (bo kto był na sile zmusić

ten nieokreślony stan w ustawicz-

Pomysł Ukrainy jako bytu politycz-

liczne ludy fińskie, ugryjskie, tureckie

Puzynów…

do czegokolwiek najmożniejszych

nym rozkroku między wschodem a

nego odrębnego od Rosji pojawił się

i inne, które wtopiły się w tę rzesze

Władcy polscy i litewscy wsze-

oligarchów?) polonizacji, kultura zaś

zachodem, utrzymywany przez post-

w polityce Niemiec i Austro-Węgier

ruską, przyjmując panującą religię

lako zabiegali o to, żeby ich Ruś

ruska trwała w warstwach ludowych,

komunistyczne rządy oligarchiczne

przed, a zwłaszcza w czasie I woj-

i język. Na wschodzie i zachodzie

odseparowała się od Rusi moskiew-

a jej najwierniejszym depozytariu-

gwarantował największą stabilność

ny światowej. Odpowiadał on także

Ruś toczyła ustawiczne wojny – z lu-

skiej. Król Kazimierz Wielki wymusił

szem była Cerkiew. Dostosowując

dla tego państwa. Trwanie w takim

polskim nastrojom antyrosyjskim w

dami stepu – Chazarami, Połowca-

na podporządkowanej mu hierarchii

się do wzorców zachodnich (a nawet

stanie formalnie jednego z najwięk-

Galicji, która w drugiej połowie XIX

mi, Pieczyngami oraz z Polską, Wę-

prawosławnej odcięcie się od jej

podporządkowując się papieżowi po

szych krajów europejskich nie może

w. urosła do roli swoistego Piemontu.

grami i Litwą. W czasach świetności

zwierzchności w państwie moskiew-

unii w Brześciu) była ona zewnętrz-

się dłużyć w nieskończoność w sy-

Później polityka „ukrainizacji” stała

za Włodzimierza i Jarosława zabrała

skim, tworząc w ten sposób odrębną

ną oznaką ruskości. W życiu poli-

tuacji nasilającego się „zderzenia

się jedną ze sztandarowych kampa-

Lachom ich Grody Czerwieńskie z

„ukraińską” Cerkiew. Razem z tym na

tycznym Ruś nie występowała jako

cywilizacji”.

nii bolszewickich wymierzonych w

Przemyślem (981) i sukcesywnie

przyłączonych do Korony ziemiach

odrębny podmiot tworzący państwo