23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 29 kwietnia–15 maja 2014 nr 8 (204)

Ukraińskie fascynacje Jarosława Iwaszkiewicza

W 120. rocznicę urodzin pisarza

20 lutego 1894 roku w Kalniku, niedaleko Winnicy, w guberni kijowskiej przyszedł na świat

Jarosław, syn Bolesława Iwaszkiewicza i Marii z Piątkowskich i ochrzczony został w pobliskich

Sitkowcach.

– utwór Pod Howerlą. Zachwycał się

kryły całe to pobojowisko, z którego

ANDRZEJ SZNAJDER

nim znawca przedmiotu Stanisław S.

hen na południe widok ku Karpatom

Nicieja w swojej pracy Moje Kresy.

Dom rodzinny i jego otoczenie

Marmaroskim i Alpom Rodniańskim,

Magia Huculszczyzny: „Jest w pro-

zostały w pamięci pisarza na za-

na północ ku Gorganom”.

zie poetyckiej Iwaszkiewicza fascy-

wsze: „Z ganku schodziło się furtką

Czyż nie piękna jest ta czarno-

nujący opis przejazdu pociągiem

do ogrodu. Tutaj były piwonie. Rosły

horska poetycka proza Iwaszkiewi-

trasą przecinającą Huculszczyznę.

czerwone i różowe. Ale nie wtedy

cza? A na tle tej dzikiej przyrody,

Kolorystyka tego opisu pulsuje

były najpiękniejsze, kiedy kwitły, ale

jak u Vincenza, Huculi – wspaniały

wszystkimi barwami i zapachami

wtedy, kiedy na bardzo wczesną

twardy lud tej ziemi: „A muzykę mają

czarnohorskich krajobrazów: łanami

wiosnę poczynały się wydobywać z

przedziwną, a taniec niezwykły.

białych pierwiosnków, czerwienią

ziemi” – wspominał Iwaszkiewicz w

Kiedyś, w noc ciemną i pachnącą

opowiadaniu Ogrody. Ojciec pisarza,

różaneczników alpejskich, kolonia-

deszczem, zmarznięci i zmęczeni

mi dorodnych żółtych kulczyków

powstaniec styczniowy, pracował

szczytowym wiatrem, weszliśmy w

pachnących brzoskwiniami i wani-

jako księgowy w miejscowych cu-

noc do koleby na odległej połoninie,

lią”. Oddajmy jednak głos samemu

krowniach. Zmarł w 1902 roku. Matka

pod samą Howerlą, na Zaroślaku.

Iwaszkiewiczowi: „Droga z Kołomyi

przeniosła się wraz z dziećmi na krót-

Długo w noc młodzi juhasi bawili

do Worochty (100 prawie kilometrów)

ko do Warszawy, by już w 1904 roku

nas tańcem, zabawnym tańcem

ciągnąca się cały czas wzdłuż Prutu

powrócić na Ukrainę. Zamieszkała w

przepięknym”.

doliną jego – jest wymarzonym, praw-

Elizawetgradzie, gdzie młody Jaro-

Ponieważ wszystko, co piękne,

dziwym cudem. Nadbiegające skały,

sław uczęszczał do gimnazjum. To

jednak szybko się kończy, skończył

pełne ponurych, sinych cieniów, co-

tam zaczęło się prawdziwe poznawa-

się również „czas kwarantanny” dla

raz bardziej zacieśniają dolinę, Prut

nie przez niego Ukrainy. Stamtąd jeź-

pisarza. Odnotował to lakonicznie

we wspomnianej Książce moich

coraz pienistszy, coraz zieleńszy,

dził często do pobliskiej Tymoszówki,

wspomnień: „W domu Vincenzów,

coraz bardziej górski i strumykowaty,

gdzie mieszkali Szymanowscy, krew-

nasuwa coraz to nowe obrazy i myśli.

ni matki. Z tego rodu pochodził kuzyn

w Słobodzie Rungurskiej, odnalazła

(...) I gdy wysiada się już pod wie-

Iwaszkiewicza, wielki polski kompo-

mnie depesza mojej narzeczonej,

czór w zniszczonej przez wojnę Wo-

zytor, Karol Szymanowski.

stwierdzająca, że wszystkie trud-

rochcie i nagle ogarnia sina cisza,

W Elizawetgradzie zaliczył pi-

ności są usunięte i mogę wracać do

powoli już, spacerkiem idzie się za

sarz pięć klas gimnazjum, potem

Warszawy na ślub”. Anna przekona-

miasteczko, mijając odbudowujące

matka postanowiła przenieść się

ła wreszcie swego ojca, zerwała za-

się, pełne wiórów podwórza – na

z dziećmi do Kijowa. Gimnazjum

ręczyny z Radziwiłłem i czekała na

horyzoncie wśród zieleni kwietnych

kijowskie wspominał Iwaszkiewicz

ukochanego. Dla literatury to jednak

okolicznych pogórzy widzi się sine

bardzo dobrze, „bez pijaństw i naro-

niepowetowana strata; ileż pięknych

szpice Snidowca, pełne jeszcze

dowościowych prześladowań”. Tam

poetyckich opisów gór mogłoby po-

śniegu”.

poznał pochodzącego z Byszew

wstać, gdyby załatwianie spraw

Ślady wielkiej wojny widać wtedy

pod Łodzią Józefa Świerczyńskiego,

matrymonialnych trwało nieco dłu-

było nie tylko po karpackich wsiach

z którym się serdecznie zaprzyjaźnił.

żej. Pożegnajmy zatem Czarnoho-

i miasteczkach, ale też wysoko w

Spędzając w Byszewach wakacje

rę słowami Iwaszkiewicza, którymi

Jarosław Iwaszkiewicz

kończy swą opowieść Pod Howerlą:

górach: „Całe pasmo czarnohorskie

porównywał Ukrainę i Polskę darząc

oraz skaliste doliny i wzgórza zryte są

obie ojczyzny jednakowo wielką mi-

„Gdy wyjeżdżamy już, wyjeżdżamy

dya”. Na wojnę nałożyło się inne

a już 16 kwietnia na warszawskiej

przez wojnę w okopy, pobojowiska,

łością, choć ta druga wydawała mu

stamtąd ku smutnym równinom, do-

nieszczęście – rewolucja, która

Agrykoli młodzi wyznali sobie mi-

zasieki, ziemianki, mieszkania, sza-

się trochę ciasna, a przez to całkiem

pędza nas sroga burza. Za Jarem-

wkrótce zmusiła Iwaszkiewicza do

łość, mimo że Anna była zaręczona

łasy, cmentarze. Na szczycie zwa-

inna od bezkresnych ukraińskich

czem siwy wał Jawornika, ponury,

opuszczenia ojczystych stron. „Lato

z księciem Krzysztofem Radziwiłłem.

nym Smotrycz, widzieliśmy cztery

przestrzeni. Fascynację ukrainnymi

skośny, obszerny, grzmi błyskawi-

1917 roku spędziłem w pobliżu ro-

Stanisław Lilpop nie wyobrażał sobie

rzędy okopów rosyjskich, stopnio-

krajobrazami zawarł potem w prozie

cami. Obraz najwspanialszy! Czar-

dzinnych miejsc mojej matki, ostatni

przyszłości córki z niemajętnym pi-

poetyckiej Podróż po Ukrainie. Po

wo zbliżających się ku szczytowi;

ne lasy, sine góry, niebo fioletowe,

raz na Ukrainie, niedaleko Kalnika,

sarzem i przez to, przypadkiem, za-

każdą piędź ziemi wywalczono tu

zdaniu w 1912 roku matury podjął

zwałem chmur okryte, i pioruny.

niedaleko Daszowa, gdzie znowu

czyna się etap huculskiej fascynacji

wysoką ceną krwi. (...) Od Smotry-

Iwaszkiewicz studia prawnicze na

Ostatni siny obraz przedziwnych

odwiedziłem grób mego ojca. Uj-

Iwaszkiewicza.

cza, gdyśmy szli wzdłuż pasma, cały

Uniwersytecie Kijowskim, będąc jed-

okolic, a wspomnienie o nich pach-

rzałem na nowo wszystkie te miej-

„Zamiary nasze małżeńskie wy-

czas okopami niemieckimi, to znów

nocześnie słuchaczem szkoły mu-

nie mi tysiącem tych storczyków,

scowości, jakby żegnając się z nimi,

wołały burzę, którą musiałem prze-

rosyjskimi – wciąż znajdowaliśmy

zycznej. Trzy lata później miał miej-

rozsianych po połoninach, i zdaje mi

chociaż nic jeszcze nie wiedziałem,

czekać – wybrałem się w tym celu

menażki, łyżki, resztki bombomio-

sce w Kijowie jego debiut poetycki; w

się jak uśmiech bardzo uprzejmych

że widzę je po raz ostatni”. W stycz-

śladem Jurka Lieberta (jeszcze o

tów, karabinów maszynowych. (...) A

czasopiśmie „Pióro” ukazał się wiersz

i dobrych ludzi, których tylu się w

niu 1918 roku przeżył Iwaszkiewicz

nim opowiemy w tym cyklu) na Hu-

Lilith.

kwiaty zupełnie oszalały; zasnuły, za-

tym zakątku spotkało”.

krwawe oblężenie Kijowa przez

culszczyznę” – pisał Iwaszkiewicz w

Książce moich wspomnień – „Prze-

Być może życie osobiste i za-

armię bolszewicką zakończone po

wodowe związałby Iwaszkiewicz z

wodnikiem moim w tej krainie, która

trzech miesiącach wkroczeniem do

Zaproszenie na majówkę

Ukrainą, gdyby nie wielka wojna,

mi się wydawała podówczas krainą

miasta Niemców. Udało się wtedy

która zmieniła wszystko. – „Jesień

czarów, był Stanisław Vincenz (patrz:

pisarzowi wstąpić do III Korpusu

Zarząd Główny TKPZL, jako główny organizator tegorocznej

roku 1915 zaznaczyła się wielkim

Kurier Galicyjski nr 4/14) – z dawien

Polskiego, lecz długo się w tej woj-

imprezy „Lwów-majówka 2014” zaprasza wszystkich

przesunięciem frontu niemieckiego

dawna na Huculszczyźnie osiadły,

nie nie nawojował. W październiku

na wschód i stopniową ewakuacją

który był niezwykłym znawcą swej

przedostał się szczęśliwie z Kijowa

członków organizacji polskich.

wszystkich ważniejszych instytu-

bliższej ojczyzny i którego interesu-

do Warszawy.

cji z Ukrainy na Sybir i nad Wołgę.

jące towarzystwo było jeszcze jedną

W stolicy odrodzonej Polski pra-

Program:

Uniwersytet Kijowski wysłany został

przyjemnością więcej w tej wypra-

cował i pisał. Wkrótce został znanym

- 3 maja o godz. 9:30 – składanie wieńców pod pomnikiem Ada-

do Saratowa. Oczywiście związany

wie”. Eskapada ta rozpoczęła się

skamandrytą i ulubionym poetą pew-

ma Mickiewicza we Lwowie;

z rodziną, lekcjami, pracą muzyczną

w maju 1922 roku i trwała prawdo-

nej młodej i bogatej warszawianki

- godz. 10:00 – uroczysta Msza św. w katedrze lwowskiej z oka-

– nie mogłem tam podążyć na stałe.

podobnie do początku sierpnia. Tak

imieniem Anna, córki Stanisława Wil-

Ale w styczniu 1916 roku musiałem

długo biedna Anna przekonywała

helma Lilpopa i Jadwigi z domu Stan-

zji Dnia Polonii i Polaków za granicą i Konstytucji 3 Maja;

pojechać za uniwersytetem, aby

swego bogatego ojca do małżeństwa

kiewicz. Anna poprosiła Romana Ja-

- godz. 12:00 – wyjazd autobusami do seminarium w Brzucho-

zdać kilka egzaminów” – zapisał

z Jarosławem.

sińskiego, znanego pianistę, profeso-

wicach spod Baszty Prochowej.

autor w Książce moich wspomnień.

Zyskała na tym literatura polska,

ra warszawskiego konserwatorium,

Prosimy o zabranie ze sobą czegoś do ochrony od słońca lub

Po powrocie z Saratowa rozpoczął

bo dzięki temu powstała najpiękniej-

by poznał ją z Iwaszkiewiczem. Do

deszczu, a także coś do siedzenia na trawie.

pracę w kijowskim teatrze „Stu-

sza proza poetycka Iwaszkiewicza

spotkania doszło 1 lutego 1922 roku,