16

karpackim szlakiem

17–30 czerwca 2014 nr 11 (207) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Rafajłowa na legionowym szlaku

Sto lat temu, w roku 1914 rozpoczęła się I wojna światowa, zwana wtedy Wielką

Wojną. Wybuch jej niósł, paradoksalnie, przy ofiarach i zniszczeniach na niespo-

tykaną dotychczas skalę, także nadzieję na odrodzenie Polski, na przywrócenie

jej niepodległości po przeszło stu latach rozbiorowej niewoli. Starły się bowiem

ze sobą zaborcze mocarstwa – Austria, Prusy i Rosja, które, jak się okazało, po

czterech latach zmagań, wszystkie trzy stały się przegranymi. Na łamach KG

drukujemy czwarty odcinek legionowej historii.

1910, gdy proboszczem nadwór-

proboszcz – ks. Józef Smaczniak, w

JAN SKŁODOWSKI tekst

niańskiej parafii był ksiądz Tomasz

następstwie odchodzącego na eme-

ilustracje i zdjęcia

Trzebunia, poświecenia zaś dokonał

ryturę swego poprzednika ks. Trzebu-

ze zbioru autora

w 1911 roku biskup Władysław Ban-

ni, którego od dwóch lat wspomagał

durski. Była to budowla drewniana

jako wikariusz. Kaplica była wówczas

Rafajłowa (leżąca w dawnym po-

nawiązująca do stylu „tyrolskiego” i

w dobrym stanie, zaś cala parcela

wiecie nadwórniańskim w wojewódz-

właściwego mu zewnętrznego zdo-

ogrodzona drewnianym sztacheto-

twie stanisławowskim) – dziś Bystrycia

bienia „laubzegowego” modnego

wym płotem. Tuż na prawo od znaj-

(Ukraina) wsławiła się bohaterskimi

wówczas w Galicji i w pewnym okre-

dującego się przy świątyni pomnika

walkami toczonymi przez II Brygadę

sie lansowanego w tamtejszych c.k.

legionistów ustawiono niewysoką

Legionów Polskich z wojskami rosyj-

szkołach zawodowych przemysłu

drewnianą dzwonniczkę wyposażo-

skimi na początku I wojny światowej

drzewnego (istniały w Zakopanem

ną w niewielkich rozmiarów dzwon.

– na przełomie lat 1914/1915. Ta po-

i Kołomyi). Już trzy lata przed wy-

Wewnątrz kaplicy znajdował się oł-

łożona na północnym skłonie Karpat

buchem I wojny światowej kaplica

tarz główny „złocony i pięknie rzeź-

Wschodnich huculska wieś przeszła

służyła wiernym, zaś podczas niej

biony”. Umieszczono w nim obraz

do historii jako miejsce utworzenia

była świadkiem zmagań oddziałów

Matki Boskiej (kopię Murilla) i Jezu-

przez grupę późniejszego generała

sa na krzyżu. Bogate – bo rzeźbione

Legionów Polskich z nacierającymi

Józefa Hallera tzw. Rzeczypospolitej

Zarządcówka, tzw. Hallerówka w Rafajłowej; pocztówka

i pozłacane – było także drewniane

wojskami rosyjskimi, szczególnie

Rafajłowskiej, pierwszego od rozbio-

sprzed 1939, nakł. I. L. Wunderman

tabernakulum, a oprawy dopełniały

krwawych w czasie wspomnianego

rowych czasów i de facto (choć nie

dwa umieszczone na tym ołtarzu

wyżej nocnego boju o Rafajłową,

de iure) wolnego od zaborcy i po-

rzeźbione i złocone anioły. Ołtarzowi

kiedy to artyleria legionowa mająca

zostającego pod polską jurysdykcją

obszaru. Rafajłowa, podobnie jak

wsławione ułańskimi szarżami Somo-

sierra czy Rokitna, przeszła do naszej

historiografii jako symbol pełnych po-

święcenia walk o niepodległość odra-

dzającego się polskiego wojska, zaś

wspomniana II Brygada Legionów

przyjęła nazwę Karpackiej lub Żela-

znej dla upamiętnienia żołnierskiego

hartu i niezłomności podczas wyczer-

pujących bitewnych zmagań w czasie

ciężkiej karpackiej zimy.

W bieżącym, 2014 roku mija

setna rocznica tych epokowych

Zarządcówka, tzw. Hallerówka w Rafajłowej obecnie

wydarzeń. Pozostała po nich żywa

początku działań wojennych obiekt

pokoi sypialnych korytarzem, dalej

pamięć wśród mieszkańców dzi-

został zajęty przez „lustratora lasów”

kuchnia, jadalnia i pokój gościnny.

siejszej Rafajłowej, utrwalana przez

Kaweckiego z pobliskiej Zielonej, któ-

Budynek, przykryty wtedy blachą,

odwiedzających. Podtrzymują ją

ry jednak wnet umknął przed zbliża-

był jak na owe czasy nowocześnie

zachowane na miejscu, mimo nie

jącymi się Rosjanami. Wtedy właśnie

wyposażony – na poddaszu znajdo-

sprzyjających jej długich dziesięcio-

dom oglądał rotmistrz Legionów Pol-

wał się izolowany termicznie zbiornik

leci, pomniki i inne obiekty zabytko-

skich Jan Dunin-Brzeziński, który tak

na wodę, zapewniający jej grawi-

we związane z rafajłowską epopeją.

zapisał swe spostrzeżenia: „Widać

tacyjny dopływ, zaś obok budynku

Im to właśnie poświęcony jest ni-

było, że właściciele co dopiero przed

– zbiornik na ścieki. Niestety, dziś

niejszy tekst.

Moskalami uciekli, a więc bardzo

dawna „Hallerowka” jest zupełnie

Pierwszy zabytkowy obiekt na-

ładnie urządzony wewnątrz, śliczne

opuszczona i popada w ruinę, choć

potkamy w centrum wsi, przy rozwi-

fotografie pani domu, w szafach suk-

ślady dawnej jej świetności można

dleniu dróg – to dawny budynek za-

nie, buduar bardzo elegancki, mydła,

jeszcze dostrzec. Niejasny i nie

rządu leśnego, tzw. „Zarządcówka”,

perfumy, pełno ładnych obrazów

uregulowany jest stan własnościo-

zwana w latach międzywojennych

(…). Jakżeż ten domek w parę mie-

wy obiektu, na miejscu brakuje od-

„Hallerówką”, gdyż zimą 1914/1915

sięcy później wyglądał! Strzaskany

powiednich środków finansowych,

był siedzibą sztabu legionowej gru-

od rosyjskich szrapneli…”. Tu należy

co uniemożliwia jego rewitalizację,

py Józefa Hallera. Jest to solidna,

wspomnieć, że nieopodal budynku

mimo przychylnie przyjętego przez

o drewnianej konstrukcji zrębowej

znajdowały się okopy, w których

miejscowe władze wielokrotnie zgła-

budowla (o wym. 10 x 20 m), wznie-

dzielnie bronili się polscy legioniści

szanego postulatu wykorzystania go

siona zapewne jeszcze w II poł. XIX

Pomnik legionistów w Rafajłowej

podczas bitwy o Rafajłową w nocy

na cele kultury, np. dla pomieszcze-

w., otynkowana, z dwuspadowym

z 23/24 stycznia 1915 r. W okresie

nia lokalnego muzeum historyczno-

dachem krytym pierwotnie dachów-

głównemu towarzyszyły dwa bocz-

swe pozycje przed kaplicą skutecz-

międzywojennym budynek zarządu

etnograficznego.

ką i z przybudowaną z prawej strony

ne, bez nastaw górnych, ustawione

nie i definitywnie odparła uderzenie

leśnego mieścił mieszkanie urzędu-

Kolejnym zabytkiem miejscowo-

sienią. Za budynkiem znajdowały się

w narożach ścian: ołtarz z obrazem

przybyłych z Nadwórnej wybranych

jącego w Rafajłowej nadleśniczego

ści, który odnajdziemy wybierając

(obecnie nie istniejące) zabudowa-

św. Antoniego oraz ołtarz z figurką

oddziałów 71 dywizji piechoty gen.

– ostatnim polskim urzędnikiem peł-

przed „Hallerówką” drogę ku połu-

nia gospodarcze oraz zachowana

Serca Jezusowego. Kaplica została

Ławrentiewa, zadając im ciężkie

niącym tę funkcję był od połowy 1939

dniu, jest dawna kaplica rzymskoka-

do dziś kamienna ziemna piwnica

wyposażona w zakupiony w 1932 r.

straty poprzez celne wstrzelenie się

r. do 1943 r. Stefan Chrzanowski. Za

tolicka – dziś cerkiew rytu greckiego.

z wyrytą nad wejściem datą: 1907.

jeden konfesjonał z limbowego drew-

w znajdujące się w zwężeniu doliny

jego czasów za gankiem (od frontu)

W czasach, gdy powstała, więc na

Przed 1914 r. zamieszkiwał „Zarząd-

na, nie posiadała natomiast ambo-

Bystrzycy kolumny wroga.

mieścił się gabinet nadleśniczego,

początku wieku XX, była jednym z

cówkę” „inżynier lasowy” Kazimierz

Dokładniejszy opis samej świąty-

ny, organów czy nawet fisharmonii,

na lewo od niego – salon, na prawo

nielicznych drewnianych katolickich

Rozwadowski, zarządca rafajłow-

mimo znajdującego się nad wejściem

ni jak i otaczającego go terenu moż-

– sypialnia i pokój dziecinny. Tylną

obiektów sakralnych obrządku ła-

skiego rewiru lasów państwowych,

niewielkiego drewnianego podestu

na sporządzić w oparciu o inwentarz

część domu zajmowały: klatka scho-

cińskiego na terenie dawnej Galicji

dzierżawionego przez Artura i An-

kaplicy z 1934 r., kiedy to przejmował

mogącego służyć jako miejsce chóru

dowa i łazienka z WC, oddzielone od

Wschodniej. Wzniesiono ją w roku

drzeja Potockich z Krzeszowic. Na

ją w opiekę nowy nadwórniański

muzycznego. Była natomiast dobrze