II Brygady Legionów Polskich

17

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 17–30 czerwca 2014 nr 11 (207)

wyposażona w sprzęty i naczynia

mało liczna i wobec tego nie dyspo-

tem jest pomnik legionistów, które-

poprzednio imionami i nazwiskami

Był on niegdyś wśród młodzieży,

liturgiczne, więc w ławki drewniane,

nująca odpowiednimi środkami, od-

mu towarzyszą proste drewniane

legionistów. W tej nowej już formie

zwłaszcza harcerzy i turystów, po-

kredens, krzyże i chorągwie proce-

radzająca się wspólnota greckokato-

krzyże znaczące mogiły poległych

występuje tablica przed obeliskiem

wszechnie znany. W okresie między-

syjne, kandelabry, lichtarze, dzwonki,

licka. Podjęła się ona dokonania wła-

legionistów. Pomnik ten jest jednym

na fotografiach z końca lat 30., m.in.

wojennym do krzyża na Rogodzach

ornaty itp.

snymi skromnymi siłami koniecznego

z najważniejszych, zachowanych do

autorstwa Adama Lenkiewicza. Wi-

dążyły liczne wycieczki – pomniki

Po wybuchu II wojny światowej

remontu budynku dla pełnienia nowej

dziś obiektów historycznych upa-

dać na tej fotografii przygotowany

i cmentarne kwatery legionowe były

i zajęciu tych terenów przez Zwią-

funkcji jako cerkwi greckokatolickiej.

miętniających ślady walk Legionów

za obeliskiem postument pod dru-

wówczas otoczone szczególną opie-

zek Radziecki kaplica przestała

Tak więc na szczycie budynku oraz

Polskich w Karpatach Wschodnich.

gą, bliźniaczą tablicę, przygotowaną

ką. Rogodze Wielkie zajęły więc po-

pełnić funkcje kultowe. Następnie,

nad wejściem umieszczono proste

Inskrypcji na obelisku pomnika towa-

zapewne do uwiecznienia nazwisk

czesne miejsce wśród upamiętnień

podczas okupacji niemieckiej, zo-

drewniane krzyże, usunięto dawniej-

rzyszy, na leżącej u jego stóp tablicy,

innych poległych tam legionistów –

o znaczeniu ogólnonarodowym.

stał zabrany na przetopienie dzwon

sze przeróbki poprzez wstawienie w

zapis nazwisk legionistów poległych

plany te jednak zniweczył wybuch

Pierwotny krzyż zastąpiono kolej-

z przykościelnej dzwonniczki, zaś

ściany drewnianych bali. Niebawem

tam u schyłku 1914 i początku 1915

wojny, zaś nie wykorzystany po-

nym drewnianym, a ten w 1931 r.

po ponownym wkroczeniu wojsk

ściany oszalowano nowym drewnem,

roku, dzięki czemu ona sama stała

stument usunięto. Kamienny krzyż

żelaznym, osadzonym w kamiennym

radzieckich usunięto z wieżyczki

zaś dach przykryto nową cynkowa-

się kamienną i trwałą zarazem kartą

wieńczący niegdyś obelisk usunię-

kopcu. W nim, od strony wschodniej,

to w czasach radzieckich, został

umieszczono dwie piaskowcowe ta-

zastąpiony przez współczesnych

blice: górną, na której wyryto powyż-

mieszkańców dawnej Rafajłowej

sze strofy, oraz dolną z inskrypcją

stalowym nierdzewnym. Choć od-

fundacyjną. Obie tablice zachowały

biega w sposób znaczący od pier-

się do dziś. Krzyż wykonano ze sta-

wowzoru, to stanowi jednak dowód

lowej odlewanej rury o średnicy 13

ich uszanowania i dbałości wobec

mm i grubości płaszcza 6 mm. Liczy

zabytków wspólnej historii.

on około 8 m wysokości, przy rozpię-

I wreszcie – ostatni historyczny

tości ramion około 3 m. Jego pod-

obiekt na tym terenie. Znany krzyż

stawę stanowi kopiec zbudowany z

na Przełęczy Legionów (Rogodze

piaskowcowych złomów o wysokości

Wielkie), zwanej niekiedy błędnie

2,15 m i obwodzie u podstawy około

Pantyrską. Przez przełęcz tę od-

17 m. Przestrzenie między głazami

działy Legionów zbudowały w trud-

wypełnia ziemia, porośnięta drobną

nym górskim terenie i rekordowo

roślinnością. Solidny materiał i mocne

krótkim czasie kilku zaledwie dni

posadowienie pozwoliły tej konstruk-

drogę tzw. Drogę Legionów, dla

cji przetrwać do dziś w stanie prawie

szybkiego przeprawienia się do

nienaruszonym. Prawie, bo drobne

Rafajłowej przez grzbiet Karpat,

uszkodzenia nie zostały bynajmniej

stanowiący historyczną granicę

spowodowane działaniem czynni-

Polski i Węgier. Podczas przekra-

ków atmosferycznych – w czasach

czania jej (28 października 1914 r.)

radzieckich były próby zwalenia

legioniści postanowili wznieść tam

krzyża, czego dowodem jest ślad

krzyż, na którym piechur Adam

nadpiłowania i przecięcia rury w jej

Szania wyrył bagnetem prosty

dolnej części piłą do metalu oraz

Kaplica w Rafajłowej; pocztówka z 1939, fot. A. Lenkiewicz

czterowiersz, który – z uwagi na

otwory i wgniecenia od ostrzelania z

jego przesłanie i miejsce w pamię-

broni maszynowej, także zniszczona

ci historycznej – ponownie warto

(skuta i zatarta) została marmurowa

przypomnieć na łamach Kuriera

plakieta – odznaka II Brygady Legio-

Galicyjskiego:

nów umieszczona w kamieniu nad

czterowierszem na górnej tablicy.

„MŁODZIEŻY POLSKA!

W jubileuszowym 2014 roku,

PATRZ NA TEN KRZYŻ!

wierni Norwidowemu przesłaniu „Oj-

LEGIONY POLSKIE

czyzna to ziemia i groby. Narody tra-

DŹWIGNĘŁY GO WZWYŻ,

cąc pamięć, tracą życie” odwiedźmy

PRZECHODZĄC GÓRY,

odległe geograficznie, ale jakże bli-

LASY I WAŁY

skie sercu miejsca uświęcone krwią

DO CIEBIE, POLSKO

dzielnych legionistów walczących o

I DLA TWEJ CHWAŁY!”.

odrodzenie Niepodległej.

Kaplica w Rafajłowej, stan wspóczesny

ną blachą rezygnując jednakże ze

zachowującą dla potomnych nie tyl-

krzyż, a wyposażenie wnętrza ka-

zrekonstruowania wieżyczki w pier-

ko zwięzły wykaz ich nazwisk, ale też

plicy rozgrabiono. Po 1945 r. zdjęto

wotnej formie – łatwiejsze bowiem,

inspirującą do dokładniejszego po-

i samą wieżyczkę, co wydatnie ode-

a także nawiązujące do nowej funk-

znania losów pogrzebanych tam le-

brało kaplicy jej dawny świątynny i

cji okazało się zastąpienie jej niższą

gionowych żołnierzy, zwykle młodych

bardzo charakterystyczny „tyrolski”

wieżyczką z charakterystycznym dla

chłopców, często uczniów nawet czy

wygląd. Opustoszały i okaleczony

cerkwi kopulastym, zwieńczonym

studentów.

budynek świątyni przysposobiono

krzyżem hełmem. Także trzy mniej-

Kamienny obelisk na zbioro-

do innych celów. Wycięto w ścia-

szych rozmiarów cebulaste „banie” z

wej mogile legionistów wzniesiono

nach nowe otwory okienne i drzwio-

krzyżami umieszczono na okrywają-

staraniem inteligencji pow. nad-

we, korpus budynku za prezbiterium

cym kruchtę dachu. Wnętrze kaplicy

wórniańskiego w 1920 r. – nie jest

powiększono o niekształtną muro-

oszalowano drewnianą boazerią i w

znany jego autor, ani też źródłowe

waną przybudówkę, otwartą nie-

skromny sposób przysposobiono do

dokumenty będące podstawą (nie-

gdyś kruchtę obudowano ściankami

pełnienia liturgii w nowym obrządku.

kompletnej) prezentacji nazwisk

wyposażonymi przy wejściu w okna,

Należy wspomnieć, że świątynia

poległych, które wyryto na tablicy

zaś wnętrze podzielono na dwa

otrzymała, jako następczyni nie-

umieszczonej przed obeliskiem.

piętra poziomym stropem-podłogą.

gdysiejszej tamtejszej cerkwi grec-

Początkowo była tam inna niż dziś

Wpierw znalazł tam pomieszcze-

kokatolickiej pod wezwaniem św.

płyta inskrypcyjna. Kiedy zmiany

nie miejscowy klub, następnie, w

Jerzego, tego właśnie świętego jako

dokonano, dokładnie nie wiadomo

połowie lat 90. ubiegłego stulecia,

swego nowego patrona.

– być może równolegle z umiesz-

restauracja, wreszcie, także w tych

W bezpośredniej bliskości ka-

czeniem nowego, żelaznego krzy-

latach i aż do około 2000 r. – wiejski

plicy znajduje się kolejny zabytkowy

ża na Przełęczy Legionów, więc w

sklep.

obiekt Rafajłowej – cmentarz legio-

1931 roku, zmieniono poprzednią

Następnie, po na szczęście nie-

nistów z czasów Rzeczypospolitej

na nową, piaskowcową, z wykutym

zbyt długim okresie pustostanu, budy-

Rafajłowskiej. Centralnym jego punk-

na niej krzyżem i tymi samymi co

nek przejęła miejscowa, lecz niestety

Krzyż na Przełęczy Legionów