22

Okruchy historii

17–30 czerwca 2014 nr 11 (207) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Czernelica

jako rezydencja Cieńskich

Cieńscy to ród szlachecki, którego początki sięgają XV wieku i związane są z miejscowością Cienie w zie-

mi sieradzkiej. Na przełomie XIX i XX wieku ród ten stał się jednym z ważniejszych polskich rodów Galicji

Wschodniej. Losy Cieńskich na przełomie XVIII i XIX wieku były silnie związane z Czernelicą. Miasteczko

oraz znajdujący się w nim zamek stały się na pewien czas główną siedzibą rodu.

przez Maurycego wszystkich punk-

ściem powstał nowy trójkątny fron-

Cieńskich znajdujące się obecnie w

WITALIJ NAGIRNYJ

tów testamentu matki. Jak wskazuje

ton. W miejsce zniszczonego wal-

zbiorach Ossolineum. Zgodnie z te-

Trudno jednoznacznie określić

dokument, obu zapisów dokonano

mowego dachu pałac został pokryty

stamentem Maurycego Cieńskiego,

w którym roku Cieńscy pojawili się

w Czernelicy, dzięki czemu można

dachem dwuspadowym, w związku z

sporządzonym w 1811 roku i kilka

w Czernelicy. W testamencie regi-

potwierdzić, że w pierwszych latach

czym zostały nadbudowane boczne

razy prolongowanym (ostatni raz w

mentarza Wojciecha Cieńskiego

XIX wieku Cieńscy rezydowali już w

ściany. Wszystko wskazuje na to, że

1816 roku), główna część majątku

(zm. w 1782 roku), w którym opisane

tej miejscowości.

rezydencja została całkowicie odbu-

Cieńskich – Czernelica – przeszła

są ówczesne posiadłości rodu, nie

Tradycja rodowa mówi, że Czer-

dowana, a części, które nie nadawały

w dożywotne posiadanie Teofili z

ma wzmianek o tej miejscowości.

nelica znalazła się rękach Cieńskich

się do celów mieszkalnych zostały ro-

Bachmińskich Cieńskiej, a dopiero

Źródła archiwalne dają informacje,

jeszcze w czasach Marcjana Cień-

zebrane. Wydaje się, że swój wkład w

po jej śmierci miała przejść do Udal-

iż w latach 1780-1781 Czernelica

skiego, który pod koniec XVI wieku

odnowienie budowli zamkowych mo-

ryka Mikołaja. Udalryk natomiast

znajdowała się w posiadaniu Piotra

wyruszył z polskim oddziałem do Jass

gła wnieść Teofila, której to właśnie

otrzymał posiadłości w Oknie, a jego

Potockiego. Początków obecności

na pomoc hospodarowi wołoskiemu.

(a nie synowi) Maurycy przekazał

siostra – rekompensatę w gotówce.

Cieńskich w Czernelicy można do-

Z czasem miał zostać dowódcą tam-

Czernelicę wraz z zamkiem w swoim

Wbrew rozpowszechnionej w litera-

szukiwać się najwcześniej pomiędzy

tejszej załogi i w pierwszych latach

testamencie. Można przypuszczać,

turze opinii, Teofila po śmierci męża

druga połową lat 80. XVIII wieku, a

XVII wieku ożenić się z córką ho-

że bogate wiano Teofilii przyczyniło

nie opuściła Czernelicy i zamku. Po-

Maurycy Cieński, portret z

początkami XIX wieku, co było zwią-

spodara Mohyły – Teofilą, która w

się do odbudowy rezydencji, przez

twierdza to jej obszerna korespon-

początku XIX w., zbiory ro-

zane z działalnością syna Wojciecha,

posagu miała otrzymać rozległe ste-

co była to wspólna inwestycja mał-

dencja, z której dowiadujemy się, że

dowe Cieńskich

Maurycego Cieńskiego.

powe przestrzenie między Dniestrem

żeństwa.

Cieńska aż do swego zgonu w 1835

Maurycy Józef Cieński, urodził

a Wołoszczyzną wraz z zamkiem w

Za czasów Maurycego i Teofili

roku zamieszkiwała w zamku czer-

się w roku 1749, był synem Woj-

Czernelicy. Od tego czasu miastecz-

zamek w Czernelicy stał się główną

nelickim. Listy te dają informacje o

ciecha i Franciszki z Głuchowskich

ku miało być rezydencją Cieńskich, w

siedzibą rodu i miejscem, w którym

życiu codziennym Teofili na zamku:

Cieńskiej. Jego ojcem chrzestnym

której przekazy rodzinne ulokowały

małżeństwo zgromadziło liczne pa-

o kiepskim stanie niektórych budowli

był hetman Wacław Rzewuski, któ-

aż siedem pokoleń rodu.

miątki rodzinne oraz pokaźny zbiór

czy braku żywności dla koni i bydła

ry zapewnił chłopcu szybki awans

Nie ulega wątpliwości, że po-

dzieł sztuki, przede wszystkim galerię

(szczególnie po koniec zimy). Opo-

i już w wieku siedmiu lat Maurycy

wyższy przekaz jest jedynie legen-

obrazów, liczącą kilkadziesiąt sztuk.

wiadają też o częstym przebywaniu

dostał patent na chorążego. Otrzy-

dą. Jak wspominano w poprzednich

Znajdowały się tam różnego rodzaju

w zamku na przełomie lat 20. i 30.

mał dobre wykształcenie domowe,

artykułach, do roku 1641 Czernelica

ryciny, wielka ilość starych sztychów

XIX w. jej najmłodszej wnuczki – Olgi

jego nauczycielem i wychowawcą

była własnością rodu Jazłowieckich,

i map, bogate archiwum rodzinne

oraz o działalności gospodarczej wła-

był słynny poeta Franciszek Kar-

po czym przez Czuryłów i Stani-

sięgające XVII wieku, a także biblio-

ścicieli zamku – np. produkcji wódki

piński. W wieku lat szesnastu wyje-

sławskich przeszła w ręce Michała

teka z kilku tysiącami tomów.

w należącej do nich gorzelni.

chał z domu rodzinnego, co zostało

Czartoryskiego, który ukończył bu-

Para małżeńska wspólnie za-

Po śmierci Teofili w 1835 roku

uwiecznione w wierszu Karpińskie-

dowę zamku. Od lat 90. XVII wieku

mieszkiwała na zamku do 1817

Czernelica zgodnie z testamentem

Udalryk  Mikołaj  Cieński,

go pt. „Pożegnanie młodego ryce-

co najmniej do 1781 r. należała do

roku. W międzyczasie dzieci opuściły

Maurycego, przeszła w posiadanie

portret XIX w., zbiory rodo-

rza”. Rozpoczął służbę u Rzewu-

Potockich. Inwentarz zamku czerne-

gniazdo rodzinne. Córka Maurycego

Udalryka Mikołaja. Mimo iż miastecz-

we Cieńskich

skiego w Podhorcach. W roku 1768

lickiego z 1798 roku poświadcza, że

i Teofili, Modesta, została wydana za

ko było jednym z większych majątków

brał udział w tłumieniu powstania

niemal siedem lat. Usilne staranie się

zarówno zamek jak i większa część

mąż za Antoniego Wybranowskiego

Cieńskich Udalryk nie zdecydował

hajdamackiego na Ukrainie, a na-

jej rękę i pomoc przyjaciół w sprawie

miasteczka w tym czasie znajdowa-

i przeniosła się do sandomierskiego.

się na powrót do niego. Tamtejszą

stępnie dosłużył się stopnia puł-

zdobycia serca pięknej Bachmińc-

ły się jeszcze w posiadaniu Wiktorii

Natomiast Udalryk Mikołaj ok. roku

siedzibę stanowił stary, obronny za-

kownika wojsk koronnych. W latach

kiej potwierdza też kontrakt ślubny.

Podbielskiej. O Cieńskich natomiast

1811 (najpóźniej w 1813 roku) został

mek, który, w porównaniu do nowe-

80. XVIII wieku Maurycy porzucił

Dowiadujemy się z niego, iż Teofila

dokument ten nie wspomina w ogóle.

wysłany przez ojca do innej części

go dworu w Oknie, był już budowlą

służbę wojskową i wrócił do swych

odwzajemniła uczucia Maurycego

Co więcej, sporządzenie testamentu

posiadłości rodowych – Okna, gdzie

nieco anachroniczną i niewygodną

posiadłości rodzinnych, zarządza-

i zgodziła się poślubić pułkownika.

Franciszki z Głuchowskich Cieńskiej

miał rozwijać hodowle koni i wołów.

do celów mieszkalnych. Udalryk

nych przez jego matkę, Franciszkę.

Ślub odbył się w Kopaczyńcach, a

w Oknie przemawia za tym, że zgod-

W roku 1816 poślubił Julię Dzierż-

Cieński pozostał w Oknie na stale,

Zgodnie z „Kroniką domową” Cień-

młoda żona przyniosła mężowi wia-

nie ze stanem na marzec 1800 roku

kowską, córkę Stanisława herbu

gdzie przeniósł rodowe zbiory i ar-

skich, głównym ośrodkiem rodu w

no w postaci 10 tys. zł. Z ich małżeń-

Cieńscy rezydowali w Oknie, odda-

Topór (ur. 1798 r.), która przyniosła

chiwalia, bibliotekę, zbrojownie, ob-

tym czasie była już Czernelica. Nie

stwa urodziła się dwójka dzieci: syn

lonym ok. 30 km (w linii prostej ok.

mu w wianie Podhajczyki niedaleko

razy i cenniejsze meble. Możliwe,

wiemy w jakich dokładnie okolicz-

Udalryk Mikołaj (ur. w 1790 r.) i córka

17 km) od Czernelicy. Na podstawie

Kołomyi. Młodzi małżonkowie za-

że od tego czasu zamek czernelicki

nościach pokuckie miasteczko, lub

Modesta (ur. po 1791 r.) Ciekawy jest

tego możemy przypuszczać, że Mau-

mieszkali w Oknie. Zachowane listy

służył Cieńskim tylko jako pomiesz-

jego część, przeszło w posiadanie

wybór imienia dla syna – Udalryk,

rycy Cieński nabył zamek i ziemie w

Udalryka do Julii, pisane jeszcze

czenia gospodarcze.

Cieńskich. Znajdujący się w zbio-

które było dość nietypowe i rzadko

Czernelicy nie wcześniej niż w 1798

podczas jego pobytu w Czernelicy,

Prawdopodobnie Udalryk nie

rach Ossolineum kontrakt ślubny

spotykane w środowisku szlachty

roku, prawdopodobnie już po marcu

napełnione są ciepłymi uczuciami

sprzedał od razu Czernelicy i po-

Maurycego z 1787 roku również nie

polskiej. Jak przekazuje tradycja

1800 roku, jednak przed kwietniem

do swej przyszłej żony i świadczą o

została ona w jego własności przy-

wspomina o posiadaniu Czernelicy.

rodzinna Cieńskich, wyboru imienia

1804 roku.

tym, że był to raczej świadomy wybór

najmniej do 1848 roku. Z tego roku

Pierwszym źródłem, które potwier-

dokonała Teofila pod wpływem ów-

Kontrakt  ślubny  Maurycego

młodego Cieńskiego, a nie tylko wola

pochodzi ostatnia wzmianka o mia-

dza przynależność miasteczka do

czesnej literatury pięknej.

Cieńskiego, poświadcza, iż 38-letni

rodziny, co w tamtych czasach nie

steczku jako własności Cieńskich.

Cieńskich jest znajdujący się w

Po przeniesieniu głównej sie-

pułkownik ożenił się 29 września

było normą.

Związane było to z ożenkiem star-

zbiorach rodowych testament mat-

dziby rodu do Czernelicy, Maurycy

1787 roku. Jego wybranką została

Maurycy Cieński zmarł w 1817

szego syna Mikołaja, Ludomira z

ki Maurycego, Franciszki spisany

Cieński musiał zająć się odbudową

słynąca z urody Teofila Bachmińska

roku. Według „Kroniki domowej”, w

Magdaleną Jordanówną z Zakli-

13 marca 1800 roku w pobliskiej

rezydencji w zamku, która w ostat-

z Kopaczyniec. Według opowiadań

czasie przyjazdu do Okna pułkow-

czyna. Młoda para postanowiła za-

miejscowości Okno. Na marginesie

nich latach XVIII wieku znajdowała

rodzinnych, jej urodą miał być zauro-

nik zachorował na tyfus i wkrótce

mieszkać w Oknie w związku z czym

testamentu znajdują się dwa zapisy.

się w nie najlepszym stanie (zob.

czony sam cesarz Józef II. Cesarz,

zmarł, został pochowany w Czerne-

Udalryk rozważał możliwość prze-

W pierwszym z nich, napisanym ręką

poprzednie numery KG). Jak wska-

spostrzegłszy Teofilę wśród pań wi-

licy. Historycy opisujący zamek w

niesienia się do Czernelicy. Uległ

Maurycego, zaznaczono, że Fran-

zują badania Lewka Kwiatkowskiego

tających go w Czerniowcach, miał

Czernelicy wiążą z tą datą początek

jednak namowom syna i jego żony

ciszka zmarła 29 kwietnia 1804 roku

związane z dziejami pałacu w zamku

zasłonić ją od słońca swym kapelu-

upadku twierdzy. Co więcej, w lite-

i pozostał razem z nimi w Oknie.

i pogrzebana została w kościele

czernelickim, główne zmiany doty-

szem, mówiąc, że taką piękność na-

raturze istnieje przekonanie, że po

Najpewniej dopiero później Udalryk

parafialnym w Czernelicy. Drugi na-

czyły budynków mieszkalnych: ro-

wet słońce szanować powinno. Prze-

1817 roku Cieńscy całkowicie opu-

sprzedał Czernelicę. W wykazie

tomiast, datowany na 2 maja 1804

zebrane zostały resztki kolumn przy

kazy rodzinne Cieńskich wskazują,

ścili zamek i Czernelicę. Przeczą

dóbr rodowych Cieńskich z roku

roku, jest deklaracją wypełnienia

głównym wejściu, a nad samym wej-

że Maurycy ubiegał się o rękę Teofili

temu jednak dokumenty prywatne

1850 miasteczko już nie występuje.