19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 18 lipca–14 sierpnia 2014 nr 13 (209)

Zgasił światło

była na dwie grupy: Danzig i Thorn

w dawnym spichrzu zbożowym na

zimy. Dodatkowo koszary były zruj-

( Gdańsk i Toruń). Podobnie jak to

końcu cypla przy ujściu Narwi do

nowane, brakowało szyb w oknach,

robili Polacy, Niemcy też wykorzysty-

Wisły. Pierwszym komendantem

w toaletach nie było wody, bo pękały

wali statki uzbrojone.

Portu Wojennego Modlin został ka-

zamarznięte rury. Nie było mundu-

i wyszedł…

Agresywne zachowanie się stro-

pitan marynarki Walerian Antono-

rów, brakowało pościeli. Nie było

ny niemieckiej często doprowadzało

wicz, który został jednocześnie do-

pieniędzy na wypłatę żołdu. I tak

do zatargów i incydentów zbrojnych.

wódcą tworzonego od połowy lutego

dalej. I tak dalej. Poprawiało się, ale

Najpoważniejszy incydent wy-

1919 r. Batalionu Morskiego. Była to

bardzo powoli.

Było to 11 maja, zupełnie nie tak

darzył się dnia 2 listopada 1919.

jednostka kadrowa dla przyszłej flo-

Kilkakrotnie dochodziło do jaw-

Polski statek uzbrojony „Różycki”

ty morskiej, mającej służyć już na

nego buntu marynarzy. Raz porwa-

dawno. Po skończonym spekta-

podczas patrolu na Wiśle niechcą-

odzyskanym wybrzeżu.

no pociąg na stacji w Modlinie i po

cy przekroczył linię demarkacyjną.

W pewnej odległości od portu,

przyjeździe do Warszawy, zaata-

klu „na pełnym morzu” Sławo-

Statek natychmiast został ostrzelany

idąc w stronę Wisły, znajdowały się

kowano koszary na warszawskiej

mira Mrożka nasz kolega – wie-

przez niemiecki posterunek graniczny

koszary Oddziału Zapasowego Ma-

Pradze. Raz doszło do bitwy po-

i statek uzbrojony „Möwe”. Dowódca

rynarzy, którego pierwszym dowódcą

między załogą Portu Wojennego i

loletni operator światła, Anatol

Szkołą Marynarzy. Ci nasi pierwsi

marynarze nie należeli do grzecz-

Lewak zgasił światła sceniczne,

nych chłopców. Wściekali się dość

odłączył i zwinął kable, zamknął

łatwo, tym bardziej, że tak napraw-

dę, to ich po prostu oszukano.

konsoletę, złożył wszystko na za-

Podczas werbunku przedstawiali

im wspaniałą służbę, piękne umun-

pleczu i dyskretnie wyszedł. Któż

durowanie i oczywiście poznawanie

mógł przewidzieć, że będzie to

świata i morskie przygody. Dostali

wyziębione koszary i zamarznięte

Jego ostatni spektakl w Teatrze

wychodki.

Wiosną 1919 baza w Modlinie

Polskim we Lwowie po 38 latach

uzyskała trzy duże statki uzbrojone,

pracy?

pięć mniejszych i cztery łodzie mo-

torowe. Pod dowództwem porucz-

nika Stefana Shmidta rozpoczęły

się pierwsze patrole na Wiśle. Ze

względu na kontrolowanie przez

Niemców linii demarkacyjnej, patro-

le nie należały do łatwych. Zawsze

można było liczyć się z niemiecką

prowokacją.

Wkrótce na patrole mógł wypły-

wać tylko statek uzbrojony „Wisła”

i cztery motorówki. Reszta statków

została odesłana do Flotylli Pińskiej

walczącej z bolszewikami.

Po obowiązku fotografii patriotycznych obaj „rozbrojeni

Na początku stycznia 1920 roku

niemcy” w wesołych nastrojach rozmawiają sobie przyjaź-

Polska rozpoczęła przejmowanie od

nie z POw-iakami. Zobaczcie Państwo, że każdy z „niem-

Niemców Pomorza. 17 stycznia ru-

ców” ma już na czapce polskiego orzełka!

szył w stronę Gdańska statek uzbro-

jony „Wisła”. Brzegami rzeki posuwał

był porucznik marynarki Eugeniusz

„Różyckiego” częściowo z chęci wyja-

się Batalion Morski. Zajmowano por-

Pławski. Oddział Zapasowy szkolił

śnienia incydentu, a częściowo i z ko-

ty kolejno w Toruniu, Fordonie, Gru-

ochotników do Batalionu Morskiego.

nieczności ratowania statku (postrze-

dziądzu i Tczewie.

lany „Różycki” nabierał wody), dobił

Po drugiej stronie Wisły w miejsco-

10 lutego na plaży pod Puckiem

do brzegu, gdzie polscy marynarze,

wości Kazuń 9 lipca 1919 założono

odbyły się uroczyste zaślubiny Polski

pomimo tego, że kilku z nich było ran-

Szkołę Marynarzy. Taka szkoła była

z morzem. Na stojących w puckim

nych, zostali aresztowani i zwolniono

dla polskiej marynarki konieczna.

porcie szkutach, na maszty wciągnię-

od imienia – „Tolik-stolik”… i dobrze

ich dopiero na stanowcze żądanie

Wśród zgłaszających się do służ-

ZBIgnIEw CHRZAnOwSKI

to polskie bandery. Taki był początek

się bawiono.

władz polskich. Natomiast statku

by w polskiej Marynarce Wojennej

tekst

Polskiej Marynarki Handlowej. – No,

Od czasu, gdy zaczęliśmy wyjeż-

brakowało podoficerów i marynarzy.

Niemcy nie oddali. Służył później w

prywatne archiwum

to nareszcie na morzu!

dżać ze Lwowa z teatrem do różnych

Należało jak najszybciej wyszkolić

grupie Thorn pod nazwą „Reiher”…

rodziny Lewaków zdjęcie

miast, Tolek z miejsca opanowywał

taką kadrę i stąd Szkoła Marynarzy

Na swój, jak się okazało, poże-

profesjonalne urządzenia oświetle-

powstała na długo przed powstaniem

Poszukuję

Pierwsza polska

gnalny spektakl pojawił się jak zwy-

niowe różnych teatrów i nigdy nie

szkoły oficerskiej. Wojna polsko-bol-

baza morska

swoich przodków

kle na kilka godzin przed początkiem

zdarzały się nam techniczne wpad-

szewicka na rok przerwała działanie

Tak więc pierwsza polska baza

przedstawienia. Tak lubił osobiście

ki, już prędzej aktorskie „niespo-

szkoły, która po wojnie wznowiła

morska znajdowała się nie nad mo-

Jestem zrozpaczonym Pola-

wszystko przygotować. Choć wie-

dzianki” bawiły Go, ale nie wytrącały

działalność w Świeciu nad Wisłą jako

rzem, a na lewym brzegu rzeki Na-

kiem, który poszukuje korzeni swojej

dzieliśmy wszyscy jak ciężka choroba

z biegu akcji. Cokolwiek młodszych

Szkoła Specjalistów Morskich.

rwi, tuż koło twierdzy modlińskiej.

rodziny, o której omalże nic nie wiem.

go trapi, chciał jednak samodzielnie

kolegów nazywał „pacanami” [ros.

Pierwsze miesiące istnienia bazy

Założono ją w połowie stycznia 1919

Nazywam się Tadeusz Piotrowski.

dopilnować wszystkich szczegółów

żart. ‘chłopcy , przyp. red.], ale nie

morskiej w Modlinie były dla pełnią-

roku. W budynkach położonych wo-

Urodziłem się 01.10.1940 roku w Ja-

– wspinał się po drabinie, przesu-

zapędzał ich do pracy, choć takowa

cych tam służbę koszmarem. Brako-

kół zatoki portowej urządzono ko-

gielnicy, w powiecie czortkowskim,

wał reflektory, sprawdzał natężenie

zawsze była wskazana. Ale nie tyl-

szary, kwatery oficerskie i warsztaty.

wało wszystkiego. Przede wszystkim

w ówczesnym województwie tarno-

polskim. Mój ojciec był Polakiem, a

świateł i ich kolory – czynił wszystko

ko kable, reflektory i wyłączniki były

Marynarka miała swoje magazyny

opału, a był to, pamiętajmy, środek

mama była Ukrainką. Nazywała się z

jak zawsze od wielu lat.

Jego domeną – jak była taka potrze-

Pierwsza polska baza morska znajdowała

domu Buzelow. Zmarła, gdy miałem

Anatol był człowiekiem pogodnym

ba, przywdziewał jakąś odpowiednią

się nie nad morzem, a na lewym brzegu

2 lata. Na skutek jej zgonu i nieobec-

i opanowanym – jego spokój udzielał

szatę i statystował na scenie. Z racji

ności ojca (był na wojnie), Niemcy

się wszystkim pozostałym, gdzieś

swego potężnego wzrostu mógł obej-

rzeki Narwi, tuż koło twierdzy modliń-

wywieźli mnie do ówcześnie nie-

znikała przysłowiowa trema, gdy z

mować tylko charakterystyczne role,

skiej. Założono ją w połowie stycznia

mieckiej Środy Śląskiej, gdzie zosta-

tradycyjną filiżanką mocnej czarnej

np. Murarza w „Zemście”, Czarnego

łem umieszczony w sierocińcu pro-

1919 roku. W budynkach położonych wo-

kawy siadał za konsoletą i czekał

Rycerza w „Weselu” czy Dozorcy w

wadzonym przez niemieckie siostry

na sygnał. Kiedyś, gdy nie było

„Starej kobiecie”, wywożącego na

kół zatoki portowej urządzono koszary,

zakonne. U sióstr byłem aż do 1950

konsolety, trzeba było siedzieć za

scenę na taczkach kolejne postacie

kwatery oficerskie i warsztaty. Pierwszym

roku, a potem zostałem przesiedlony

dekoracjami i mocować się na śle-

różewiczowskiego dramatu.

do Polski. Niestety nigdy nie udało mi

komendantem Portu Wojennego Modlin

po z oświetleniem spektaklu – też

Musimy się przyzwyczaić do

się uzyskać jakichkolwiek informacji

udawało mu się to nie najgorzej.

Jego nieobecności. Publiczność, ze-

został kapitan marynarki Walerian Anto-

dotyczących rodzinny mojej mamy.

Cóż to były za wspaniałe i niepowta-

brana na naszej sali przy ul. Koperni-

nowicz, który został jednocześnie dowód-

Bardzo byłbym wdzięczny za jakie-

rzalne czasy, ile radości z każdego

ka, już nie zobaczy charakterystycz-

kolwiek wskazówki jak zabrać się do

cą tworzonego od połowy lutego 1919 r.

udanego spektaklu. Ponieważ był

nej postaci za konsoletą w ostatnim

poszukiwań. Mój mail:

niezastąpionym  podczaszym  w

rzędzie. Ilekroć zapali się światło na

Batalionu Morskiego. Była to jednostka

tedpiotrof108@yahoo.com

czasie pospektaklowych biesiad,

scenie, będziemy do Niego wracać

Ogromnie wdzięczny

kadrowa dla przyszłej floty morskiej, mają-

przylgnęło do niego miano „Nale-

w naszych myślach i pamiętać ile Mu

za pomoc

cej służyć już na odzyskanym wybrzeżu.

wak” – nadane od nazwiska lub też

zawdzięczamy.

Tadeusz Piotrowski