22

Okruchy historii

18 lipca–14 sierpnia 2014 nr 13 (209) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Mieczysław Potocki –

organizator urzędu konserwatorskiego

w galicji Wschodniej  (Część V)

Bardzo ważną i niestety zapomnianą postacią w historii galicji

okresu autonomii był Mieczysław hrabia Potocki herbu Lubicz.

Ten właśnie człowiek stał u podwalin organizacji służby konser-

watorskiej na terenie autonomii. Z jego inicjatywy rozpoczęto

badania zabytków historii, architektury i sztuki, a także konser-

wację i stały nadzór nad stanem zabytków.

go do zbiorów Ossolineum. W 1940

Nie został zrealizowany też

zaś M. Potocki stale nadzorował

roku obraz przekazano do Muzeum

kolejny projekt pomnika autorstwa

przebieg prac i interweniował przy

Historycznego, później do Lwowskiej

Tadeusza Barącza (1885 r.). W

naruszeniu zasad konserwacji za-

Galerii Obrazów, zaś obecnie jest on

1900 roku pomnik Z. Chrzanowskiej

bytku. Np. budowniczy Jessel Her-

eksponowany w muzeum na zamku

ustawiono obok ruin zamku. Auto-

schel „zamierzał usunąć z fasady

w Olesku. Ołtarz św. Anny znajduje

rem projektu według J. Biriułowa był

dynamicznie łamane belkowania”,

się we Lwowskiej Galerii Sztuki. W

L. Marconi, zaś wykonawcą młody

czego nie dopuścił właśnie konser-

części dolnej zachował się napis po-

rzeźbiarz J. Bochenek.

wator Mieczysław Potocki.

twierdzający prace konserwatorskie

Potężny obronny zamek, jak pi-

W kościele parafialnym w Ni-

przeprowadzone z inicjatywy Mieczy-

sał Potocki, stał w całości jeszcze do

żankowicach p.w. św. Trójcy na

JURIJ SMIRnOw

sława Potockiego: „Zrestaurowany

połowy XVIII wieku, dopiero po poża-

ścianie zewnętrznej znajdowały się

W 1875 roku Mieczysław Potocki

roku 1871 kosztem c.k. konserwato-

rze został opuszczony i „w czasie po-

dwie wmurowane rzeźby kamienne

odnalazł jeszcze jeden renesansowy

rium, obrazy przez A. Kaczmarskiego

wszechnego zaniedbania pamiątek

(wsporniki?). Jedna przedstawiała

ołtarz usunięty przez abpa Wacława

malarza, rzeźby i złocenia przez F.

rozebrali go bezkarnie mieszczanie

popiersie nieznanego bliżej króla z

Hieronima Sierakowskiego z katedry

Majerskiego”.

na swoje domy”. W podobny sposób

koroną na głowie i brodą, druga – ry-

lwowskiej. Ołtarz ten znajdował się

Mieczysław Potocki zapisał także

niszczono zamki i w innych miejsco-

cerza w „hełmie dokoła ozdobionym

w greckokatolickiej cerkwi parafial-

historyczną legendę o rodzie Herbur-

wościach. M. Potocki zwrócił się w

piórami w kształcie rozwiniętego wa-

nej w miejscowości Żyrawka i był

tów. Mianowicie w lasach należących

tej sprawie z listem do c.k. starostw,

chlarza”. Kosztem funduszu konser-

Sprawozdanie Mieczysława

sprzedany do niej w 1763 roku przez

do rodziny Herburtów „orłów… miało

które wydały „najsurowsze zakazy,

watorskiego Mieczysław Potocki po-

Potockiego,1866 r.

zarząd katedry za 600 złr. Na polece-

się zawsze wylęgać tyle, ile było ży-

pod zagrożeniem kar pieniężnych,

lecił w 1872 roku zrobić rysunki tych

nie urzędu konserwatorskiego ołtarz

jących członków rodziny Herburtów i

wszelkiego uszkodzenia takowych

rzeźb, które wykonał Franciszek Zu-

został odnowiony przez rzeźbiarza

to tak długo, dopókiby ród istniał; gdy

ruin”. Dzięki temu powstrzymano dal-

brzycki, zaś w 1874 roku oczyścić je

Ferdynanda Majerskiego. Z ogólnej

jednak któryś z nich niedowierzając

sze niszczenie zamków w Tokach,

i zrobić z nich odlewy gipsowe, które

kwoty 1380 f. urząd konserwatorski

przepowiedni własną ręką jednego

Sidorowie, Nowosiółce Kostiukowej,

przekazał do muzeum Lubomirskich

dopłacił 700 f., resztę zaś opłaciła

orła zabił, zginął bezpotomnie, na

Potoku, Zbarażu, Trembowli i ruin

w Ossolineum. W latach 70. XX w.

parafia.

nim cały ród jego wygasł, a zamek

klasztoru bazylianów w Semenowie.

obydwie rzeźby wymontowano z

W zabytkowym kościele p.w.

rodowy rozpadł się w gruzy”.

W Trembowli starostwo urządziło

muru kościelnego i przekazano do

św. Marcina w Felsztynie M. Po-

W miasteczku Lisku Potocki

dróżki i stopnie na górze zamkowej,

magazynów Lwowskiej Galerii Ob-

tocki inicjował konserwację ołtarzy

zwrócił uwagę na XIX-wieczną sy-

zaś samą górę zasadziło krzewami

razów w zamku oleskim.

i pomników rodziny Herburtów, „gdy

nagogę żydowską. Była ona zbudo-

i drzewami. W taki sposób dookoła

W XVII-wiecznym kościele w Beł-

tak owe pomniki, jako też ołtarze,

wana z cegły i kamienia w kształcie

ruin zamku powstał miejski park.

zie znajdowały się dwa zabytkowe oł-

przez czas mocno były uszkodzone,

świątyni chrześcijańskiej, „obok fa-

XVIII-wieczny kościół w Milatynie

tarze boczne „tak pięknej snycerskiej

przeto zająłem się ich restauracją,

cjaty miała dość wysoką, okrągłą,

zwrócił uwagę Mieczysława Potoc-

roboty, że prawdziwie zasługują na

która też częścią kosztem patrona

ku wierzchowi zwężającą się wie-

kiego „nie tyle historyczną wartością,

podziwienie… Jest to dzieło mające

kościoła p. Stanisława Katyńskie-

życzkę, której przeznaczenie trudno

ile raczej pięknością architektury”. W

wartość i sztuki i starożytności, które

go, częścią zaś kosztem funduszu

odgadnąć”. Tą zabytkową i nietypo-

latach 1867-1869 przeprowadzono

należało koniecznie dla następnych

Sprawozdanie Mieczysława

krajowego dokonaną została”. Na

wą pod względem form architekto-

remont świątyni i konserwację ołta-

pokoleń zachować”. Zadanie konser-

Potockiego, 1874 r.

polecenie Potockiego prace konser-

nicznych synagogę gmina żydowska

rzy bocznych oraz ambony. Część

wacji ołtarzy M. Potocki zlecił zdolne-

watorskie wykonał tenże Ferdynand

z podania konserwatora krajowego

pieniędzy udało się pozyskać z kra-

mu lwowskiemu snycerzowi Kazimie-

żadnej odpowiedzi. Prace konserwa-

Majerski.

odnowiła na swój koszt.

jowego funduszu religijnego dzięki

rzowi Wakulskiemu, który wywiązał

torskie przeprowadzono dopiero w

W 1869 roku został odnowiony

„W lichej mieścinie, w Okopach

przedstawieniu konserwatora Galicji

się z tej pracy „z zupełnym zadowo-

latach 1907-1910 na wniosek Grona

podwójny nagrobek małżeństwa

w powiecie borszczowskim” znajdu-

Wschodniej do władz państwowych.

leniem”. Znaczne koszty konserwacji

Konserwatorów Galicji Wschodniej

Herburtów: Jana i Katarzyny z Dro-

ją się dwie obronne bramy Lwow-

Potocki pomógł też z finansowaniem

ołtarzy w ¾ finansował M. Potocki z

i planów prof. Teodora Talowskiego.

hojowskich. Potocki osobiście ułożył

ska i Kamieniecka, pozostałości po

remontu kościoła w Horodence. Był

funduszu krajowego, zaś w ¼ parafia

Potocki zwrócił uwagę na krzyż ka-

nowy tekst utraconej inskrypcji i iden-

dawnej obronnej twierdzy z czasów

to bardzo cenny zabytek architek-

na czele z księdzem Semeńcem.

mienny ustawiony niedaleko ruin

tyfikował przynależność nagrobka

wojen tureckich. Obydwie bramy zo-

tury epoki baroku, zbudowany w

W wielu małych miejscowościach

zamku w Trembowli „z odtrąconym

właśnie tym osobom. W 1870 roku

stały starannie odnowione, o czym

latach 1743-1760 według projek-

Galicji Wschodniej znajdowały się

jednym ramieniem, na którym moż-

poddano gruntownej konserwacji

świadczy tablica pamiątkowa, za-

tu architekta Bernarda Meretyna,

niewielkie pomniki, często w kształ-

na było czytać niewyraźny już napis

ołtarz św. Walentego, zaś w 1871

chowana do naszych dni”.

ozdobiony rzeźbami Jana Jerzego

cie krzyży lub kolumn, ustawione ku

w języku ruskim, że pod nim miały

roku odnowiono polichromię (ma-

Całą wojnę Potocki stoczył z kar-

Pinsla i jego uczniów. Fundatorem

pamięci ważnych wydarzeń histo-

spoczywać zwłoki dzielnej Chrza-

larz A. Kaczmarski), ołtarz św. Anny

melitami w Trembowli. Zabytkowy ko-

okazałej budowli był Mikołaj Bazyli

rycznych. Zapomniane, chyliły się ku

nowskiej”. Potocki nie tylko postarał

i nagrobki m.in. alabastrowy biskupa

ściół i klasztor, które znajdują się pra-

Potocki, słynny starosta kaniowski.

upadkowi i całkowitemu zniszczeniu.

się o odnowienie krzyża, ale też

Walentego Herburta (zm. 1572 r.).

wie w centrum miasteczka, był oto-

W 1927 roku lwowski wojewódzki

Na kilka z nich zwrócił uwagę Potoc-

zaproponował miejscowej gminie

Odnowiono też portrety bpa Walen-

czony obronnym murem z czterema

konserwator dr Józef Piotrowski

ki, znalazł fundusze i kazał odnowić.

ustawić pomnik dzielnej obrończyni

tego Herburta, Jana Herburta (zm.

basztami i bramą wjazdową. Te mury

nazwał ten kościół „wybitnym zna-

W Mikołajowie za miastem stał po-

Trembowli.

1577 r.) i jeszcze dwa pochodzące

pamiętały jeszcze oblężenie przez

mieniem kultury narodowej na kre-

mnik kamienny w kształcie czworo-

Zawiązał się komitet budowy po-

również z XVI wieku. Mieczysław Po-

Turków z 1675 roku. Mieczysław

sach państwa”. Mieczysław Potocki

bocznej kolumny, ozdobiony rzeźba-

mnika i do 1874 roku zebrano 3000

tocki zabrał z kościoła bardzo znisz-

Potocki zauważył, że mury „przez

zwrócił się do ministerstwa i krajo-

mi Jezusa Chrystusa i Matki Boskiej.

złr. Suma ta była jednak niewystar-

czony portret Jana Herburta, znane-

czas i zaniedbanie chylą się coraz

wego funduszu religijnego. Tylko na

Pomnik był wystawiony w końcu XVI

czającą i do realizacji projektu nie

go pisarza, kasztelana sanockiego i

więcej do upadku”, ale jego listy do

remont dachu przeznaczono 3000

wieku ku pamięci szlachcica Rudz-

doszło. Projekt w 1870 r. w porozu-

starosty przemyskiego i po odnowie-

karmelitów, starostwa i w końcu Na-

florenów. Od 1866 roku remontem

kiego. „W ciągu blisko trzech wieków

mieniu z Potockim wykonał Antoni

niu i uzupełnieniu napisów przekazał

miestnictwa we Lwowie zostały bez

kościoła kierował inżynier Żelezny,

kolumna ta nachyliła się bardzo ku

Kurzawa.