28

Okruchy historii

18 lipca–14 sierpnia 2014 nr 13 (209) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Osobisty wróg Budionnego

Odrodzenie niepodległości Rzeczypospolitej w 1918 roku, jak również późniejszą obronę

jej granic w wojnie polsko-bolszewickiej zawdzięczamy nie tylko Polakom, ale też przedsta-

wicielom innych narodów. we Lwowie szczególnie pamięta się o piechurach francuskich

i lotnikach amerykańskich, którym wystawiono osobne pomniki na Cmentarzu Obrońców

Lwowa. Jednym z tych, którzy wzięli udział w obronie odrodzonego państwa polskiego był

Amerykanin Merian Cooper. Przeżył szczęśliwie te trudne czasy i przeszedł do historii jako

twórca pierwszego filmu o King Kongu. Zanim do tego doszło zdobył uznanie Józefa Pił-

sudskiego i pozwolenie na utworzenie jednostki lotniczej – słynnej później 7. Eskadry im.

Kościuszki. Został też kawalerem orderu Virtuti Militari.

W ten sposób, w krótkim czasie

Eskadry – czapkę „krakuskę” i skrzy-

ALEKSAnDER nIEwIŃSKI

powstał zespół, złożony przeważnie

żowane kosy na tle białych i czerwo-

z byłych lotników amerykańskich

nych pasów.

Tradycje rodziny Cooperów

Mimo, iż Józef Piłsudski nie

z okresu I wojny światowej, którzy

Walka sprawiała Cooperowi sa-

był zwolennikiem przyjmowania

koniec tej wojny spędzili w obozach

tysfakcję, był też pilotem niezwykle

do rodzącej się armii polskiej oby-

jenieckich. Cooper był jednym z

odpowiedzialnym. Jego mistrzostwo

wateli obcych państw, meldunek,

nich. Na front I wojny światowej do

lotnicze szlifowało się w ponad 70.

wówczas 26-letniego M. Coopera,

Francji trafił razem z Amerykańskim

lotach bojowych. 7. Eskadra im. Ko-

złożony w kwietniu 1919 r. zaim-

Korpusem Ekspedycyjnym w 1917

ściuszki okazała się najlepszą forma-

ponował przyszłemu Marszałkowi.

r. po ukończeniu kursu pilotażu w

cją lotniczą w wojnie polsko-bolsze-

Okazało się, że służbę w polskim

Nowym Jorku. W 1918 r. pilotowa-

wickiej. Służyło w niej 12 pilotów z

wojsku młody Amerykanin traktuje

ny przez Coopera bombowiec DH-4

USA i 5 Polaków. Eskadra zasłynęła

jako spłatę długu honorowego, jaki

został zestrzelony przez Niemców.

z ataków na kawalerię Armii Czerwo-

jego rodacy mają wobec Polski. W

Po zwolnieniu z obozu jenieckiego

nej i prowadzeniem misji zwiadow-

rodzinie Cooperów przekazywa-

zwrócił się do gen. Tadeusza Roz-

czych.

no opowieść o jego pradziadku,

wadowskiego, szefa polskiej misji

który w 1779 r. walczył w wojnie o

wojskowej w Paryżu i z jego reko-

Pół miliona rubli

niepodległość Stanów Zjednoczo-

mendacji złożył meldunek Piłsud-

za głowę Coopera

nych u boku generała Kazimierza

skiemu…

Okazało się, że groźna I Armia

Pułaskiego, twórcy amerykańskiej

Konna dowodzona przez Siemiona

kawalerii.

Budionnego, na której potęgę bar-

w walkach z bolszewikami

Jeszcze na początku 1919 r., gdy

W październiku 1919 r. kapitana

dzo liczyli bolszewiccy dowódcy, była

Cooper po raz pierwszy trafił do Lwo-

Meriana Coopera wyznaczono na

prawie bezbronna wobec ataków

wa jako przedstawiciel amerykańskiej

zastępcę dowódcy 7. Eskadry im.

z powietrza. Najpierw gęste szere-

misji żywnościowej, zafascynowała

Kościuszki. Teraz ponownie, już w

gi formacji przeciwnika obrzucano

go bohaterska postawa młodych

polskim mundurze, trafił do Lwowa,

bombami i granatami, a następnie

obrońców miasta z listopada 1918 r.

którym na pewno był zafascynowany.

strzelano do nich z karabinów w locie

Do swoich amerykańskich przyjaciół

Warto przypomnieć, że nawet psa,

na małej wysokości.

pisał: „nazwa żadnego innego kraju

którego wcześniej wywiózł stąd do

W tych atakach z powietrza Co-

nie kryje w sobie tyle romantyzmu co

Paryża, nazwał Pan Lwów. Tym ra-

oper był wyjątkowo skuteczny. W

Polska”.

zem droga przez Lwów prowadziła na

pewnym momencie wściekłość bol-

Okazało się, że nie trudno jest

front polsko-bolszewicki dla wsparcia

szewików sięgnęła zenitu i Budion-

odszukać tych, którzy również pa-

z powietrza wyprawy polskiej armii

ny wyznaczył nagrodę pół miliona

miętają zasługi Pułaskiego i Ko-

na Kijów. We Lwowie przygotowy-

rubli za jego głowę.

ściuszki dla Ameryki.

wano samoloty, malowano godło 7.

W lipcu 1920 r. uszkodzony

przez artylerię bolszewicką samolot

na obecność kobiety przy dowódcy

Coopera wylądował po sowieckiej

linina. Po raz pierwszy w sowieckiej

I Armii Konnej nie zaatakowały go.”

stronie frontu, a on sam dostał się do

historii publicznie przedstawił swą

Jak wiemy podobnych wyrazów ho-

niewoli. Udało mu się jednak ujść z

żonę Michaił Gorbaczow. Ale nawet

noru ze strony bolszewików trudno

życiem. Marcin Marczak, dziennikarz

w tym czasie jedna z deputowanych

było oczekiwać.

„Newsweeka” w ciekawym artykule o

Rady Najwyższej ogłosiła, że „seksu

życiorysie M. Coopera (Historia, nr 1

w ZSRR nie ma” .

z 2011 r.) pisze na ten temat nastę-

Żeby odszukać imię kobiety,

Kim była

pująco: „Przed śmiercią uratowała

dzięki której oszczędzono Coope-

żona Budionnego?

Kobietom i dziewczynom o szla-

go jednak pogoda. W chwili startu

rowi życie, sięgnąłem do osobistych

chetnym pochodzeniu i wychowaniu

było tak gorąco, że zamiast podpisa-

wspomnień Budionnego, zawartych

trudno było znaleźć miejsce w spo-

nego swoim nazwiskiem oficerskie-

w trzech tomach, wydanych w Mo-

łeczności sowieckiej. Jako przykład

go płaszcza Cooper miał na sobie

skwie po II wojnie światowej pod ty-

może służyć tragiczny los jednej z

kombinezon mechanika o nazwisku

tułem „Пройденный путь” („Miniony

nich po wojnie, barwnie przedsta-

Mosher”. Przyprowadzony przed ob-

szlak” – red.). Drugi tom tych wspo-

wiony przez Aleksego Tołstoja w po-

licze Budionnego lotnik był świadomy

mnień, wydany w 1959 r. w całości

wieści „Żmija”. Jednak nie wszystkie

grożącej mu śmierci i skorzystał z

dotyczy wojny polsko-bolszewickiej

kobiety, towarzyszące bolszewikom,

przypadku by ukryć własne nazwi-

i ułożony jest prawie chronologicz-

określano jednoznacznie brutalnie,

sko. Na resztę stawianych mu pytań

nie.

jak to uczynił Izaak Babel w swojej

odpowiadał jednak prawidłowo. Nie

Budionny realistycznie oceniał

powieści o I Armii Konnej.

ukrywał, że jest Amerykaninem po-

potęgę polskiej armii. Oto jedno ze

O żonie Budionnego w zasadzie

magającym Polakom. Wydaje się,

zdań, zaczerpnięte ze wspomnień:

nic nie wiadomo. Zresztą czy na-

że jedna z tych odpowiedzi bardzo

„Zrozumiałem, że przeciwnik Armii

prawdę kobieta, która towarzyszyła

zaimponowała żonie Budionnego,

Konnej jest silny, umiejętnie łączy

Budionnemu na froncie, była jego

która w tym czasie towarzyszyła mu

pozycyjną obronę z manewrem,

żoną? O życiu osobistym sowiec-

na froncie. Bowiem obdarowała jeń-

śmiało kontratakuje. (…) Męstwo

kich dygnitarzy mało kto wiedział.

ca na pożegnanie chlebem, papiero-

wroga moim zdaniem tłumaczy się

Ten temat, jak wiele innych, był w

sami i parą butów. Przyczyną takiej

nie tylko doświadczeniem polskich

ZSRR utajniony. Na pewno było co

grzeczności było wyznanie Coopera,

oficerów, odwagą żołnierzy i do-

ukrywać. Dopiero teraz dowiaduje-

że nieco wcześniej, podczas jednej

brym uzbrojeniem. Było oczywiste,

my się o prawdziwych przyczynach

z misji zwiadowczych samoloty 7.

że piechota przeciwnika wychowa-

śmierci żony Lenina, żony Stalina,

Eskadry namierzyły pociąg, którym

na jest w lekceważeniu kawalerii”.

represjach innych żon, w tym np. Ka-

podróżował Budionny, lecz z uwagi

O awiacji przeciwnika pisze jako o

Siemion Budionny (od prawej) obok towarzyszy, 1919 r.