22

okruchy historii

16–29 września 2014 nr 17 (213) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Trzeba było mistrzowsko posługi-

jętym przez Niemców, podczas lotu

którego stamtąd się nie widziało.

ła się więc niejako pomyślnie, choć

celem była placówka „Kur 407”, po-

wać się gazem, trzeba było uważać

tuż nad dachami domów, w dodatku

Porucznik Szrajer powtarzał próby

zadanie nie zostało wykonane.

łożona 13 kilometrów na północ od

na wiatr. Każde zniesienie z kursu,

przy prędkości około 200 kilometrów

nalotu jeszcze kilka razy. Za każdym

Niepowodzeniem skończyła się

Opola Lubelskiego. Halifax wiózł

każde zmaganie silników z przeciw-

na godzinę. Mógł tego dokonać tylko

razem samolot nie trafiał na gmach

też operacja „Brace”. Halifax wiozą-

zaopatrzenie dla placówki i trzech

nym wiatrem mogło spowodować

porucznik Kazimierz Szrajer, który

Gestapo. Z Pragi strzelało już kilka

cy skoczków na placówkę „Bartek”

cichociemnych: porucznika Szpako-

przedwczesne zużycie paliwa, a

właśnie pilotował Halifaxa w drodze

baterii i dłużej nie można było latać

koło Radzymina, po przylocie na

wicza pseudonim „Pak”, porucznika

tym samym upadek samolotu przed

do Warszawy. Porucznik Szrajer był

nad Warszawą. Trzeba było zrezy-

umówione miejsce nie mógł nawią-

Hencla pseudonim „Pik” i podpo-

osiągnięciem w drodze powrotnej

warszawiakiem urodzonym i wy-

gnować z bombardowania. Bomby

zać łączności z oddziałem odbie-

rucznika Bichniewicza pseudonim

brzegu Anglii. Lot do Polski i z po-

chowanym w tym mieście. Gmach

postanowiono rzucić na lotnisko

rającym zrzut. Z jakichś powodów

„Błękitny”. Cichociemni mieli na sobie

wrotem był bardzo długi. Padł kie-

Ministerstwa Wyznań znał bardzo

Okęcie, będące teraz wojskowym lot-

nie zapalono również umówionych

pasy z pieniędzmi na potrzeby Armii

dyś rekord 14 godzin i 15 minut!

dobrze i był pewien, że znajdzie go

niskiem niemieckim. I tu Polacy dali

znaków. Wydawało się, że na ziemi

Krajowej. 156 000 dolarów i 70 000

Na tak długich dystansach Ha-

i rozpozna nawet w zaciemnionej

się nabrać na starą sztuczkę. Niemcy

nikt samolotu nie oczekuje. Posta-

reichsmarek. Równo o 18.00 wy-

lifaxom nie mogły towarzyszyć sa-

Warszawie.

początkowo oświetlili lotnisko jak do

nowiono więc wracać do Anglii. Le-

startował trzeci Halifax do operacji

moloty myśliwskie. Halifax samotnie

Zaciemnienie, po niemiecku Ver-

„Wrench” (klucz nasadkowy). To była

udawał się w tę skrajnie niebez-

dunkelung, było obowiązkiem nało-

ta niesamowita operacja, która mnie

pieczną wyprawę ponad morzami

żonym w tej wojnie na każdego. W

zafascynowała od samego początku.

i terenem zajętym przez nieprzyja-

całej walczącej Europie, czy to Polak,

Samolot nie przewoził sprzętu, ani ci-

ciela, a jego jedyną osłoną była noc.

Niemiec, Francuz, czy Anglik musieli

chociemnych. Miał załadowane tylko

Samoloty mogły więc startować do

stosować zaciemnienie. W ciem-

6 bomb. Dwie 500 funtowe i cztery

Polski najwcześniej pod koniec paź-

nościach nocy jakiekolwiek światło

250 funtowe. Zapalniki bomb miały

dziernika, a „polski sezon” kończył

z dołu było dobrze widoczne przez

włączone opóźnienia. Samolot leciał

się nieodwołalnie w połowie marca.

pilotów i pomagało im w lokalizacji

do Warszawy w celu zbombardowa-

Tylko w tym okresie noc bywa wy-

celu dla bomb. Wieczorem należa-

nia... warszawskiego Gestapo!

starczająco długa.

ło zasłonić wszystkie okna grubym,

Jak już powiedziałem, pierwsza

czarnym papierem nie przepuszcza-

Polskie bomby wybuchły

polska załoga rozpoczęła loty do

jącym światła. Latarnie na ulicach

w szczerym polu

Polski nocą z 7 na 8 listopada 1941.

były pogaszone. Specjalne patrole

Po zajęciu Warszawy Niemcy

Był to Halifax dowodzony przez nawi-

sprawdzały czy skądś nie sączy się

w gmachu byłego Ministerstwa Wy-

gatora Stanisława Króla, noszącego

światło. Za nieprzestrzeganie za-

znań Religijnych i Oświecenia Pu-

brytyjski stopień F/O (Flying Officer),

ciemnienia można było wylądować

blicznego (Warszawa, Aleja Szucha

odpowiednik polskiego porucznika.

w obozie, albo nawet od razu pójść

25), umieścili Urząd Komendanta

Halifax w powietrzu

Następny polski Halifax pod dowódz-

pod ścianę. W nocy Warszawa była

Policji Bezpieczeństwa i Służby Bez-

twem F/O Mariusza Wodzickiego wy-

ciemna i pusta. Na ulicach nie było

lądowania, a potem, jakby w panice,

dwo się to udało, bo tuż po przekro-

pieczeństwa Dystryktu Warszaw-

leciał do Polski 27 grudnia 1941 roku.

nikogo, bo zabraniała tego godzina

że zapalili światła wrogowi, wyłączyli

czeniu angielskiej linii brzegowej w

skiego. To do tego gmachu przy-

Od końca grudnia 1941 do polskich

policyjna...

wszystkie światła. To było lotnisko

samolocie zabrakło paliwa. Samolot

wożono z więzień aresztowanych

załóg Halifaksów SOE dołączyła za-

Halifax pojawił się nad Warszawą

wylądował jednak bezpiecznie na

pozorowane. Oddalone od prawdzi-

Polaków na okrutne przesłuchania

łoga F/O Antoniego Voellnagela.

około dwunastej w nocy. Wykonano

awaryjnym lotnisku położonym tuż

wego o 3 kilometry. Miało właśnie

i tortury. Gmach został wzniesiony

Te trzy załogi dały początek, bo

próbę nalotu z kierunku Wilanowa.

nad brzegiem morza.

osłaniać prawdziwe lotnisko przed

w latach 1925 – 1930 i swoją ar-

gdy na skutek ogromnych strat 301

Prawie dotykając dachów, porucznik

Halifax wykonujący operację

bombardowaniem. Pokazując przez

chitekturą różnił się dość wyraźnie

Dywizjon Bombowy w końcu marca

Szrajer ruszył w kierunku alei Szu-

„Pliers”, czyli lot na placówkę „Kur

sekundę oświetlenie takie samo jak

od gmachów stojących w pobliżu.

1943 został rozwiązany, dużą jego

cha. Ku rozczarowaniu załogi, Hali-

407”, nie powrócił! Czekano na ja-

na prawdziwych pasach startowych,

Jak na Warszawę, trochę dziwny,

część przydzielono do 138 dywi-

fax minął gmach Gestapo chybiając

kieś sygnały od jego załogi aż do

zachęcało przeciwnika do ataku. Pol-

bo zbudowany w stylu art déco. Co

zjonu, który uzyskał w ten sposób

godziny 15.00 następnego dnia (30

skie bomby wybuchły więc w szcze-

trzecią, polską eskadrę składającą

października), po czym polskiego

rym polu...

się z 7 załóg, oznaczoną literą C.

Halifaxa uznano za samolot zaginio-

Pod koniec kwietnia 1943 eskadra

ny – po angielsku missing. Podobno

Tragiczny błąd

uzyskała nazwę 301 Polska Eskadra

dowództwo 138 dywizjonu nie poin-

brytyjskiego dowództwa

Specjalnego Przeznaczenia. To 301

formowało o tym władz polskich. Za-

Rozpoczął się mozolny lot po-

było wspomnieniem po rozwiązanym

łoga zaginionego Halifaxa należała

wrotny. Było wściekle ciemno i wście-

301 Dywizjonie Bombowym.

kle zimno. Stery przejął drugi pilot

co prawda do RAF, a nie do lotnictwa

Eskadra miała swoją długą i

starszy sierżant Stanisław Kłosow-

polskiego, ale nawet uwzględniając

burzliwą historię, ale ja chciałbym

ski. Gdy byli nad Danią, gwałtownie

tę okoliczność, postępowanie bry-

się wrócić do roku 1942, kiedy to

Halifax, wykonujący operację „Pliers”,

eskadry jeszcze nie było, a polskie

załogi latały w składzie 138 brytyj-

czyli lot na placówkę „Kur 407”, nie po-

skiego dywizjonu RAF.

wrócił! Już po wojnie uzyskano dużo

Początkowo chciałem przed-

więcej informacji o losie zaginionego

stawić tylko jedną akcję, wykonaną

przez polską załogę z brytyjskiego

wtedy samolotu, a wszystkie wzbudzały

dywizjonu, akcję naprawdę niesa-

sensację. Znaleziono miejsce, gdzie sa-

mowitą, ale po jakimś czasie dosze-

dłem do wniosku, że tak nie można.

molot się rozbił, pełne do dziś szczątków

To były trzy polskie Halifaxy, które

zniszczonej maszyny, a miejsce to znaj-

wystartowały tej samej nocy z polo-

duje się w... Norwegii.

wego lotniska RAF Tempsford w An-

glii. Każdy z nich leciał niby na inną

akcję, ale wszystkie trzy były przecież

zaatakował ich nocny myśliwiec.

tyjskiego dowództwa choć formalnie

prowadzone przez polskie załogi, któ-

Ostrzelany Halifax zaczął spadać.

poprawne, było co najmniej nieele-

szkocja. Trening polskich spadochroniarzy

rych lotnicy byli ze sobą zaprzyjaźnie-

Stery zostały uszkodzone, unie-

ganckie. Już po wojnie uzyskano

ni. Jakiś pech spowodował, że żadna

ruchomiło lewy wewnętrzny silnik,

dużo więcej informacji o losie zagi-

polska załoga nie wykonała tej nocy

ciekawe, nad paradnym wejściem

go o kilkaset metrów. Wszyscy piloci

przerwane zostały przewody do

nionego wtedy samolotu, a wszyst-

postawionego im zadania. Jeden z

do gmachu, ponad kolumnami zdo-

widzieli charakterystyczną budowlę

dwóch zbiorników paliwa. Na wyso-

kie wzbudzały sensację. Znaleziono

polskich Halifaxów nie wrócił...

biącymi to wejście, znajdowała się

jak mignęła obok nich, ale przy tej

kości 1800 metrów stanął drugi lewy

miejsce, gdzie samolot się rozbił,

Wieczorem 29 października 1942

płaskorzeźba polskiego orła, ale

szybkości niemożliwy był manewr

silnik, ale mechanikowi, sierżantowi

pełne do dziś szczątków zniszczo-

roku z lotniska Tempsford wystarto-

wykonana w takim stylu, że tylko z

zbliżenia do celu. Zaraz uaktywnili

Sołtysiakowi udało się go jednak

nej maszyny, a miejsce to znajduje

wały do Polski trzy Halifaxy.

największym trudem widziało się w

się Niemcy. Do samolotu zaczęła

uruchomić. Samolot zakończył opa-

się w... Norwegii.

Pierwszy wyleciał o godzinie

niej naszego orła. Opowiadają, że

strzelać bateria przeciwlotnicza od

danie na wysokości 600 metrów nad

Czemu w Norwegii? Przecież

17.45 i był pilotowany przez F/Sgt.

Niemcy, gdy zajęli gmach, nawet nie

strony Pragi. Halifax okazał się za

ziemią. Dał się prowadzić i jakoś

trasa przelotu Halifaxów znajdowała

(starszy sierżant) Stanisława Jen-

próbowali płaskorzeźby niszczyć.

ciężki, zbyt powolny w reakcjach. Nie

leciał! Wciąż na kursie powrotnym,

się nad Danią! Co mógł robić polski

sena. Wiózł 6 skoczków na party-

Orzeł został, bo Niemcy byli przeko-

potrafił wykonać szybkich manewrów

bardzo powoli nabierając wysokości.

Halifax nad Norwegią? Może wcale

zancką placówkę „Bartek”, położoną

nani, że to jest ich, hitlerowski orzeł.

korekcyjnych. Można go było ustawić

Tuż przed brzegiem Anglii skończyła

nie leciał do Polski, tylko do Norwe-

niedaleko Warszawy, 7 kilometrów na

Mniejsza o to. Mnie chodziło tylko o

na jakimś kierunku, ale jeśli kieru-

się benzyna. Pilot mistrzowsko po-

gii? Stawiano mnóstwo podobnych

wschód od Radzymina. Operacja no-

to, żeby Czytelnikowi przedstawić

nek okazał się nietrafny, nie można

sadził samolot na wodzie tak, że Ha-

pytań, wciąż spodziewając się ja-

siła kryptonim „Brace”, czyli klamra.

gmach zajęty przez Gestapo. Poka-

było skorygować go w locie. Trzeba

lifax nie rozbił się przy tym i nie za-

kichś tajemnic i sensacji.

O godzinie 17.55 wystartował

zać, że gmach był dziwny i odstający

było powtarzać manewr z nadzieją,

tonął. Była godzina 6.40. Za półtorej

Znalazł się norweski farmer Tol-

do operacji o kryptonimie „Pliers”

od reszty, a przez to łatwy do rozpo-

że tym razem kierunek okaże się

godziny przypłynęła łódź ratunkowa.

lef Helleren, który był bezpośrednim

(szczypce), Halifax pilotowany przez

znania. A trzeba go było rozpoznać

prawidłowy, czyli z dystansu kilku

Samolot też uratowano. Został od-

świadkiem katastrofy. Opowiadał,

F/Sgt. Franciszka Sobkowiaka. Jego

w nocy, w zaciemnionym mieście za-

kilometrów wybrać kurs na gmach,

holowany do portu. Akcja zakończy-

że obudził go ryk potężnych moto-