26

I wojna światowa

16–29 września 2014 nr 17 (213) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

(nie) złoty wrzesień 1914

Co się działo we lwowie przed 100 laty, gdy armia rosyjska

wkroczyła do miasta? odpowiedzi znajdziemy w relacjach

Józefa Białyni Chołodekiego i notatkach z ówczesnej prasy.

stępnie administrację i gospodarkę

opracował

tak w stolicy, jak i w całej wschod-

krzYszToF szYMaŃski

niej Galicji.

Józef Białynia Chołodecki tak

Kuryer Lwowski, 14 września.

wspomina niektóre wydarzenia z

z walk około lwowa.

tamtego okresu. Autorowi wspo-

Podłóg wiadomości otrzymanych z

mnień dr Rutowski polecił wznowić

oficjalnych źródeł: pięciodniowe za-

pracę sieci telefonicznej we Lwowie,

żarte bitwy od 26-30 sierpnia (st. st.)

zniszczonej 2 września przez opusz-

toczone na zachód od Lwowa, skoń-

czających miasto Austriaków. Dr.

czyły się całkowitym rozbiciem armii

Rutowski wezwał też dawnych me-

austriackiej. Nieprzyjaciel nie wytrzy-

chaników i funkcjonariuszki centrali

mał ciężkiego naporu rosyjskiej ce-

do objęcia służby w dniu 5 września,

sarskiej armii i 30 sierpnia rozpoczął

a autorowi niniejszych pamiętników

szybki odwrót za rzekę Wereszycę.

oddał w ręce misję zorganizowania

(–) W niektórych miejscach Austriacy

i sterowania „Miejskim zakładem te-

uciekając pozostawiają armaty, mie-

lefonicznym”.

nie i rannych. Jeńcy, których liczba

Nie bez licznych trudności, zo-

przewyższa kilka tysięcy, wciąż przy-

stało to zadanie spełnione, gdy oto

bywają. Rosjanie energicznie ścigają

zjawił się niespodzianie w gmachu

rozproszonego nieprzyjaciele i zdo-

pocztowym oddział rosyjskiej pie-

bywają coraz to nowe triumfy.

choty z oficerem na czele i pozacią-

Birżewyje Wiedomosti do-

rosyjski patrol konny pod Teatrem opery

gał straże.

noszą o śmierci Włodzimierza Tetma-

jera. Znany malarz, poeta i działacz

Następnie po trzech dniach Jó-

do telefonów. Decyzja w tej sprawie

rosyjskie, a Rawę Ruską wojska ro-

Słowo Polskie, 10 września.

społeczny zmarł śmiercią samobój-

zef Chołodecki został wezwany do

jeszcze nie zapadła.

syjskie oblegają.(dalej cenzurowane)

Cenzorem pism lwow-

czą w Jędrzejowie koło Kielc. Wobec

komendy 8 armii do biura kapitana

Lwowa toczą się boje zacięte, któ-

skich ustanowiony został przez

Dnia 9 września kazano z nie-

braku autentycznych wiadomości

Skłodowskiego, aby dać wyjaśnie-

rych terenem stały się miasteczka

władze rosyjskie pensjonowany pro-

nia o „istnieniu podziemnego prze-

wiadomych powodów pozamykać

niemożliwą jest rzeczą zdać sobie na

sąsiednie, jak (cenzurowane). We-

fesor gimnazjalny p. Filip Świstun.

wodu pomiędzy Lwowem a Przemy-

bramy i sklepy już o godzinie 6 wie-

razie sprawę z motywów psychicz-

dług pogłosek notowanych przez

Kuryer Lwowski, 12 września.

ślem i Wiedniem” w obawie przeka-

czorem; zdaje się dlatego, iż walka

nych tego czynu. W każdym razie

dzienniki, ruinie ulec miały zwłasz-

przeniosła się w pobliże Lwowa. W

odeszła od nas dusza skalista, która

zywania wiadomości bezpośrednio

cza Janów i Żółkiew.

zarządzenie. Winni wydru-

tym czasie okazywały się codzien-

ugiąć się nie mogła, pękła…

do wrogiego sztabu.

kowania w wydawanych pismach

Naturalną rzeczą było, iż nie-

nie, wysoko w chmurach, aeroplany

W celu poszukiwania takowego

Słowo Polskie, 11 września.

wiadomości lub rysunków bez ze-

dopuszczono do umieszczania w

rozpoczęła się wędrówka automobi-

austryjackie i rzucały pocieszające

zwolenia cenzury wojennej karani

Przygody kornela Ma-

lem po mieście. Zaczęto od główne-

mieszkańców kartki. Pewnego dnia

kuszyńskiego. Znany pisarz a

go gmachu pocztowego, udano się

była ludność świadkiem walki w

miły nasz kolega redakcyjny, Kornel

na dworzec kolejowy, a następnie do

przestworzu powietrznem pomiędzy

Makuszyński, w pierwszych dniach

gmachu elektrowni miejskiej. Wszę-

aeroplanem austryjackim a rosyj-

lipca wyjechał na wywczasy letnie na

dzie przeprowadzał rosyjski perso-

skim, którym kierował słynny lotnik

Litwę do rodziny żony. Tam zasko-

nal, oficer, żołnierze i elektrotechni-

wojskowy kapitan sztabu Nestorow.

czyła go wojna. P. Makuszyński jest

cy szczegółowe badania budynków

Atak jego nie udał się, latawiec ro-

obywatelem austryjackim, co prawda

i piwnic, wszystko nadaremnie. Nie

syjski spadł spiralnie na ziemię, a

uwolnionym od służby wojskowej. Ale

ograniczono się na tych krótkich ba-

Nestorow poniósł śmierć na miej-

o wyjeździe jakimkolwiek z głębokich

daniach, trwały one parę tygodni. W

scu.

kniei litewskich mowy być nie mogło.

samym budynku pocztowym miał w

Słowo Polskie, 10 września.

We Lwowie w sferach teatralnych

tym kierunku specjalne instrukcje ka-

Aeroplan austryjacki uka-

przypuszczano, że Makuszyński po-

pitan Stadler, przydzielony do nadzo-

zał się wczoraj rano dość nizko nad

wrócił. Podczas wznowienia przed-

ru rosyjskiego biura telegraficznego.

peryferjami miasta i znikł w dali nad

stawień teatralnych kilkakrotnie te

Ponadto kopano jamy w pocztowych

lasami.

sfery zapytywały nas o niego. Nie

piwnicach, przekopywano drogę,

można ich było przekonać, że Ma-

wiodącą na Wysoki Zamek, znisz-

W czasie piekielnej kanonady,

kuszyński nawet nie mógł wrócić.

czono lokalny przewód wzdłuż ulicy

jaka od świtu 11 września budziła

Zaręczano nawet, że są osoby, które

Teatyńskiej, przeprowadzono ścisłe

i wypędziła ludność Lwowa z łóżek,

z nim rozmawiały! A tymczasem pp.

rewizje w klasztorze SS. Miłosier-

rzucił lotnik austryjacki z aeroplanu

Makuszyńscy podzielili los wszyst-

dzia, w Muzeum miejskiem przy ulicy

kilka jabłek, z wetkniętemi kartkami

kich poddanych austryjackich w

Ossolińskich 3, gdzie inkomodowano

maszynowego pisma i wiadomością

Rosji. Wiadomo, że zostali oni prze-

po kilkakroć dyrektora Archiwum Dr.

o rzekomych sukcesach bojowych,

niesieni w głąb cesarstwa. Podobnie

Aleksandra Czołowskiego, niemniej

na rzecz państw centralnych, tej

i pp. Makuszyńscy wybrali pobyt we

Edwarda Webersfelda, nie pominięto

treści: „Bóg z Wami! Francja prosiła

wsi Krasnoje w gub. Kostromskiej.

gmachu Strzelnicy miejskiej, gmachu

o zawieszenie broni. Włochy i Buł-

Przebywali tam trzy tygodnie, aż

Sokoła, zagłębiano się nawet na dno

garja zajęły Serbię. Turcja wypo-

dzięki interwencji i poręce dyrektora

stawu Pełczyńskiego, a wszędzie

wiedziała wojnę Rosji. Lewe skrzy-

banku wileńskiego Wład. Meysztowi-

Patrol kozacki

bez rezultatu.

dło rosyjskie przełamane, zajęte

cza i ziemianina Michała Bażeńskie-

Sprawa podziemnego kabla była

w Sygniówce i idą na powrót (sic).

dziennikach wiadomości o prze-

go p. gubernator kowieński zezwolił

będą grzywną od 100 do 2000 rubli.

jedną z najbardziej piekących, a nie

Czekać cierpliwie kilka dni!”

biegu bojów, o organizacjach woj-

im powrócić do domu na Litwie i tam

Przy powtórzeniu się podobnych wy-

rozwiązanych kwestji rosyjskiego

Trwający od trzydziestu prze-

skowych, o przemarszach oddzia-

w kowieńskiej gubernji zamieszkać

stępków wydawnictwo pisma może

sztabu generalnego.

szło godzin huk dział pod Lwowem,

łów, o składach i magazynach, o

do końca wojny.

być wstrzymane na cały czas cenzu-

zamilkł nagle w nocy, a tylko głuche

robotach fortecznych, o budowach

Kuryer Lwowski, 15 września.

ry wojennej.

odgłosy dolatywały zdala, a później

przewodów telegraficznych itp., lecz

Już w połowie września 1914,

W sprawie telefonów.

zabłysły na zachodzie płomienie

Zawadowski zabraniał pisać nawet

okazał się brak środków żywności,

Onegdaj odbyła się w biurze prezy-

Opuszczenie przez wojska au-

i białe dymy i pożegnały na długo

o współczuciu i dobrem sercu oka-

i musiała być powzięta akcja dowozu

dium magistratu w obecności repre-

stryjackie linji Wereszycy, było przeło-

bolejących Lwowian.

zywane m przez Lwowian jeńcom i

wiktuałów z okolic dalekich, nie znisz-

zentantów wojskowości konferencja

mowym wypadkiem dla okupowanego

rannym, o porządkowaniu grobów,

czonych pożogą wojenną. Chwycił ją

w sprawie uruchomienia telefonów.

Z pola walki. Otrzymaliśmy

Lwowa. Z ustaniem gry armat, uznali

o doręczaniu listów prywatnej pu-

w swoje dłonie dyrektor ziemskiego

P. Chołodecki przedstawił preliminarz

oficjalną wiadomość, że miasto To-

Rosjanie Lwów, za swoją własność

bliczności itp.

banku kredytowego Dr. Maksymiljan

i zakres czynności, na razie tylko co

maszów zostało zajęte przez wojska

i stosownie do tego organizowali na-