28

Z pamiętnika podróżnika

16–29 września 2014 nr 17 (213) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Polsko-rosyjska rezydencja w talnem

zamierzam pisać artykuł o pałacu na ukrainie, zbudowanym za pieniądze rosyjskich

arystokratów i przy tym oglądam wiadomości o wkroczeniu wojsk rosyjskich na

południe obwodu donieckiego – nie mogę więc nie rozpocząć artykułu słowami iwana

Bunina, które wypowiedział po przejęciu przez bolszewików władzy w rosji: „ze stra-

chem myślę, kogo urodzi to pijane krwawe bydło, które przejęło władzę w rosji i co

będzie z moim krajem za 2–3 pokolenia. ale, o czym tu myśleć. Wszystko jest bardziej

niż jasne”. uważam, że warto przypominać postacie rosjan odznaczających się świa-

tłym rozumem, gustem i gestem oraz zacięciem mecenasów. są tacy w rosji i dziś. ale

podobnie jak po 1917 roku – tych wartościowych trudno jest dostrzec.

cie lokalna społeczność urządziła tu

dMYTro anToniuk

wielkie sprzątanie wnętrz i terenu

tekst i zdjęcia

parku. Do zamku znów przystawiono

Mowa będzie o miejscowości Tal-

ochronę, która dziś chętnie wpuszcza

ne na Ziemi Czerkaskiej i pałacyku

wszystkich zwiedzających. Zwiedza-

myśliwskim, który zbudowała rodzina

jącym pokazują groby Piotra, Pawła

hrabiów Szuwałowych. Jednak, gdy

i Olgi Szuwałowych, przeniesionych

zagłębimy się w historię, to ujrzymy

tu z innego miejsca obok dzisiejszej

również polskie korzenie rezydencji.

cukrowni. Prawdopodobnie to wła-

Jeszcze w 1790 roku „król tulczyń-

śnie tam był grób legendarnej Zofii

ski” Stanisław Szczęsny Potocki

Potockiej, ciało której sprowadziła z

założył na brzegach wartkiej rzeki

Niemiec jej córka i pochowała ją w

Talianki wielki ogród w angielskim

Talnem. Jej grobowiec został splą-

stylu. Prawdopodobnie już wtedy

drowany przez „miłośników staroci”

powstał tu drewniany piętrowy pała-

– komsomolców.

cyk. Przetrwał on do pożaru w 1895

Co będzie dalej z jednym z naj-

roku. Ówczesne Talne już od kilku lat

wspanialszych zabytków Ziemi Czer-

należało do Rosjan, do których trafiło

kaskiej na razie nie wiadomo…

przez koligacje małżeńskie. Pierwszy

Pałac Szuwałowych nie jest

ślub – w 1823 roku, gdy jedna z có-

jedynym zabytkiem w mieście war-

rek Szczęsnego Potockiego – Olga

tym uwagi. Nieopodal znajduje się

wyszła za mąż za bohatera wojny

tzw. „fanowski dom” – gmach gdzie

napoleońskiej Lwa Naryszkina. Olga

mieszkał zarządca majątku Konstan-

kojarzona jest z awanturniczym

ty Czoczulin. Został wybudowany jed-

wybiegiem, na który wpadła i zor-

nocześnie z pałacykiem w 1903 roku.

ganizowała po śmierci swej matki

go w Talnem, który wykonał duński

z Odessy, a dach pałacu pokryto

ściowych uczt i wspaniałych bali w

Obecnie urzęduje tu redakcja gazety

– Zofii Potockiej. Zofia zakończyła

architekt Klemensen.

duńską dachówką z czarną emalią.

swoim pałacu w Petersburgu. Była

„Kołos” (Kłos) i mieszczą się, jak się

swój żywot na jednym z niemieckich

Na jego budowie pracowało do

Sam budynek dzielił się na dwie czę-

też hojną, znaną z dobroczynności

wydaje niepotrzebne nikomu, ekspo-

kurortów, a władze kategorycznie

stu robotników. Kierował nimi odeski

ści: mieszkalną w stylu francuskiego

osobą, w okresie wojny rosyjsko-ja-

naty z zamkniętego muzeum chleba.

zabroniły wywozić ciało za granicę.

kupiec Achram Kelmann. Nie za bar-

renesansu i gospodarczą, wykonaną

pońskiej pojechała nawet na front,

Nieco dalej – kościół św. Anny. Nad

Olga Potocka ubrała zwłoki matki we

dzo przejmował się warunkami pracy,

z elementami fachwerku. Nad wej-

gdzie zorganizowała szpital polowy

jego portalem widnieje data „1702”.

wspaniałą suknię, dodała obficie pu-

bo w sierpniu 1903 roku na budowie

ściem umieszczono herb Szuwało-

i leczyła rannych na własny koszt.

Jednak, sądząc z architektury, w ża-

dru oraz perfum, posadziła ciało w

Po rewolucji bolszewickiej wyemi-

den sposób nie może to być zabytek

karecie i tak dojechała do granicy.

growała do Francji, gdzie zmarła w

z początku XVIII wieku, jest to raczej

Tam poprosiła oficerów straży, aby

wieku 91 lat.

data erygowania rzymskokatolickiej

„nie budzić matki, bo śpi”.

Dalsze losy domu w Talnem były

parafii w Talnem. Najpewniej kościół

Nowy właściciel Talnego, po

następujące: na szczęście ominął go

jest rówieśnikiem pałacu.

zakończonej wojnie z Francuzami

udział tysięcy podobnych rezydencji

Jest w centrum miasta imponują-

i demobilizacji, czas spędzał prze-

szlacheckich, dom ocalał i umiesz-

ca świątynia p.w. św. Piotra i Pawła,

ważnie na rozrywkach. Był miłośni-

czono tu szkołę techniczną, która

wystawiona w 2009 roku z fundu-

kiem koni. Jego poddany, niejaki

działała do 1987 roku (z przerwą

szy lokalnego mecenasa Pawła

Skałozubow, kilka razy wygrał w

podczas wojny, gdy mieścił się tu

Mowczana. Przed jej wystawieniem

Odessie dla swego pana wyścigi,

szpital Luftwaffe). Potem założono tu

zlikwidowano stojący tu pomnik Le-

zdobywając na nich srebrne pucha-

muzeum chleba, ale istniało krótko.

nina, a ulicę przemianowano na So-

ry. Te trofea, obszerna biblioteka,

Brak funduszy spowodował likwida-

borną. Świątynia jest obecnie w ge-

emalie limuzyjskie, obrazy i milita-

cję muzeum i pałac zamienił się w

stii Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej

ria zaginęły podczas pożaru drew-

pustostan. Za czasów prezydentury

Kijowskiego Patriarchatu. Kilkakrotnie

nianego pałacyku. Są też dane, że

Wiktora Juszczenki zabytek został

próbowali przejąć ją wierni Moskiew-

posiadłość jako wiano przyniosła w

włączony do tzw. „złotej podkowy Zie-

skiego Patriarchatu, szczególnie w

1846 roku Piotrowi Szuwałowowi

mi Czerkaskiej”, w planach była or-

czasie prezydentury Janukowycza.

kolejna Olga Naryszkina – wnucz-

ganizacja muzeum kultury trypilskiej

Jednak nic z tego nie wyszło.

ka Stanisława Szczęsnego Potoc-

i hotelik dla turystów.

Nie sposób nie wspomnieć tu o

kiego.

Rozpoczęto „rekonstrukcję”: zdo-

licznych Żydach aszkenazyjskich,

Szuwałow na służbie zaszedł

łano ustawić kilka urządzeń klimaty-

którzy przed rewolucją stanowili w

wysoko i był jednym z autorów re-

zacyjnych i zdjęto wspaniałą, do-

Talnem większość mieszkańców

formy, która uwłaszczała chłopów.

brze zachowaną duńską dachówkę,

(56,7 % według spisu z 1897 roku).

Dalsze życie wiódł wypoczywając

której nic nie brakowało i zamienio-

Na początku XX wieku osiedlił się tu

za granicą. Zmarł w Talnem. Jego

no ją na blacho dachówkę. Praw-

jeden ze znanych rabinów – rabbi

syn, generał-major Paweł Szuwa-

dopodobnie, wedle niesławnej tra-

Dawid Twerski, znany też jako cadyk

łow, który wyróżnił się podczas walk

dycji urzędników ukraińskich, nie

(święty). Jego mogiła, którą licznie

o Chanat Chiwański, zmarł krótko

obeszło się tu bez korupcji. Ekipa

odwiedzają chasydzi, jest na cmen-

po nim w 1902 roku. Krążyły opo-

kolejnego prezydenta – Janukowy-

tarzu żydowskim na spadzistym

wieści, że jego zdrowiu zaszkodził

wybuchł strajk. Robotnicy wymagali

wych z dewizą „Providentia Duce”

cza – miała większe zmartwienia

brzegu rzeki Górny Tykicz koło pie-

romans jego żony Elżbiety Bariatyń-

podwyżki płac i 12-godzinnego dnia

(przewidywalność przywódcy).

i bardziej łakome kąski.

szej kładki. Z ziemi wystaje jeszcze

skiej z Gustawem Mannerheimem

pracy. Po tym, jak zarządca wydał

W okresie ukończenia pałacu

Rezydencja coraz bardziej pusto-

kilka ciekawych kamiennych macew.

– przyszłym prezydentem Finlandii.

im „12 rubli na czaj” konflikt ucichł

jedyną jego właścicielką była wdo-

szała, wydarto wszystkie cenniejsze

Powiadają, że w Talnem jest synago-

Jednak zanim oddał Bogu ducha

i niebawem pałac dobudowano. Ma

wa po Pawle Szuwałowie – Elżbie-

elementy z wyposażenia wnętrz: kli-

ga działająca w niewielkim domu pry-

Szuwałow zdążył zamówić eklek-

trzy zróżnicowane architektonicznie

ta Bariatyńska (zwana też Betsy),

matyzację, zabytkowe drzwi, a nawet

watnym. Żydów w mieście pozostało

tyczny projekt pałacyku myśliwskie-

wieże pokryte blachą, sprowadzoną

znana jako organizatorka okoliczno-

stare sowieckie kaloryfery. Aż wresz-

niewielu.