20

100. rocznica walk

21–30 października 2014 nr 19 (215) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jan Skłodowski: Tu sto lat temu

LEgIONY POLSkIE

rodziła się Niepodległa

W BERBEŞTI

1 października, w Rafajłowej (obecnie Bystrycia), zostały zainaugurowane uroczyste

obchody 100. rocznicy walk Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich. Uroczy-

Walki Legionów Polskich z oddziałami kozaków

stości rozpoczęły się od mszy św. celebrowanej w cerkwi greckokatolickiej przez

kubańskich w dawnym Komitacie Marmaroskim

księży dwóch obrządków katolickich. W Domu Kultury we wsi Bystrycia została

(ówczesne północne Węgry, dziś Rumunia) je-

przedstawiona ekspozycja, przygotowana przez Jana Skłodowskiego. Następnie

sienią 1914 roku stanowią, wobec całokształtu

rozpoczęła się sesja historyczna.

ich działań zbrojnych w latach I wojny świato-

MaRia Basza

wej jedynie krótkotrwały, niemal chwilowy, na

tekst i zdjęcie

dodatek popadający w zapomnienie epizod.

Na dziedzińcu cerkwi greckoka-

Jeszcze mniej znany, a często zupełnie pomi-

tolickiej (dawnej kaplicy rzymskoka-

tolickiej) zachował się pomnik legio-

jany w opracowaniach jest szlak bojowy części

nistów oraz cztery pojedyncze mogi-

legionowych oddziałów, wiodący doliną Mary ku

ły poległych żołnierzy. Przy pomniku

legionistów oraz przy kurhanie ofiar

Syhotowi Marmaroskiemu (węg. Maramarosszi-

sowieckich represji na Ukrainie

get), znaczony 6.X.1914 r. potyczką pod wsią

przedstawiciele miejscowych władz,

konsul RP we Lwowie Longina Put-

Berbeşti (węg. Bardfalu) i opanowaniem w dniu

ka, konsul Marian Orlikowski i orga-

następnym wymienionego wyżej miasta.

nizatorzy obchodów złożyli wiązanki

kwiatów i zapalili znicze.

ale też nie dopuścić do rozlania się

Przewodniczący komitetu obcho-

Jan sKłoDoWsKi

wojsk rosyjskich na węgierskich ni-

dów Jan Skłodowski podkreślił zna-

W starciu pod Berbeşti zginęło

zinach. Do zadań tych skierowano

czenie tego miejsca w historii Rzecz-

sześciu polskich legionistów. Na ich

m.in. generałów Moritza von Attemsa

pospolitej. Powiedział m.in.:

mogile w 2013 roku stanął okazały

i Petera Hofmanna, a wsparł ich sto-

- Rafajłowa jest miejscem, w któ-

drewniany monument, ufundowany

jący na czele silniejszej grupy opera-

rym 100 lat temu powstała Rzeczpo-

przez pochodzącego z tej miejsco-

cyjnej gen. Karl von Pflanzer-Baltin.

spolita Rafajłowska – pierwszy nie-

Konsul RP we Lwowie Marian orlikowski (od lewej), konsul

wości Laurenţiu Batina. Dla upamięt-

Dowództwo austriackie postanowiło

podległy obszar Ojczyzny od czasów

Longina Putka i Jan skłodowski przy pomniku legionistów

nienia ich bohaterskiej śmierci, od-

także skierować do tych zadań dwa

rozbiorowych. Pierwszy obszar, gdzie

w Rafajłowej

były się 10 października br. przy tym

pułki Legionu Zachodniego, które w

legioniści polscy nie de iure, bo jesz-

pomniku uroczyste rocznicowe ob-

ostatnich dniach września 1914 r.

cze werdykty międzynarodowe nie

„Szlakiem walk Legionów Polskich w

pod pomnikiem legionistów na

chody, w których udział wzięli, prócz

formowały się w Krakowie i Mszanie

zapadły, ale de facto utworzyli obszar

Karpatach Wschodnich 1914-1915”

cmentarzu w Nadwórnej.

mieszkańców wsi i lokalnych władz,

Dolnej (m.in. z legionistów z roz-

wolny od zaborców, który tchnął na-

(dr Jan Skłodowski) oraz „Legiony

Obchody zostały zorganizowane

także ambasador Rzeczypospolitej

wiązanego, a przybywającego ze

dzieję we wszystkich ludzi, dla których

Polskie w tradycjach sił zbrojnych III

przez Towarzystwo Karpackie pod

Polskiej w Bukareszcie i zaproszeni

Lwowa Legionu Wschodniego). Te

sprawa wolności była najświętsza.

RP” (płk Tadeusz Krząstek, wykła-

honorowym patronatem Konsulatu

goście z Polski. Przywołajmy pokrót-

dwa, noszące numery 2 i 3 legiono-

Jan Skłodowski zaznaczył, że

dowca w Studium Europy Wschod-

Generalnego RP we Lwowie.

ce te historyczne wydarzenia, a także

we pułki, a każdy z nich składał się

setna rocznica jest rocznicą szcze-

niej Uniwersytetu Warszawskiego).

przebieg wspomnianej rocznicowej

z czterech batalionów, wyjechały 30

gólną, bo taką rocznicę obchodzi się

- Przez kilka lat byłem szefem

Od października 1914 r. do lutego

uroczystości.

września koleją, przez Koszyce, do

tylko raz. Wyraził przekonanie, że

oddziału Tradycji Ceremoniału Woj-

1915 r. Rafajłowa i okoliczne przełę-

następne pokolenia będą również pa-

ska Polskiego, oddziału, który zajmo-

cze karpackie były świadkiem zma-

miętać o bohaterskiej walce Legionów

wał się również tradycją Legionów

gań II Brygady Legionów Polskich

Polskich: – Jesteśmy podbudowani

Polskich – powiedział płk Tadeusz

tzw. Żelaznej Brygady pod dowódz-

ideą legionową, która niosła wolność

Krząstek. – Jesteśmy w Rafajłowej,

twem Józefa Hallera z nacierającymi

i ją przyniosła. Przyniosła wolność

miejscu upamiętnionym szczególnie

od strony Nadwórnej wojskami rosyj-

wszystkim ludziom tego obszaru.

walkami oddziałów II Brygady Legio-

skimi. Pierwsze oddziały legionowe

- Stojąc tu, w Rafajłowej, w miej-

nów. Tu, w Bohorodczanach, w Mo-

przybyły do Rafajłowej i utworzyły

scu szczególnym pamiętajmy i prze-

łotkowie znajdują się miejsca, które

tam tzw. Rzeczpospolitą Rafajłowską.

kazujmy tę pamięć przyszłym poko-

przemawiają w sposób szczególny do

Siedzibą sztabu Legionów był wtedy

leniom, że tu, sto lat temu rodziła się

świadomości dzisiejszych mieszkań-

budynek zarządu lasów – „Zarząd-

Niepodległa – powiedział Skłodowski.

ców. Są tam krzyże, mogiły naszych

cówka” (zwany później „Hallerówką”),

Konsul RP we Lwowie Longina

legionistów oraz pomniki, które prze-

nadal istniejący. Znakiem tamtych

Putka w swoim przemówieniu rów-

trwały okres władzy radzieckiej. – Był

wojennych dni są krzyże i pomniki

nież odniosła się do wydarzeń, które

specjalny rozkaz marszałka Józefa

legionowe – najbardziej znane za-

miały miejsce przed 100 laty w Kar-

Piłsudskiego, żeby oddziały, które za-

chowały się: na Przełęczy Rogodze

patach Wschodnich. – Dzięki temu

częły się tworzyć po uzyskaniu przez

Wielkie (Przełęcz Legionów), w Ra-

Tablica inskrypcyjna pomnika legionistów. Fot. Jan skło-

przyczółkowi, który zajęli polscy

Polskę niepodległości, przejmowały

fajłowej przy dawnej kaplicy i w wielu

dowski

legioniści, możemy mówić o drodze

nazwę pułków legionowych i przej-

miejscowościach dolin obu Bystrzyc

legionistów – powiedziała. – Jak wi-

mowały ich tradycje, przejmowały ich

– Nadwórniańskiej i Sołotwińskiej.

Wojska rosyjskie wkroczyły do

północnych Węgier, do miast Chust

dać po państwa obecności, również

odznaki, znaki, symbole. Dla przy-

Legioniści ustawili krzyż na prze-

Galicji już w sierpniu 1914 r., z po-

(węg. Huszt) i Baia Mare (węg. Na-

państwo o tym pamiętacie – dodała.

kładu tradycja II Brygady Piechoty

łęczy Rogodzy nazwanej później

czątkiem września zajęły Lwów i

gybánya), dokąd dotarły w pierw-

Jan Skłodowski odczytał listy

Legionów była kultywowana przez II

„Przełęczą Legionów”. Z inspiracji do-

skierowały się ku karpackim przełę-

szych dniach października.

okolicznościowe, wystosowane przez

Dywizję Piechoty Legionów – zazna-

wódcy, na siedmiometrowym krzyżu

To właśnie w Baia Mare znalazły

czom, by poprzez nie wkroczyć na

minister Kultury i Dziedzictwa Narodo-

czył płk Krząstek.

Adam Szania wyrył bagnetem swój

się dwa bataliony 2 pułku dowodzo-

terytorium Węgier. Obrona ich przez

wego RP Małgorzatę Omilanowską,

2 października, w drugim dniu ob-

wiersz:

nego przez płk. Zygmunta Zieliń-

oddziały pospolitego ruszenia oka-

Młodzieży polska! Patrz na ten krzyż!

dyrektora muzeum Józefa Piłsudskie-

chodów jubileuszu 100-lecia walk Le-

skiego, stąd też wyruszyły koleją ku

zała się nieskuteczna, bowiem 24

Legiony Polskie dźwignęły go wzwyż,

go w Sulejówku, wnuka marszałka

gionów Polskich w Karpatach Wschod-

północy do miasta Baia Sprie (węg.

września jedna dywizja kozaków ku-

Przechodząc góry, lasy i wały

Piłsudskiego Krzysztofa Jaraczew-

nich w Domu Kultury wsi Bystrycia

Felsőbánya) by 5 października skie-

bańskich wkroczyła przez Przełęcz

Do ciebie, Polsko, i dla twej chwały!

skiego oraz listu skierowanego na

kontynuowano sesję historyczną.

rować się forsownym marszem ku

Użocką na terytorium Węgier, ponad-

tę okoliczność przez bpa polowego

W sobotę, 4 października, w ko-

Syhotowi Marmaroskiemu. Tu należy

to na wschód od tej przełęczy dwie

Na trasach przemarszów, walk

Wojska Polskiego Józefa Guzdka.

ściele parafialnym w Nadwórnej zo-

dodać, że dowódcą 1-go batalionu

ich dywizje przekroczyły linię Karpat,

i potyczek oddziałów legionowych

Uroczystości na placu przy daw-

stała odprawiona msza św. w inten-

był kpt. Marian Żegota-Januszajtis,

opanowując znaczny obszar po ich

w dolinie Bystrzycy Nadwórniańskiej

nej kaplicy w Rafajłowej uświetnił wy-

cji legionistów, poległych w walkach

zaś 2-go – kpt. Szczęsny Ruciński.

południowej stronie, a 2 października

zostały liczne groby. W okresie mię-

stęp orkiestry dętej ze Lwowa „Surmy

w Karpatach Wschodnich. Również

Droga wiodła przez przełęcz Gutâi,

– ważne miasto Syhot Marmaroski.

dzywojennym, w miejscowościach,

Hałyczyny”.

w tym kościele została odsłonięta

dalej doliną rzeki Mara do wsi dziś

W tej sytuacji dowództwo austriac-

o które toczyły się walki, zbudowano

W Domu Kultury wsi Bystrycia

tablica, upamiętniająca powstanie

o tej samej co rzeka nazwie (węg.

kie zdecydowało jak najszybciej

pomniki upamiętniające bohaterów.

została przedstawiona ekspozycja,

Rzeczypospolitej Rafajłowskiej i wal-

Kracsfalu). Legioniści, wyczerpani

zgromadzić siły zdolne do wyparcia

Pomniki legionistów polskich znajdu-

przygotowana przez Jana Skłodow-

ki Legionów Polskich w Karpatach

męczącą podróżą, wyruszyli z tej

zagonów kozackich z terenów poło-

ją się w także w miejscowości Zielo-

skiego. Następnie rozpoczęła się

Wschodnich, ufundowana staraniem

żonych na południe od Karpat i nie

wsi we wczesnych godzinach ran-

na i Pasieczna (pow. Nadwórniański,

sesja historyczna, podczas której

Towarzystwa Karpackiego. Zostały

tylko zapewnić tym terenom obronę,

nych dnia następnego (6 paździer-

obw. Iwano-Frankowski).

zostały wygłoszone prelekcje m.in.:

złożone kwiaty i zapalone znicze