Legionów Polskich

21

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 21–30 października 2014 nr 19 (215)

stycznia 1919. Niemniej, jak podaje

nika), przebywając, przy bardzo

Laurenţiu Batin, historyk miejscowo-

słabej aprowizacji – żywiąc się, jak

ści, mogiła ta była stale odwiedzana

podają źródła „z poczęstunku lub

przez nauczycieli i uczniów z tej wsi;

rekwizycji gotowych środków żyw-

składali oni tam wiązanki i zapalali

ności”, znaczny odcinek drogi, bo

świece bez świadomości, że spoczy-

w okolice wsi Berbeşti (węg. Bard-

wają tam polscy żołnierze, a jedynie

falu). Dodać tu można, że podczas

polegli podczas wojny bohaterowie

tego marszu pokonywali legioniści

nieznanej narodowości.

okoliczne wzgórza dla poszukiwania

Badania historyczne i poszuki-

wroga w pobliskiej dolinie Izy, by po-

wania archiwalne Laurenţiu Batina,

wrócić z powrotem ku wspomnianej

a także zbliżająca się setna rocznica

wsi Berbeşti. I właśnie w jej pobliżu,

wybuchu pierwszej wojny światowej

nieopodal mostu na rzece Mara, ro-

doprowadziły do dokładniejszego po-

zegrało się w ciemnościach starcie

znania historii tego miejsca oraz jego

rozłożonych dla odpoczynku po obu

trwałego upamiętnienia. Laurenţiu

stronach drogi legionistów z 2 bata-

Batin, autor monografii swej rodzin-

lionu z nacierającym niespodziewa-

nej wsi Berbeşti, rozpoczął od ana-

nie kozackim podjazdem. Bezładna,

lizy zachowanych świadectw. Jak

zaledwie dziesięciominutowa strze-

podkreśla, jego pradziadowie, dzia-

lanina zakończyła się odwrotem

dowie i rodzice od zawsze zamiesz-

kozackiej szpicy, niemniej poległo

kiwali w tej wsi nieopodal kościoła

wówczas, według polskich źródeł,

i cmentarza, byli zatem świadkami

ośmiu legionistów – być może także

uroczystość przy pomniku legionistów. Fot. Jan skłodowski

z własnego ostrzału (friendly fire),

wielu zdarzeń, więc także i związa-

a trzech zostało rannych. Można tu

nych z pogrzebem poległych legioni-

oraz sierżant Zygmunt Karol Łagiew-

w dniu 10 października br. podniosłą

także w tradycyjnych marmaroskich

wspomnieć, że bitwa pod Berbeşti

stów. Babka wspomnianego, a także

ski oraz 3 nieznanych legionistów z

uroczystość rocznicową. Uczestni-

strojach, która tego dnia była zwol-

została niesłusznie utrwalona w lite-

jej siostra i brat opowiadali mu, że byli

7 kompanii (polskie źródła wskazują

czyli w niej burmistrz miejscowości

niona z zajęć szkolnych. Następnie

raturze przedmiotu jako odbyta pod

dziećmi, kiedy ze swymi rodzicami

na poległych 5 nieznanych legioni-

Gheorghe Vraja, przewodniczacy

został odtworzony polski hymn pań-

Kracsfalu.

byli obecni przy pochówku polskich

rady okręgu marmaroskiego Zamfir

stów – być może zaistniała pomyłka

stwowy (wszystkie zwrotki), po nim

Więcej uściślających to zda-

bohaterów. Pamiętali, że odbywało

Ciceu, ambasador Rzeczypospoli-

w ich liczbie, możliwe jest też, że

zaś rumuński. Przed pomnikiem,

rzenie szczegółów można odna-

się to wieczorem, a mieszkańcy wsi

tej Polskiej w Bukareszczie Marek

zostali tymczasowo pochowani w

przy którym pełniło honorową wartę

leźć w raporcie sporządzonym 22

trzymali zapalone świece. Jego pra-

Szczygieł, miejscowi historycy, mu-

innych, zapomnianych i zatartych już

dwóch żołnierzy armii rumuńskiej,

października 1914 r. przez księdza

babka, Maria Ardelean, przyniosła

zealnicy, nauczyciele oraz zaprosze-

mogiłach, możliwe również, że zmarli

została odprawiona msza za po-

ni goście z Polski (przedstawiciele

ległych, a asystujący oddział woj-

Towarzystwa Karpackiego z War-

ska rumuńskiego oddał trzy salwy,

szawy, więc niżej podpisany Jan

zwielokrotnione echem od sąsied-

Skłodowski, przewodniczący Komi-

nich wzgórz. Nastąpiły okoliczno-

tetu Obchodów Jubileuszu 100-lecia

ściowe przemówienia: organizatora

walk Legionów Polskich w Karpatach

– Laurenţiu Batina, ambasadora RP,

Wschodnich, Tomasz Smoliński –

przedstawicieli miejscowych władz

członek tego komitetu, a zarazem

oraz reprezentanta przybyłych z

sekretarz Towarzystwa, a także Piotr

Polski gości. Ponadto, spotkaniu

Kaminski, kartograf i Andrzej Rusz-

przy pomniku towarzyszyły też de-

czak, zaś spoza Towarzystwa – Alek-

klamacje poezji i występy wokalne

sander Dymek, organizator turystyki).

m.in. śpiew przy akompaniamencie

Inicjator spotkania – Laurenţiu Batin

gitary przybyłej z Botoszan utalen-

oraz przybyli z Polski goście wymie-

towanej wykonawczyni, zaledwie

nili między sobą upominki.

szesnastoletniej Ştefanii Iacob. Im-

Uroczystości rozpoczęły się

prezę zakończył w miejscowej re-

w godzinach porannych w miej-

stauracji uroczysty obiad, w którym

scowej szkole sesją historyczną,

uczestniczyli organizatorzy, przed-

podczas której zostały wygłoszone

stawiciele lokalnych władz, amba-

otwarcie uroczystości – przemawia Laurenţiu Batin, dalej, od prawej, stoją: Marek szczy-

okolicznościowe referaty (ze strony

sador RP i przybyli z Polski goście;

gieł, zamfir Ciceu, gheorghe Vraja, Jan skłodowski. Fot. aleksander Dymek

polskiej prezentacja Jana Skłodow-

odbyły się też występy regionalnej

Petru Bârlea, proboszcza z Berbeşti,

kilka prześcieradeł, którymi wyścieliła

wskutek ran w szpitalu, lecz zaliczo-

skiego poświęcona szlakowi Legio-

grupy muzycznej.

zwierzchnika kapłanów z wszystkich

grób, innymi zaś przykryła ciała bo-

no ich do poległych w tej potyczce).

nów Polskich w Karpatach Wschod-

Uroczystości w Berbeşti, będą-

miejscowości leżących w dolinie

haterów. Nie było czasu, by wykopać

Dla upamiętnienia tych historycz-

nich). Następnie, organizatorzy oraz

ce wyrazem budowania wspólnej

Mary. Podaje on, że dnia 6 paździer-

pojedyncze, indywidualne groby, tym

nych zdarzeń w ich setną rocznicę,

goście udali się do udekorowanego

polsko-rumuńskiej pamięci histo-

nika, około godz. 20–21 miało miej-

bardziej nie było możliwości zdoby-

ale też i stulecie wybuchu pierwszej

flagami polską i rumuńską pomni-

rycznej i dialogu kulturowego pozo-

sce starcie legionistów z oddziałem

cia trumien.

wojny światowej, wspomniany Lau-

ka legionistów, przy którym zastali

staną na długo we wspomnieniach

25–30 konnych kozaków nad brze-

W czerwcu 2013 r., dokładnie w

renţiu Batin, nie tylko historyk, ale też

zgromadzonych mieszkańców wsi w

ich uczestników, niosąc zarazem

giem rzeki Mara przy wjeździe do

miejscu pogrzebania polskich legio-

pełniący ważne funkcje państwowe,

pięknych strojach regionalnych, któ-

ważne przesłanie, że ofiara życia

tej wsi. W gwałtownej walce poległo

nistów, które znaczył jedynie stary

zorganizował wraz z lokalnymi wła-

rzy witali przybywających chlebem

złożona na drodze do niepodległo-

sześciu polskich żołnierzy i jeden

złamany drewniany krzyż, wzniósł

dzami w swym rodzinnym Berbeşti

i solą. Licznie stawiła się młodzież,

ści nie może zostać zapomniana.

kozak, zostały też zabite cztery ko-

Laurenţiu Batin swym kosztem i sta-

nie kozaków. Ponadto, proboszcz

raniem okazały drewniany pomnik

sąsiedniej wsi Giuleşti (węg. Gyula-

nagrobny w formie krzyża-kaplicz-

falu) zaświadcza w swym raporcie z

ki, będący przykładem wspaniałej

23 października (1914 r.) że żadne

tradycyjnej marmaroskiej snycerki.

inne starcie pomiędzy legionista-

Podstawa krzyża pełni także funkcję

mi a kozakami nie odbyło się w tej

tablicy inskrypcyjnej, na której wy-

miejscowości. Polegli pod Berbe-

cięto stosowny tekst w językach ru-

şti legioniści zostali pochowani we

muńskim i polskim: „PAMIĘCI POL-

wspólnym grobie na skraju wsi, nie-

SKICH ŻOŁNIERZY W NASZEJ

opodal cerkwi. Ksiądz Petru Bârlea

WSI PODCZAS I WOJNY ŚWIATO-

podaje, że „nasi żołnierze (Polacy)

WEJ, A TAKŻE WSZYSTKICH KTÓ-

mieli pogrzeb z religijną oprawą na

RZY ODDALI ŻYCIE ZA JEDNOŚĆ

cmentarzu, to było w środę, dnia 7

NARODU RUMUŃSKIEGO”. Obok

października około godz. 1 po połu-

pomnika został ustawiony żeliwny

dniu”. Legioniści zostali pochowani

słupek uratowany z przedwojennej

bezimiennie.

granicy polsko-rumuńskiej by po-

Mogiła legionistów w Berbeşti

grzebani polscy żołnierze czuli się

pozostawała przez lata w zapomnie-

bliżej Ojczyzny. Ponadto, kwerendy

niu, z tego to powodu w późniejszych

archiwalne pozwoliły częściowo, jak

opracowaniach historycznych miej-

na razie, wskazać nazwiska pocho-

scowości, datę potyczki legionistów

wanych tam legionistów z 2 batalionu

zwycięska defilada kawalerii Legionów Polskich w syhocie Marmaroskim (październik

z kozakami lokowano pomiędzy

2 pułku piechoty, a są to: szeregowi

1914). Pocztówka z archiwum Laurenţiu Batina

październikiem 1914 a początkiem

Jan i Józef Bojarkowie z 2 kompanii