28

Z pamiętnika podróżnika

21–30 października 2014 nr 19 (215) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

katolickie klasztory Srebrnej Ziemi

Wielonarodowość jest wielkim skarbem zakarpacia. Jest to jedyny region ukrainy

(z wyjątkiem pewnych regionów Bukowiny), gdzie na ulicy słychać jednocześnie

kilka języków. Ma to swoje odbicie w różnorodności obiektów sakralnych. są tu

i synagogi, i kirchy reformatów, cerkwie prawosławne i unickie. ale badacza klasz-

torów katolickich interesują przede wszystkim nie one. i nawet gdyby na srebrnej

ziemi (tak poetycko nazywane jest zakarpacie) zachował się tylko jeden klasztor, to

wiadomo przecież, że w przeszłości ośrodki katolickie były tu w każdym większym

mieście.

karpacka pod protektoratem Cze-

DMyTRo anToniuK

chosłowacji. Jej dowódca wojskowy

tekst i zdjęcia

– francuski generał Paris, zajął naj-

W Użhorodzie każdy wie, gdzie

lepsze komnaty rezydencji biskupiej

znajduje się rezydencja biskupa i ka-

dla siebie i rodziny.

tedra Podniesienia Krzyża św., msze

Po wejściu na Zakarpacie Armii

są tam odprawiane w różnych języ-

Czerwonej, rezydencja stała się

kach: po ukraińsku, węgiersku i sło-

ostatnim ośrodkiem grekokatolików,

wacku. Każda grupa językowa ma

ponieważ w Galicji cerkiew unicka

swoich kapłanów. W niedzielę i świę-

została zlikwidowana. Biskup muka-

ta wokół świątyni jest masa ludzi. W

czowski Teodor Romża nie zgodził

tej dzielnicy (przy ul. Kapitulnej) na

się na przejście na prawosławie i w

początku XVII wieku mieszkali rze-

1947 roku NKWD zorganizowało na

mieślnicy, których władca Użhorodu,

niego zamach – napad na jego po-

Jan X Druget przesiedlił. Darując ten

wóz i pobicie. Biskup przeżył napad,

teren Towarzystwu Jezusowemu –

ale „dobiła” go siostra w szpitalu

ojcom jezuitom – wspomógł również

zastrzykiem kurary. Metropolita miał

zakonników finansowo podczas bu-

jedynie 36 lat i w 2001 roku został

dowy kościoła p.w. Podwyższenia

beatyfikowany przez Jana Paw-

Krzyża św., klasztoru na 24 cele,

ła II jako męczennik za wiarę. Po

bursy i szkoły 7-klasowej (kolegium

jego śmierci świątynię przekazano

przez dłuższy czas było jedyną

prawosławnym, którzy używali ją

szkołą w mieście). Budowę przerwa-

do 1991 roku. Później zwrócono ją

Katedra w użhorodzie

ło powstanie transylwańskiego księ-

znów grekokatolikom.

XIV, która kasowała zakon jezuitów.

no nieco formę „bań” na narożnych

nizacje wnętrza przeprowadzono w

cia Rakoczego (György Rákóczi),

Rezydencję biskupów komuniści

Kościół został zamknięty, ale szkoła

wieżach rezydencji.

przededniu I wojny światowej: użho-

walczącego przeciwko Austriakom.

początkowo oddali milicji, a czasem

działała. Cesarzowa Maria Teresa

Przekształcenia dotknęły i kate-

rodzki malarz Józef Bokszaj wykonał

Zakończyła budowę dopiero żona

umieszczono tu bibliotekę Uniwersy-

postanowiła przekazać pojezuickie

drę. W 1878 roku w czasach działal-

monumentalny fresk na zwieńczeniu

zmarłego Jana Drugeta. Dzięki niej

tetu Użhorodzkiego, do której weszły

zabudowanie nowopowstałej mu-

ności biskupa Iwana Pastelii fasadę

nawy, przedstawiający Podwyższe-

w 1646 roku ukończono i poświeco-

wszystkie jezuickie i biskupie zbiory.

kaczowskiej diecezji greckokatolic-

uzupełniono czterokolumnowym por-

nie Krzyża św., szkice witraża „Ruscy

no kolegium i kościół.

Do dziś mieści się ona na parterze,

kiej, pierwszy biskup której Andrzej

talem w stylu korynckim, nad którym

pielgrzymi” do zakrystii.

Walki transylwańskich prote-

ale stopniowo księgi przenoszone są

Baczyński postanowił przenieść

wznosiły się dwie nowe wieże. Na

Po I wojnie światowej po kardy-

stantów przeciwko Habsburgom wie-

do nowych pomieszczeń. Wnętrza

diecezję do Użhorodu. Z Wiednia

jednej z nich umieszczono zegar,

nalnych zmianach granic na Zakar-

lokrotnie pustoszyły klasztor, kościół

rezydencji pokazał mi trochę dziwny

biskupowi przysłano w prezencie

który chodzi do dziś. Ostatnie moder-

paciu powstała tak zwana Ruś Pod-

i kolegium. Tak uczynił Imre Thököly

ochroniarz, który z dumą pochwalił

drogą uprząż do powozu, naczy-

(Tekely) w 1679 roku, zajmując mia-

się swym udziałem w programie „X-

nia liturgiczne i szaty. Wdzięczny

sto. Komendant powstańców Ferenc

Faktor”. Zaprowadził mnie na piętro,

biskup poświecił świątynię i swoją

Galambosi, wychowanek kolegium,

gdzie część komnat została niedaw-

nową rezydencję na imieniny ce-

przed kapitulacją przed Austriakami

no odnowiona – przywrócono freski,

sarzowej – 15 października 1780

nakazał wymordować miejscowych

a część z nich nadal jest w renowacji.

roku. Wnętrze świątyni radykalnie

katolików.

Na podwórzu rezydencji ujrzałem od-

zmieniono, aby przystosować je do

Dopiero w 1684 roku wznowiono

nowiony zegar słoneczny z pamiątko-

obrządku wschodniego. Bracia Jan

nauczanie w jezuickiej szkole. Lecz

wą tablicą na cześć cesarzowej Marii

i Franc Fekowie stworzyli wielopię-

znów nie na długo, bo z początkiem

Teresy. Potem wstąpiłem do świątyni

trowy ikonostas w stylu rokokowym,

XVIII wieku całe Zakarpacie znala-

– była tu przerwa pomiędzy ukraiń-

oraz przepiękne boczne ołtarze, tron

zło się w epicentrum wojny Ferenca

skim i węgierskim nabożeństwem.

biskupa, ambonę i rzeźbione stalle

(Franciszka) II Rakoczego i jezuici

Poraził mnie rokokowy ikonostas,

dla kanoników. Wszystko to zacho-

zmuszeni byli ukrywać się w użho-

ambona i katedra biskupia. Ludzie nie

wało się do dziś.

rodzkim zamku. Istnieje legenda,

mieścili się w centralnej nawie i modli-

Następcy Andrzeja Baczyńskie-

że to właśnie oni dowodzili obroną

li się w emporach – otwartych bocz-

go – biskupi Wasyl Popowicz (1846)

przed chłopami-kurucami, do których

nych galeriach, podobnych do lóż w

i Juliusz Fircak (1903) gruntownie

kazali ponoć strzelać zatrutymi strza-

teatrze. Szkoda, że nie udało mi się

zrekonstruowali rezydencję. Na par-

łami. Rozłościło to oblegających tak

trafić do krypt, gdzie niedawno upo-

terze umieszczono pokoje metropo-

bardzo, że powstańcy zdecydowali

rządkowano splądrowane przez ko-

lity i wielką, liczącą 20 tys. tomów bi-

się na zacięty szturm i zamek zdoby-

munistów pochówki biskupów, w tym

bliotekę, część której zachowała się

li. Chcieli wybić jezuitów, ale Rakoczy

Andrzeja Baczyńskiego i bł. Teodora

jeszcze z czasów jezuitów. Na pię-

wypędził ich jedynie z miasta. Był rok

Romży. Na jego cześć i na pamiątkę

trze urządzono wielką salę, w której

1704, jezuici powrócili do Użhorodu

wszystkich ofiar za wiarę w okresie

odbywały się przyjęcia, uczty i wizy-

po zakończeniu wojny i porażki kuru-

stalinowskim na skwerze obok gma-

ty oficjalne. Obok niej znajdowały się

ców w 1711 roku.

chu biskupiego odsłonięto pamiąt-

salony – „różowy” (tu przechowywa-

Dokładnie sto lat po założe-

kową płytę z krzyżem, który kiedyś

no koronę Habsburgów podczas wo-

niu konwentu ojcowie postanowili

wieńczył jedną z bań rezydencji.

jen napoleońskich) i „czerwony”. wi-

przebudować go i rozbudować sta-

4 kilometry od centrum Użhorodu

siały portrety władców austriackich,

ry kościół, dodając mu dwie wieże

znajduje się przedmieście Horiany,

papieży i biskupów mukaczowskich.

na fasadzie i wystrój późnego ba-

gdzie jest słynna horiańska rotunda.

Był tu fortepian i stół bilardowy. Do

roku. Z tamtych czasów przetrwały

Wprawdzie droga wiedzie obok mniej

salonów przylegały komnaty księcia

w katedrze dwa ołtarze w bocznych

popularnych dla turystów okolic – cy-

Józefa, który mieszkał tu podczas

kaplicach. Imperium austriackie, do

gańskiego „getta”, które jest jednym z

odwiedzin Zakarpacia na początku

którego należało wówczas Zakarpa-

największych w Europie Wschodniej.

XViii-wieczny ikonostas w katedrze

XX wieku. W tym okresie zmienio-

cie, uznało bullę papieża Klemensa

Ale to nikogo nie odstrasza.