19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 31 października–13 listopada 2014 nr 20 (216)

napis nie jest tam odpowiedni […].

uczucia patriotyczne. Takimi miej-

sowa „ekspatriacja” Polaków spowo-

projekt przedstawiał siedmiometrowy

wykorzystywać dla nowych pochów-

Na tutejszym terenie znajduje się

scami, gdzie czyniono to w milczeniu

dowały, że stało się to niemożliwe.

łaciński krzyż wpisany w półkolistą

ków. Proces jej niszczenia trwał nie-

tylko jeden Cmentarz Obrońców

były cmentarze. 1 listopada były one

Sowiecka okupacja zaciążyła na

ścianę. Znajdujące się w dolnej części

przerwanie, aż do 1989 roku.

Lwowa na Łyczakowie, dlatego też

pełne modlących się ludzi, składa-

losie wielu historycznych i chrześci-

przypory miały tworzyć rodzaj ołtarza

Wstępem do rozpoczęcia starań

uważamy, że pozostawienie takiego

jących kwiaty i lampiony. Niemcy, w

jańskich pamiątek miasta – usuwano

polowego przeznaczonego do celów

o odnowienie polskich pamiątek

napisu na Cmentarzu Janowskim

przeciwieństwie do Rosjan nie utrud-

tablice i pomniki, zamykano kościoły

sakralnych i na składanie kwiatów

narodowych we Lwowie stało się

będzie wprowadzało zwiedzających

i niszczono ich wyposażenie. Pol-

niali praktyk religijnych i kultywowania

i wieńców.

powołanie w 1988 r. Towarzystwa

w błąd, a przy zbiórce na cele kwa-

skie cmentarze wojenne na razie

pamięci o zmarłych. Po ujawnieniu

Pomnik miał być wzniesiony z

Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.

tery Obrońców Lwowa na Cmentarzu

oszczędzono, ale stanowiły zbyt wy-

zbrodni popełnionych przez NKWD

funduszów prywatnych. Nadzór nad

W 1989 r. grupa miejscowych Po-

Janowskim przez Polskie Towarzy-

mowne świadectwo polskości, aby

w lwowskich więzieniach, zezwolili

realizacją projektu powierzono inż.

laków na czele z Włodzimierzem

stwo Opieki nad Grobami Bohaterów

mogły przetrwać.

nawet na manifestacyjne pocho-

Stefanowi Miczyńskiemu. Budowę

Popławskim dokonała odgruzowania

nazwa „Cmentarz Obrońców Lwowa”

Po tzw. drugiej repatriacji w la-

wanie ofiar terroru. Na Cmentarzu

ukończono w lipcu 1939 r., tuż przed

i odśmiecenia kwatery Obrońców

również będzie ofiarodawców dez-

tach 1956 – 1959, liczba Polaków

Janowskim urządzono dla nich

samym wybuchem wojny. Prawdopo-

Lwowa na Cmentarzu Janowskim.

orientować.

we Lwowie uległa kolejnemu zmniej-

ogromne dwa masowe groby, w

dobnie pomnik miał być poświęcony

20 maja tego roku pracownicy firmy

szeniu. Nie było sposobu, aby ci, co

których złożono ciała ponad 1800

w czasie dorocznych listopadowych

„Energopol” kierowanej przez dyr.

Z kolei wątpliwości Urzędu Woje-

pozostali, zdołali powstrzymać de-

pomordowanych.

uroczystości, czemu jednak przeszko-

Józefa Bobrowskiego rozpoczęli

wódzkiego wzbudziła także treść dru-

wastację zachowanych jeszcze pol-

W tym samym czasie niemieckie

dziła wojna i sowiecka okupacja. W

prace porządkowe na zdewasto-

giej tablicy, na której było napisane

Tu spoczywa 608 Obrońców Lwowa

skich nekropolii zagrożonych nie tyl-

władze okupacyjne utworzyły na

murze okalającym całość założenia

wanym Cmentarzu Orląt. Miesiąc

i Kresów Wschodnich. 5 VIII 1938

ko przez przyrodę, ale także wandali

terenie nekropolii janowskiej panteon

umieszczono tablicę pamiątkową

później inżynier Jan Wojciech Win-

następującej treści: Bohaterskim

i złodziei. Warto jednak wspomnieć

dla poległych na froncie wschodnim

gralek uzgodnił ze stroną ukraińską

roku, zgodnie z decyzją Ministerstwa

Projekt kwatery Obrońców Lwowa i Kresów Wschodnich 1918-1919-1920

żołnierzom ze wszystkich dzielnic

Spraw Wewnętrznych, polecił on w

żołnierzy Wermachtu i ich słowackich

Polski, którzy polegli lub zmarli z ran w

ciągu trzech tygodni zmienić oba

sojuszników. Z tej też racji był on

obronie Lwowa i Kresów Wschodnich

napisy na: Żołnierzom polskim z lat

dość często odwiedzany przez hitle-

w latach 1918 – 1920, wzniosło ten

1918, 1919 i 1920; i Tu spoczywa 608

rowskich dygnitarzy i nadzorowany

pomnik chwały Polskie Towarzystwo

Obrońców Ojczyzny. Argumentując

przez ukraińską policję. Fakt ten spo-

Opieki nad Grobami Bohaterów w

podano, że nie zostało bezspornie

wodował, że poza spektakularnym

lipcu 1939 roku. To ona mimo burz

ustalone, iż osoby pochowane na

wywieszeniem w dniu 12 XII 1941

dziejowych, jakich miał wkrótce do-

terenie kwatery zginęły podczas walk

roku nad bramą cmentarną napisu

znać Lwów, dotrwała bez uszczerbku,

w obronie miasta. W tej trudnej dla

„Nur für Deutsche” polskie podziemie

aż do naszych czasów.

siebie sytuacji Towarzystwo zwróciło

nigdy nie zorganizowało tutaj żadnej

We wrześniu 1939 roku cmentarz

się do wojewody lwowskiego Alfreda

patriotycznej akcji. W lipcu 1944 roku

Janowski znajdował się bezpośred-

Biłyka z prośbą o wstrzymanie po-

wzgórze cmentarne zostało obsa-

nio na linii frontu i był ostatnią polską

wyższej decyzji. Odpierając zarzut,

dzone przez oddziały niemieckie.

redutą osłaniającą miasto od strony

wskazywało na koszty wykonania

W ramach „Burzy” Armia Krajowa

Projekt płyty na wspólny grób 27 nieznanych żołnierzy

zachodniej. Przez dziesięć dni na

zarządzenia, jak i na casus Cmen-

podjęła z nimi walkę, niestety ogień

jego terenie wojsko polskie i oddziały

tarza Obrońców Lwowa, gdzie także

wejście ekipy ze sprzętem także na

tych, którzy starali się hamować ten

przeciwnika był zbyt silny i Akowcy

Ochotniczej Kompanii Harcerskiej

część pochowanych nie miała nic

teren janowskiej nekropolii, gdzie

proces: Janina Fastnacht, Maria Kla-

zmuszeni byli się wycofać.

toczyły ciężkie walki z nacierającymi

wspólnego z działaniami wojennymi

zabezpieczono istniejące jeszcze

mut, Zofia Panek, Krystyna Panek,

Zasadniczo okres II wojny świa-

od strony Zboisk i Janowa żołnie-

w listopadzie 1918 roku. Ostatecznie

pozostałości cmentarzyka.

Wiktoria Mizio, Maria Tereszczak,

towej kwatera obrońców Lwowa

rzami niemieckiej 1 Dywizji Górskiej.

napisy utrzymano w zatwierdzonej

Niestety do tej pory nie udało się

Maria Kotla, Wacław Olszewicz, Zo-

przetrwała w stanie niemal nienaru-

O gwałtowności tamtych zmagań

wcześniej wersji.

jego odnowić. W latach dziewięć-

fia Rogalina-Kotula i inni. Dzięki ich

szonym. Poważnych uszkodzeń do-

świadczą ślady zniszczeń na wielu

W latach 1937-1938 kontynu-

dziesiątych strona polska akcento-

wysiłkom kwatera Obrońców Lwowa

znał jeszcze w 1939 r. pomnik – oł-

pomnikach i nagrobkach. Niemcom

owano urządzanie kwatery. Dzięki

wała przede wszystkim konieczność

i Kresów Wschodnich na Cmentarzu

tarz, który wymagał pilnego remontu.

udało się dwukrotnie opanować

subwencji Ministerstwa Spraw We-

Janowskim utrzymywana była w na-

odbudowy Cmentarza Orląt, który

Niestety zgoda mocarstw zachodnich

teren nekropolii, zostali jednak dość

wnętrznych możliwe było obramo-

leżytym porządku.

stanowił narodową świętość. Liczne

na oddanie Lwowa ZSRS i przymu-

szybko z niej wyparci. Z kolei Polacy

wanie wszystkich 36 pól mogilnych

W 1971 r. władze miejskie Lwowa

utrudnienia stwarzane przez władze

przeprowadzali stąd akcje zaczepne,

betonem, obudowanie bazaltowymi

podjęły decyzję o zniszczeniu wszyst-

Lwowa sprawiły, że nie podjęto

mające na celu zdobycie pobliskich

płytami wspólnego grobu 27 niezna-

kich znajdujących się w tym mieście

równoczesnych starań o odnowienie

wzgórz i otwarcie dla Armii „Małopol-

nych żołnierzy, ustawienie na nim

nieradzieckich kwater i cmentarzy

grobów wojskowych na nekropolii

ska” drogi do miasta.

tablicy informacyjnej, nakrycie środ-

żołnierskich. Okrutny los spotkał

janowskiej. Historia źle obeszła

Na omawianym odcinku Niemcy

kowych murów oporowych płytami

Cmentarz Orląt, gdzie przy pomocy

się z bohaterami, którym ślepy los

ponieśli poważne straty. 22 IX 1939

trembowelskimi, zadrzewienie gór-

czołgu zburzono przylegającą do po-

lub zwykły przypadek wyznaczył

roku w rękach polskich znajdowały

nego stoku cmentarzyka wierzbami

mnika chwały kolumnadę i gąsienica-

za miejsce pochówku właśnie ten

się obydwa cmentarze janowskie –

i ponowne polakierowanie wszystkich

mi stratowano groby. Z kolei w kwate-

cmentarz.

chrześcijański i żydowski. Jednak

krzyży. Rozpisano również konkurs na

rze Obrońców Lwowa na Cmentarzu

tego samego dnia dowództwo zdecy-

pomnik, który miał stanąć w centralnej

* dr Paweł Naleźniak z kra-

Janowskim wycięto wszystkie stalo-

dowało o przekazaniu Lwowa Armii

części cmentarzyka. Wzięli w nim

kowskiego oddziału IPN przysłał

we krzyże, które użyto jako podkład

Czerwonej.

udział studenci uczelni politechnicz-

opracowanie o kwaterze Obrońców

przy budowie dalszego odcinka ulicy

Zarówno w czasie pierwszej

nych ze Lwowa, Warszawy i Gdańska.

Lwowa na Cmentarzu Janowskim

Wuleckiej. Rozbito także dwie tablice

Fragment rozbitej tablicy in-

okupacji sowieckiej, jak i późniejszej

Zwycięzcami okazali się Stanisław

w odpowiedzi na apel redakcji KG.

informacyjne przed wejściem oraz

formacyjnej  znaleziony w

niemieckiej nie było mowy, aby Polacy

Kaller i Stanisław Wrzecionek, którzy

Drukujemy skróconą wersję nade-

płytę na zbiorowej mogile 27 nie-

sąsiedniej kwaterze (fot. Pa-

mogli swobodnie manifestować swe

otrzymali pierwszą nagrodę. Ich

znanych żołnierzy. Kwaterę zaczęto

słanego artykułu.

weł Naleźniak)