23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 31 października–13 listopada 2014 nr 20 (216)

Przasnysza. Dzięki zapobiegliwości

innymi Stanisław Firlej. Zaznaczam,

dym razie byłem tam tylko tydzień

przyczyny do spotkania ze wspo-

zów przydrożnych kapliczek, mogiły

ojca i wsparciu krewnych wraz z bra-

ze przed śmiercią nie znałem go, nie

a później wywieziono nas do Rów-

mnianym kolegą przechowującym

stoi niewielka ławeczka. To właśnie

tem opuścił rodzinne strony, aby zdo-

był ze mną w żadnym obozie jeniec-

nego. Przed wyjazdem ja jednak z

pamiątki po mężu nie doszło? Może

na niej muszą przysiadać wraz z

być wykształcenie. W chwili wybuchu

kim. W trzy dni po zbombardowaniu

kolegą moim go chowałem i wtedy

liczyła nadal, że zmarłym nie był

dziećmi i wnukami wspomniane ko-

wojny zamieszkiwał w Warszawie.

wkroczyli do Skwiry Niemcy i mnie

właśnie ktoś mówił, że nazywa się

jednak jej mąż? A może po prostu

biety. Dobrze, że jest ktoś, kto dba o

Będąc absolwentem prestiżowego

przypadło pochować owego Firleja.

Stanisław Firlej, rok urodzenia 1907,

pragnęła ustalić dokładne położenie

grób i odwiedza to miejsce.

Wydziału Elektrycznego Państwo-

Od kolegów dowiedziałem się, że

a dnia i miesiąca nie pamiętam, ale

jego grobu? Dzisiaj już się, niestety,

W roku 2012, wkrótce po ujaw-

wej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn

pochowany jest Stanisławem Firle-

wiem, że na tablicy było napisane.

tego nie dowiemy. Anna Hawryluk

nieniu domniemanej lokalizacji mo-

i Elektrotechniki im. H. Wawelberga

Owinięty był w prześcieradło i w

jem, że prawdopodobnie pochodzi

podaje w swoim artykule, że zbioro-

giły, informację o niej przekazałem

i S. Rotwanda od blisko dziesięciu

koc, ja jeszcze wszedłem do grobu,

z Warszawy i że urodził się w 1907

wa mogiła Polaków „nie została za-

ROPWIM. Jakiś czas potem na

lat pracował wówczas w warszaw-

żeby szczelnie wszystko zakryć. O

r. Od siebie mogę jedynie dodać, że

pomniana. „Wdowy, po tych, którzy

miejsce udał się pracownik polskie-

skich Tramwajach Miejskich. Żonaty

ile sobie przypominam to był dość

był on dość wysoki – około 170 cm.

zginęli w czasie wojny lub przepadli

go konsulatu, który potwierdził jej

z Heleną z domu Łakomską miał

wysoki. (…)”. Informacje te, na co

Pochowaliśmy go na łączce, owi-

bez wieści przychodzą na nią, aby

istnienie. Z lokalnymi władzami prze-

jedno dziecko – urodzoną w roku

wskazuje dalsza korespondencja,

1938 córkę Ewę.

nie zdołały rozwiać wątpliwości Zofii

O ich udziale w działaniach

Firlej, która nadal biła się z myśla-

wojennych 1939 roku oraz okolicz-

mi, czy na pewno wzmiankowanym

nościach dostania się do niewoli

przez Menesiaka zmarłym, był jej

sowieckiej w zasadzie nic nie wia-

ukochany mąż.

domo. Według przytaczanych przez

Blisko ćwierć wieku wcześniej, w

członków rodzin informacji po wy-

marcu 1942 roku, Kierowniczka Biu-

buchu wojny, mający za sobą kurs

ra Informacyjnego PCK udzielająca

w Centrum Wyszkolenia Łączności

odpowiedzi żonie drugiego ze zmar-

w Zegrzu, Marian Stefaniak miał

łych, Mariana Stefaniaka, napisała,

zgłosić się do wojska na ochotnika,

iż mąż jej „(…) zmarł dnia 14 lipca

Stanisław Firlej walczył natomiast

1941 roku w szpitalu w Skwirze, na

w rejonie Modlina. Jako zwiadow-

skutek odniesionych ran w czasie

ca wykazał się męstwem, za które

nalotu lotniczego na prowadzony

odznaczono go Krzyżem Walecz-

transport jeńców polskich. Pocho-

nych. Zatrzymany w nieznanej lo-

wany został na cmentarzu w Skwi-

Karta pocztowa adresowana do żony, wysłana przez Stani-

Marian Stefaniak (zdjęcie ze

kalizacji przez Sowietów przebywał

rze, woj. Kijowskie, koło kościoła, po

sława Firleja w dniu 20 kwietnia 1941 roku, obóz Zborów

zbiorów Michała Pawlaka)

następnie w obozach w Równem,

lewej stronie, mogiła 1, oznaczona

Hoszczy, Zborowie oraz w Brodach.

krzyżem”.

prowadzono wstępne rozmowy ma-

niętego w prześcieradło i koc. Na

opłakiwać niewinne ofiary: obcych

Przez cały okres niewoli, kiedy tylko

Przeglądając zachowaną kore-

jące na celu wybadanie nastawienia

mogile utknęliśmy krzyż, na którym

ludzi, czyichś synów. Może gdzieś

było to możliwe, słał do ukochanej

spondencję rodzinną okazuje się,

do projektu ewentualnego przeba-

napisaliśmy imię i nazwisko. Chował

w dalekim kraju na groby ich bliskich

żony i dzieci pełne troski karty oraz

że o dacie i okolicznościach śmierci

dania mogiły i upamiętnienia pole-

go ze mną znajomy z mojej miejsco-

tak samo ktoś przychodzi”.

obszerne, zapisane drobnym macz-

swego męża Helena Stefaniak do-

głych. Niestety, do chwili obecnej

wości (…)”.

Otoczony białym drewnianym

kiem, listy. Będąc człowiekiem głę-

wiedziała się już blisko rok wcześniej.

nie zostało to zrobione. W dalszym

Wkrótce po wysłaniu powyż-

płotkiem z furteczką, porośnięty bar-

boko religijnym wierzył, iż dzięki bo-

Zaświadcza o tym jej poruszający list

ciągu szczątki pogrzebanych tam

szego listu do drzwi wrocławskiego

winkiem grób, położony jest po lewej

skiemu wsparciu przetrwa wszystko

adresowany do brata zmarłego.

ludzi oczekują na ekshumację, która

mieszkania Menesiaka zapukała

stronie, patrząc w kierunku Skwiry,

i wróci do nich.

„(…) Smutne w tym roku mamy

umożliwiłaby określenie ich liczby (a

siostra Zofii Firlej. Na skutek zbiegu

drogi wśród drzew, na skraju upraw-

W dniu 10 marca 1968 roku na

Zaduszki. Wczoraj dowiedziałam

może nawet tożsamości poległych)

okoliczności do spotkania jednak

nego pola. Od zabudowań wioski

przedostatniej stronie warszawsko-

się, że Marian nie żyje już od dn. 14

i godny pochówek. Na odszukanie,

nie doszło. Chcąc upewnić się, że

dzieli go odległość około trzystu

wrocławskiego Tygodnika Katolików

– lipca 41 r. Piszę ten list do Ciebie,

przeprowadzenie badań i upamięt-

nie ma mowy o pomyłce, na miejscu

metrów. W jakimś czasie ustawiono

ukazała się niewielka objętościowo

bo nie wiem jak matka i ojciec prze-

nienie czekają również pochówki

pozostawiła przedwojenną fotografię

na nim krzyż, który poświęcił prawo-

wzmianka zatytułowana „Okoliczno-

niosą tę straszną wiadomość. Dla

żołnierzy zmarłych z ran w pobliskiej

szwagra. W kolejnym liście adreso-

sławny duchowny. Obok, wzorem

ści śmierci Stanisława Firleja”:

mnie już wszystko umarło razem z

Skwirze.

wanym do żony Stanisława Firleja

znanych także i z polskich krajobra-

„W lipcu 1941 r. w mieście Skwi-

nim, chora jestem i ta wiadomość

Menesiak, który w ciągu kilkunastu

ra na terenie ZSRR byłem świad-

pogorszyła tylko moje zdrowie. Mnie

dni, najwyraźniej poruszony, musiał

Apel w sprawie

kiem śmierci na skutek ran odnie-

też już nie wiele, więc pamiętajcie,

wielokrotnie powracać w myślach do

sionych podczas bombardowania

że Ewą trzeba się opiekować nie

lipcowych wydarzeń, przekazał jej

Cmentarza Janowskiego

żołnierza WP Stanisława Firleja ur.

zapominajcie o tym nigdy.

nieco obszerniejszy opis. Niestety,

1907 r. Wraz z kolegą pochowali-

Szczegółów dokładnie nie znam,

wzmiankowany przez niego znajomy,

śmy go w tym miasteczku.

bo ten pan, który o tym mówił był u

u którego poszukiwał pomocy, nie

Prosimy o kontakt drogą mailo-

Zwracamy się z prośbą do

Może żyje ktoś z rodziny i nie

ojca nie u mnie, a ja narazie siły nie

zdołał przypomnieć sobie żadnych

wą: prof. Ryszard Tomczyk – rtom-

wszystkich osób, które posiadają

wie co się z nim stało”.

mam iść i pytać go o wszystko, aż się

dodatkowych szczegółów.

czyk10@wp.pl, dr Barbara Patle-

informacje na temat pochówków na

Zainspirowany przez ukazujące

trochę uspokoję. Wiem tylko tyle, że

„(…) Po napadzie Niemców na

wicz – barpat@wp.pl lub pisemnie

Cmentarzu Janowskim we Lwowie o

się cyklicznie na łamach tygodnika

oni byli pędzeni przez bolszewików

Rosję prowadzono nas w głąb Rosji

na adres: Zakład Badań i Analiz

nadsyłanie wspomnień i materiałów

podobne ogłoszenia Stanisław Me-

szosą i obstawieni ze wszystkich

przez Płoskirów, Żytomierz i jakieś 3

Wschodnich, Uniwersytet Szcze-

dotyczących jego historii oraz krót-

nesiak uznał, że spełni w ten sposób

stron zbrojnymi bolszewikami, nad-

km przed Skwirą niemiecki samolot

ciński, ul. Krakowska 71-79, 71-017

kich biogramów pochowanych na

powinność wobec rodziny zmarłego.

leciały samoloty niemieckie i myśląc,

zbombardował nas wiązkami grana-

Szczecin.

nim osób.

Będąc sowieckim jeńcem przeszedł

że to bolszewicy, bo jeńców było

tów i z karabinów maszynowych.

on przez obozy pracy w Żytyniu,

koło 15.000, zaczęły rzucać bomby

Wielu poniosło śmierć na miejscu a

POLSkI ZESPół PIEŚNI I TAńCA LWOWIACy”

Hoszczy, Ostrej Górze, Mościskach,

i ostrzeliwać. Marjan dostał w obie

około 350 zostało rannych. W pierw-

Kamionce Strumiłowej i Podwołoczy-

nogi, rękę i głowę. Ten, który mnie

szej chwili powstało wielkie zamie-

ZAPRASZA do Studium Tańców Polskich, założonego

skach. Z Firlejem zetknął się jednak

zawiadomił był jego serdecznym ko-

szanie, zdrowi i lżej ranni rozbiegli

przy PZPiT „LWOWIAcY”, dzieci i młodzież w grupach

dopiero w lipcu 1941 roku, w Skwi-

legą opiekował się nim w szpitalu, bo

się żeby się gdzieś schować, bo

wiekowych 5–8 lat, 8–12 lat, 12–15 lat

rze, w ściśle określonych okoliczno-

i sam był ranny w rękę. Stało to się

samolot krążył. Później pod wieczór

oraz do starszej grupy zespołu

ściach. Ten wydawałoby się skazany

13 lipca a 14 już nie żył, pochowali

zdrowi pomaszerowali dalej (…).

Próby zespołu odbywają się w szkole nr 10 we wtorki i czwartki, w godzi-

na niepowodzenie szlachetny ludzki

go tam ten kolega i drugi, który ma

Nas rannych (bo i ja byłem ranny)

nach od 18:00 do 21:00. Zgłoszenia przyjmujemy podczas prób zespołu lub

gest już kilka dni później zaowocował

obrączkę i drobiazgi różne dla mnie.

pozbierali, poznosili do pobliskie-

na telefon: 0-677-982-315 bądź: 233-05-70, a także udzielamy fachowych rad

korespondencją z żoną Stanisława

Pochowali go koło kościoła w znacz-

go [wyraz nieczytelny: łagieru?] a

w dziedzinie polskiego tańca i strojów ludowych.

Firleja, Zofią oraz jej siostrą. Przywo-

nym miejscu i zaopiekowała się tym

wieczorem przyjechały samochody

prezes LMDMSO Stanisław Durys,

łując w pamięci wydarzenia sprzed

grobem jakaś Polka. Podobno to

rosyjskie i podwiozły nas do Skwiry,

kierownik artystyczny PZPiT „Lwowiacy”

blisko trzydziestu lat, Menesiak napi-

jest w głębi rosyjskiej Ukrainy w

gdzie nas umieszczono w trzech bu-

sał wówczas m.in.:

miejscowości Skwirze.

dynkach byłego sierocińca.

Zapraszamy chętnych do śpiewania

„(…) W odpowiedzi na Pani list

Więcej nie mogę pisać. (…) I po-

Opieki lekarskiej nie było, bo cho-

w polskim chórze mieszanym ECHO”

podaję kilka szczegółów dotyczą-

wiedz rodzicom, że choć Marjan nie

ciaż był lekarz, ale nie miał żadnych

cych p. Stanisława Firleja. Niestety

żyje oni mi są zawsze bliscy, a nawet,

opatrunków itp. rzeczy.

Próby oraz spotkania towarzyskie – w poniedziałki i środy o godz. 18:30,

niewiele mogę o nim napisać. Około

bliżsi.

W miasteczku była zupełna dez-

pod kierownictwem profesjonalnych animatorów i pedagogów muzyki.

29 VI 1941 grupa jeńców polskich w

Nie chcieliśmy żeby zginął i on

organizacja, gdyż wszystkie władze

Jeśli masz lat 30+, 40+, 50+ itd. i możesz poświęcic czas dwa razy w

liczbie około 2 tysięcy wyruszyła z

nie musiał iść na wojnę widocznie

pouciekały ze względu na bliski front.

tygodniu na próby (2 godz.), to nauczysz się pięknego repertuaru z chórali-

Wołoczysk w głąb Rosji. Gdy doszli-

taką musiał mieć śmierć. Tylko to

Po trzech dniach wkroczyli Niemcy,

styki polskiej (i nie tylko). Jeśli jesteś młody i dysponujesz zapałem do nauki,

śmy pod Skwirę cała kolumna zosta-

tak daleko pochowany. Pomódlcie

ale też rannym wielkiej pomocy nie

to skuteczne nowoczesne pliki dzwiękowe pomogą szybko przyswoić tobie

ła zbombardowana przez samoloty

się za niego. (…)”.

udzielili.

partie głosowe.

niemieckie. Kilkudziesięciu jeńców

Nie przypominam sobie po ilu

SKORZYSTAJ Z ZAPROSZENIA!

zostało zabitych i około 350 rannych.

Jaki mógł być zatem cel jej

dniach zmarł Stanisław Firlej na sku-

Niektórzy ciężej ranni zmarli. Między

dalszych dociekań? Może z jakiejś

tek gangreny w nodze, bo ja w każ-

Edward Kuc tel.: 0665306908