16

świąteczne tradycje

19 grudnia 2014–15 stycznia 2015 nr 23–24 (219–220) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

We Lwowie na błoniu pastorałkę słychać

Śpiewamy je każdego roku, tylko zwrotek pamiętamy coraz mniej. Ale są, na

szczęście, jeszcze domy we Lwowie i w okolicach, gdzie wraz z nadejściem

świąt Bożego Narodzenia wyjmowane są stare kantyczki, schodzą się goście

i przy świątecznych stołach – pełne sarmackiego animuszu, a potem rzewne,

pełne zadumy – płyną kolędy i pastorałki. Najpiękniejsze i najbardziej popu-

larne, utrwalone przez wieki, śpiewane w salonach, izbach, kościołach oraz

podczas przedstawień bożonarodzeniowych na melodie polonezów, krako-

wiaków i kujawiaków.

Beata Kost

tekst

MICHAŁ PIEKARSKI

przykłady muzyczne

Dobiega końca rok Oskara Kol-

wspomoże,

berga. Przypominamy więc pastorał-

a wspomoże nas miły Bóg, dalibóg.

ki zapisane przez Oskara Kolberga

A gdzie Tego porodziła Maryja?

w okolicach Lwowa, przywołując

A w żłóbeczku na sianeczku,

przy okazji postacie, które najbar-

alleluja.

dziej przyczyniły się do zachowania

A gdzież Tego przekąpała, Maryja?

i przekazania tradycji. „Kiedyby zaś u

A morzam wodę przeczerpała,

nas nastał zwyczaj śpiewania kolęd

alleluja.

i kolędowania po domach, niknie to

A w co Tego powijała, Maryja?

w przeszłości: można jednak śmiało

W pieluszeczki bielusieńkie, alleluja.

powiedzieć iż ma swój początek w

A któż ci tu za kumy był, Maryja?

obrzędach i zwyczajach kościel-

Święty Szczepan, święta Pelileja,

nych” – pisze w swoich notatkach

alleluja.

Kolberg, dodając informację o wi-

Jakieście mu imię dali, Maryja?

zytach świątecznych plebanów na

Jezus Chrystus na imię mianowany,

parafiach i spisywaniu wiernych, za

alleluja!

których przykładem „i żaki szkolne

Pastorałka zapisana w starej,

ubogie, obchodzili domy z gwiazd-

zniszczonej kantyczce to kolejna

ką lub szopką, śpiewając kolędy, co

nasza próba połączenia tradycji reli-

jeszcze i dotąd w wielu miejscach

gijnej i świeckiej. Narodziny Chrystu-

jest we zwyczaju”. Do coraz popu-

sa poruszały wyobraźnię i emocje.

larniejszych orszaków bożonaro-

Anonimowi autorzy przed wiekami

Ludzie głos anielski gdy usłyszeli,

ważną rolę. Na temat Narodzenia

dzę o realiach życia codziennego w

dzeniowych potrzebne były wciąż

bezbłędnie wybrali właśnie ten mo-

zaraz do Betlejem wszystkie bieżeli.

Pańskiego powstawały pieśni prze-

dawnych wiekach. Tematy pasterskie

nowe pieśni świąteczne „i liczba się

tyw utrwalony w ewangelii św. Łuka-

Tam witali w żłobie Pana,

znaczone do wykonania w kościele –

oraz inne opowieści okraszone są w

ich pomnażała”. Zdaniem naszego

sza: oto pasterze idą do Jezusa i wi-

poklękali na kolana,

jak np. otwierająca Pasterkę „Wśród

nich zazwyczaj humorem, często

wybitnego folklorysty pastorałki o we-

tają go jako pierwsi. Mijały stulecia

i oddali dary, co z sobą wzięli.

nocnej ciszy” – a także pastorałki

pisane bywały gwarą. Prawdziwie lu-

i chwałę narodzonemu wyśpiewywali

dowe dzieła stanowiły nawiązanie do

obok franciszkanów i benedyktynów,

tradycji św. Franciszka, bo jak chce

karmelitanek i klarysek zwykli świec-

legenda autorem pierwszej kolędy

cy na dworach i w chatach. Misterium

miał być właśnie ubogi święty. „Fran-

bożonarodzeniowe nabierało coraz

ciszek krześcijański, wszemu światu

częściej elementów lokalnych i wraz

jawny,/Cnotami okraszony, pokorny,

z aniołami wędrowali do szopki pa-

spokojny./Na pamięć narodzenia

sterze o swojsko brzmiących imio-

w Betleem Bożego / Uczynił jasłki

nach. Szli Bartek z Jaśkiem, Kuba

nowe z umysłu czystego” – pisał w

z Maćkiem z Mazowsza i Śląska,

XVI wieku polski anonim. Francisz-

Wielkopolski i Małopolski. Łączyły

ka uważamy też za twórcę jasełek,

się dwa światy i wraz nimi łączyły

a zakon franciszkański wprowadził

się dwa światy artystyczne. Świat

rozmaite zwyczaje związane z ob-

muzyczny i plastyczny: bo obrazy

chodami świąt Bożego Narodzenia.

wymalowane w pastorałkach często

Ponoć pierwsze polskie kolędy śpie-

zadziwiają swoimi zestawieniami.

wane były nie podczas nabożeństw,

Spisywał je Oskar Kolberg wędrując

a przy jasełkach właśnie. W pasto-

po ziemiach polskich, sięgając do

rałkach temat pozostał sakralny, ale

starych kantyczek, do przepastnych

wyobraźnia ludowa wyposażyła je

sołych melodiach i „ucieszniejszych”

bibliotek i do bogactwa utrwalonego

Teraz na przemiany wszyscy

śpiewane przez kolędników oraz do-

dodatkowo w elementy związane z

wątkach zachowały się do dnia dzi-

w ustnym przekazie. Kolejna stara

krzyknęli:

mowników, w jasełkach oraz podczas

kulturą polską, a cechą, która często

siejszego, a wszystkie inne zaginę-

pastorałka zapisana przez Kolberga

żyj Jezus maluśki, na świat wydany.

wizyt kolędniczych. Rozróżnienia na

je wyróżniała była dialogowa forma

ły. W Zadwórzu niedaleko Lwowa,

pochodzi z Jaworowa:

Niech ci, Panie, nasza chwała,

kolędy i pastorałki dokonał w XIX

językowa. Tak jak w pastorałce zano-

prawdziwym zagłębiu polskiej pieśni,

Biegła Maryja bieżący,

nie ustanie wiecznotrwała,

wieku ks. Marcin Mioduszewski ze

towanej przez Kolberga w Ubiniach

zapisał Kolberg pastorałkę „Narodze-

człek pszenicę siejący:

żyj, żyj Zbawicielu, na świat wydany.

zgromadzenia misjonarzy. Pastorałki

niedaleko Kamionki Strumiłowej:

nie Pana, dziś dzień wesoły”:

Siejże, człeku, w imię moje,

W kulturze polskiej okres Boże-

– wesołe, skoczne, wypełnione wąt-

Chodźmy bracia kolędować, ubodzy,

Narodzenie Pana, dziś dzień wesoły,

będziesz jutro zbierał swoje.Alleluja!

go Narodzenia odgrywa szczególnie

kami świeckimi, niosą też sporą wie-

a toć że nas sam Pan Jezus

wyśpiewujmy chwałę Bogu żywioły.

Radość ludzi wszędzie słynie,

Żydostwo się dowiedziało,

Anioł budzi przy dolinie

za Maryją pospieszało:

pasterze, co paśli pod borem woły.

Ponabóg, człeku miły,

cyś nie widział Panny Maryi?

Wypada wśród nocy ogień w obłoku,

Alleluja!

dumają pasterze w takim widoku.

Każden pyta, co się dzieje,

Wtenczas Panna Maryja szła,

czy nie świta, czy nie dnieje,

jak się ta pszenica siała.

skąd ta łuna bije tak miła oku.

Wracaj, bracie od tej błoni,