17

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 19 grudnia 2014–15 stycznia 2015 nr 23–24 (219–220)

już Maryi nikto nie zdogoni.

repertuarową nie tylko teatrów ludo-

Z tamtej strony gaika zieleni się

Alleluja!

wych. Duża scena też chętnie przy-

trawka,

Maryja się dowiedziała,

jęła treści historyczne z wątkami

Tam pasterze paśli woły, jedli kaszę

w ciemnym lesie nocowała,

ludowymi. Od daty polskiej prapre-

z garka.

z lodu w ogień wykrzesała,

miery w Teatrze Wielkim we Lwowie

Anioł się im pokazał i tak im

Pana Jezusa ogrzewała. Alleluja!

– 28 grudnia 1904 roku – wystawia-

powiedział,

no „Betlejem” nieprzerwanie aż po

że się Chrystus Pan narodził,

Z śniegu świece okręciła,

dwudziestolecie międzywojenne. Po

aby każden wiedział.

na cały świat rozpuściła.

latach, pastorałkowe tematy wciąż

Skoro nie pójdziecie, wielkie cuda

Lulaj, lulaj ty mój mocny Boże,

inspirowały twórców. Interpretacje

macie,

już majestat twój zielone łoże.

Teofila Trzcińskiego (staropolskich

wszystkie garki potłuczemy, co na

Alleluja!

pastorałek z kantyczek) podsunęły

piecu macie.

Przemierzając ziemię lwowską,

Leonowi Schillerowi pomysł ułoże-

Jeszcze się na tem nie stanie,

przemyską, tarnopolską zanotował

nia z tych tekstów pastorałkowego

pójdziemy do stajnie,

Kolberg wiele pastorałek, śpiewa-

widowiska. Genialną schillerowską

które konie są najlepsze,

nych przez Polaków mieszkających

„Pastorałkę” inny reżyser Wilam Ho-

to będziemy brali.

zarówno w miastach jak i na wsi.

rzyca nazwał „najczarowniejszym

To będziemy brali, będziemy jechali,

Szczególnie obfite w polskie pasto-

widowiskiem bożonarodzeniowym

ale, ale, mój Michale, pojedziemy

rałki były wówczas – poza Lwowem

jakie posiadamy”. Przed planowaną

dalij.

– okolice Zadwórza oraz Ubiń koło

lwowską premierą Horzyca zachę-

Pożegnać się wypada Kolber-

Kamionki Strumiłowej (Buskiej). Do

cał do obejrzenia widowiska, które:

gowskimi pastorałkami na Nowy Rok.

dzisiaj tradycja chodzenia po kolę-

„niewątpliwie trafi do serca Lwowa

Kolędnicy obchodzili kolejne domy,

dzie i śpiewania polskich pastorałek

dzięki rozkosznej fakturze prymity-

życząc gospodarzom pomyślności

przetrwała zwłaszcza wśród miesz-

wu ludowego i wręcz nadziemskiej

w Nowym Roku. Gdzieś we wsi ro-

kańców Mościsk i Sambora.

muzyce”. Stanowiły ją cudowne

dzinnej, albo miasteczku zasypanym

Spisujący stare kolędy i pasto-

kolędy i pastorałki wprowadzone do

obficie śniegiem – w Jaworowie czy

i Maryja.

kolędniki – jak się zbiegli,

rałki, Kolberg wcale nie był pierwszy.

A pod ta gruszeczką wdeptana

całego mu zjedli.

Przed naszym zasłużonym zbiera-

steżeczka, alleluja,

czem folkloru w ciągu kilku stuleci

Jezus Chrystus, sam Pan Jezus

Jedli oni, jedli,

było mnóstwo postaci, które intere-

i Maryja.

tak sobie mówili:

sowały się dorobkiem przodków. Za

**

Uciekajmy po jednemu,

ojca pastorałki można uznać Jana

W tej kolędzie, kto tam będzie,

żeby nas nie bili.

Żabczyca. Prawie czterysta lat temu,

kto tam będzie,

nadworny poeta rodziny Mniszchów,

kużden się ucieszy,

Jak się jeden został,

wydaje pierwszy zbiór polskich ko-

kto co komu ma darować,

dobrzeż on tam dostał!

lęd. „Symfonie anielskie abo Kolęda

niech się prędko spieszy,

Jak się kija domacał,

mieszkańcom ziemskim od muzyki

dać dary z tej miary

dobrzeż on tam obracał!

niebieskiej wdzięcznym okrzykiem

dla Pana naszego.

na Dzień Narodzenia Pańskiego za-

Betlejemski żłóbek otaczają po-

Jak się stamtąd wyrwał,

śpiewane” ukazały się w Krakowie w

stacie: Maria i Józef pochylają się

sam do siebie gadał:

1630 roku. Literat z Żabczyca miał

na dzieckiem, krzątają się pasterze,

Oj, będęż ja tę kolędę

również związki z naszymi okolica-

mędrcy śpieszą ze Wschodu, anioło-

Każdemu powiadał.

mi – przemieszczał się głównie po

wie śpiewają „Gloria”, z zaintereso-

terenie prowincji małopolskiej. „Chu-

spektaklu przez Schillera. I nie ko-

Pnikucie, Strzelczyskach czy Sam-

waniem przyglądają się im zwierzęta

Żyjąc ponad 120 lat pod zabo-

dy poeta z samborskiego dworu” jak

niec na tym, bo sięgali po pastorałki

borze, a może we Lwowie – zdarzy

– wzruszająca scena utrwalana jest

rami, mieszkańcy kraju szczególnie

go nazwał historyk literatury Julian

kolejni twórcy, aż po czasy współ-

się cud Bożego Narodzenia. Życzy-

od wieków w jasełkach i pastorał-

chętnie chcieli usłyszeć o polskich

Krzyżanowski, działał w okolicach

czesne. Na początku XXI wieku w

my radosnego wyśpiewania wesołej

kach. Jak się mają do tego te piosnki

wątkach w historii biblijnej – doda-

Sambora i Sanoka, związany z ro-

krakowskim teatrze im. Juliusza

nowiny. Wesołych Świąt!

o innym charakterze? Bo przecież

wało to otuchy i nadziei. Pojawiła

dziną Mniszchów i zaprzyjaźniony

Słowackiego wystawiono „Pastorał-

Dobry wieczór, panie gospodarzu,

w tradycji przetrwały też pastorałki

się wówczas moda na kolędy patrio-

z innymi polskimi rodami. Żabczyc

kę na nowy wiek” Bronisława Maja

do ciebie,

dość rubaszne, niewyszukane języ-

tyczne. Ponad 100 lat temu poeta

był pisarzem dworskim, znał wiele

z muzyką skomponowaną przez

woła cię Pan Bóg na poradeczek

kowo. Pastorałki wypromował barok.

Lucjan Rydel wymyślił, że historię

przysłów, sentencji i pieśni popular-

znanych krakowskich kompozyto-

do siebie.

Udramatyzowane pieśni pastorałko-

narodzin Jezusa wpisze w narodowe

nych śpiewanych podczas spotkań

rów. „Nie chodziło nam o szopkę

Urodziło ci się sto kup żyta na polu,

we wywodzące się z szopki wiejskiej

dzieje. Prowadząc pracę oświatową

towarzyskich. Badacze pisali też o

polityczną ani o doraźne aluzje, ale

daj że ci Boże szczęścia i zdrowia

kojarzyły się z kulturą ludową miejską

na wsi wyszedł z założenia, że teatr

tym, że układał niektóre swe kolędy

o to, aby zachowując tradycję pa-

w tym domu.

i wiejską. Nie zawsze było tam miej-

to atrakcyjna forma przekazu i zajął

i pastorałki na melodie ludowych

storałki wprowadzić nowy kontekst

***

sce na finezję. Prości ludzie opowia-

się pisaniem widowiska teatralnego

pieśni rusińskich. Zanotował też

obyczajowy, ogólnoludzki. Chcie-

Tam we Lwowie na błoniu,

dali prostym językiem o sprawach

dla ludu. Tak zrodziło się „Betlejem

zapewne pieśni na Narodzenie Pań-

liśmy zrobić pastorałkę oddającą

tam wywijał się grzeczny

ważnych, ale przyziemnych: witali

skie śpiewane w okolicach Lwowa

Dzieciątko, współczuli Marii, a przy

oraz Krakowa. Jego 36 pieśni bożo-

okazji kpili sobie ze śmierci, diabła

narodzeniowych stanowi pamiątkę

i króla Heroda. Żywe, pełne dowcipu

tego, co śpiewali Polacy w czasach

– pozostają pastorałki pełnym wdzię-

Jagiellonów. W zbiorze znajdziemy

ku zapisem ludowej obyczajowości.

sporo pieśni, które nadal śpiewamy

Tradycja mówi, że na wigilię zwie-

w okresie świątecznym.

rzęta przemawiają ludzkim głosem?

Dwie stare pastorałki

Nie mogło się w pastorałkach obejść

zapisane przez Oskara

bez zwierząt „mówiących poufale

Kolberga w okolicy Lwowa

i pobożnie”, ale chwilami po hultaj-

i Kamionki Strumiłowej

sku. W Ubiniach śpiewano tak:

Chodzili se wilki,

W czystym polu stoi gruszeczka,

tam sobie mówili:

alleluja,

Chodźmy, bracie, po kolędzie

polskie” – po słynnej prapremierze

Jezus Chrystus, sam Pan Jezus

niepokoje, kompleksy ludzi zakrętu

paniczeńko na koniu.

gdzie wieprza zabili.

zagranej przez chłopów w stodole

i Maryja.

dwóch epok” – mówił po premierze

Przysłał jemu parę koszulek

w podkrakowskich Toniach – cie-

A na tej gruszeczce złota różeczka,

reżyser Krzysztof Orzechowski w

w kolędzie,

Jeden zabił wieprza,

szące się ogromnym powodzeniem

alleluja,

2001 roku.

on to przyjmie, za to nie dziękuje,

bo mu było nie trza,

na scenach, stało się trwałą pozycją

Jezus Chrystus, sam Pan Jezus

***

alleluja.