36

Okruchy historii

19 grudnia 2014–15 stycznia 2015 nr 23–24 (219–220) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Józef gozdzki

już okrążony przez jego ludzi, jed-

statusem społecznym i majątkowym.

nocześnie podsyłając mu zaufanego

Dowiedziawszy się o tym Gozdzki

Żyda, który miał go z opresji wyrato-

postanowił uratować biedną kobietę

wać. Podstęp się udał. Przestraszony

i napadł zbrojnie na zamek Potockie-

urzędnik, przebrany w stare łachma-

go w Zbarażu, porywając mu żonę.

ny przedzierał się opłotkami, przez

Ta, zupełnie nieświadoma, że ma zo-

Jedną z ciekawszych postaci związanych ze Lwowem i Kresami

błoto i rynsztoki, aż wydostał się z

stać uratowana, błagała o darowanie

miasta. Nie zdążył jednak opuścić

życia. Gozdzki odwiózł ją do Lwowa

w XVIII w. był Józef Gozdzki. Jego przodkowie pochodzili

ziem Gozdzkiego, kiedy zatrzymała

i umieścił w klasztorze benedykty-

z miejscowości Gózd na Mazowszu. Józef, przez intrygi rodzinne

go straż dworska. Austriak obawiał

nek. Długo tam jednak nie zagrzała

się ujawnienia swojej tożsamości,

miejsca, bo Potocki, dowiedziawszy

pozbawiony majątku, ale nie honoru, większość życia spędził

więc jako żebrak i włóczęga został

się gdzie jest żona, napadł na klasz-

odstawiony do Lwowa przed oblicze

tor i ją odbił. Nie zdążył jednak do-

we Lwowie i pobliskim Jaryczowie, gdzie kupił niewielki majątek.

swoich kolegów. Gozdzki co prawda

wieźć do domu, gdyż na odpoczywa-

zapłacił i za to słoną karę, ale uważał,

jące w drodze oddziały jeszcze pod

Jego rodzoną siostrą była Karolina Nassau-Siegen, o której przy-

że cała akcja była tego warta.

Lwowem napadł ze swoimi ludźmi

Jak widać, nasz bohater miał

Gozdzki i ponownie porwał Potocką.

godach pisaliśmy W KG nr 209 (13/2014).

sporo wydatków, a jego majątek nie

Tym razem jednak benedyktynki nie

przynosił wystarczających docho-

zgodziły się na przechowanie jej,

dów. Z tego powodu puścił Jaryczów

więc Gozdzki postanowił umieścić

KATARZYNA ŁEBKOWSKA

w dzierżawę i przeniósł się do Lwo-

kobietę u siebie w domu, w Jaryczo-

Urodzony około 1730 r. był czło-

wa. Mimo, iż nie prowadził wystaw-

wie. Dwór był dobrze strzeżony i Po-

wiekiem typowym dla epoki sarmaty-

nego życia, często musiał prosić o

tocki rozumiał, że odbić żonę tym ra-

zmu – porywczy, odważny, stoczył w

kredyt. Pewnego razu bawił się z

zem będzie ciężko. Dwa razy próbo-

życiu trzydzieści pojedynków; pełen

przyjaciółmi, kiedy w środku biesiady

wał wziąć szturmem Jaryczów – bez

fantazji, wielki patriota, ale w od-

zabrakło wina. Wysłał więc swoich

skutku. Groził nawet Gozdzkiemu, że

różnieniu od innych postaci z epoki

ludzi do ormiańskiego kupca, Warta-

spali cały jego majątek, ale zmienił

– prawy i szlachetny, w swoich wy-

nowicza, aby taką beczkę, na kredyt,

zdanie, gdy usłyszał w odpowiedź, że

brykach nigdy nie przekraczał pew-

dał. Wyrwany ze snu w środku nocy

w odwecie też będzie co palić – Po-

nej granicy. Kochał muzykę, grał na

Wartanowicz odmówił. Następnego

tocki był jednym z najmajętniejszych

skrzypcach, koncertował publicznie.

dnia znów przyszli do niego ludzie

przedstawicieli swego rodu.

Życie Gozdzkiego przypadło tak-

Gozdzkiego, bez słowa wywlekli go

W efekcie, jak twierdzi pamiętni-

że na czasy szczególnie burzliwe –

z łóżka i zaciągnęli do piwnicy. Kiedy

karz z epoki, pani Potocka spędziła

upadek Rzeczpospolitej, rozpaczliwa

biedny kupiec już płakał i żegnał się

w Jaryczowie kilka lat, w czasie któ-

próba ratowania jej poprzez reformy

z życiem, okazało się, że kara nie

rych zaprzyjaźniła się z Gozdzkim.

Sejmu Wielkiego i Konstytucję 3 Maja,

będzie aż tak sroga: miał tylko wy-

Ten nigdy nie uchybił jej czci.

wreszcie rozbiory i utrata niepodle-

nieść beczkę najlepszego wina na

Nie wiadomo, jak zakończyłaby

głości. Nasz bohater, który chlubił się

ulicę i siedząc tam, częstować nim

się ta historia, gdyby nie przypadek.

pokrewieństwem z polskimi królami

przechodniów do ostatniej szklan-

Pewnego razu Gozdzki, przejeżdża-

– Sobieskim i Wiśniowieckim – nigdy

ki ze słowami „głupi Wartanowicz,

jąc przez Gliniany, dowiedział się,

nie zdradził ojczyzny. Swego czasu

Gozdzkiemu wina pożałował”.

że w pobliskiej karczmie przebywa

był jedynym, który głosował na sejmie

Porywczy, ale prawy charakter

Potocki ze swoją świtą, wszyscy już

przeciwko nadaniu carycy Katarzynie

Józefa Gozdzkiego sprawił, że jego

nieźle pijani. Korzystając ze sposob-

tytułu Imperatorowej Wszechrusi, co

największym wrogiem stał się staro-

ności napadł na nich i wziął Potockie-

otworzyłoby jej drogę do interwencji

sta kaniowski Mikołaj Potocki, podob-

go do niewoli, wymuszając na nim

na ruskich ziemiach Rzeczpospolitej.

ny mu awanturnik, ale warchoł i pijak,

zawarcie pokoju. Warunki tego poko-

Król Stanisław August Poniatowski,

do tego słabego charakteru i bojaźli-

ju były dość osobliwe. Potocki zobo-

któremu na tej uchwale szczególnie

wy, skory do bitki tylko kiedy otaczała

wiązał się rozwieść z żoną i wypłacić

zależało ze względu na jego osobiste

go wierna straż kozacka. O postaci

odszkodowanie jej ojcu. Gozdzki, ze

stosunki z carycą, przekonawszy się,

tej pisaliśmy w KG nr 184 (12/2013).

swojej strony, miał ożenić się z nie-

że Gozdzkiego nie da się przekupić,

Wzajemna niechęć obu panów prze-

wiastą i zabezpieczyć ją materialnie,

ani tym bardziej zastraszyć, pilnował,

kształciła się nawet w regularną

zaś Potockiemu zwrócić zdobyte na

aby ten nigdy więcej nie został po-

wojnę, w której ścierały się prywatne

nim armaty. Obaj panowie wymienili

słem na Sejm.

oddziały obu szlachciców, a kością

się swoimi portretami i obiecali sobie

Kobieta i mężczyzna w strojach z XVIII wieku. Pocztówka

Wspomnieliśmy, że Gozdzki do-

niezgody była... cześć kobiety.

dozgonną przyjaźń. I choć niektó-

(ok. 1880 – 1920 rok)

brze grał na skrzypcach. Umiejęt-

Starosta kaniowski, choć lubił

re źródła twierdzą, że szczęśliwe

zabawa znudziła mu się i postanowił

ności tej jednak nie wyniósł z domu

kobiety, nie miał u nich powodzenia.

zakończenie jest tylko legendą, to

chwilę burd w gabinetach austriac-

zakończyć ją definitywnie. Puścił plot-

rodzinnego. Nauczył się tego... w

Ożenił się późno, z córką własnego

chcemy wierzyć, że rzeczywiście

kich urzędników. Kiedy zabroniono

kę w miasteczku, że planuje zamach

więzieniu. Pewnego razu przebywa-

ekonoma. Żonę wciąż poniżał, uwa-

tak było, a Gozdzki był szczęśliwy w

noszenia broni i urządzania po-

na życie Austriaka, a Jaryczów jest

jąc w Kamieńcu Podolskim Gozdzki

żając, że nie odpowiada mu ona

małżeństwie!

jedynków, stwierdził, że na takich

umilał sobie czas po pijanemu strze-

błaznów jak radcy gubernialni wy-

lając do pomarańczy. Został za to na

starczy kij.

noc – do wytrzeźwienia – osadzony

Szczególnie poszkodowany oka-

w areszcie. Takiej zniewagi porywczy

zał się jeden z urzędników austriac-

szlachcic nie mógł puścić płazem. W

kich, który postanowił przechytrzyć

odwecie, wraz z 80-osobową załogą

Polaka. Wiedząc, że Gozdzki unika

napadł na 300-osobowy garnizon ka-

wizyt urzędowych i zawsze opuszcza

mieniecki, siejąc taki popłoch, że sam

majątek, spodziewając się nieproszo-

komendant twierdzy ukrył się między

nych gości, przyjechał do niego bez

trumnami w krypcie w kościele kar-

uprzedzenia, ulokował się we dworze

melickim. Za ten wybryk o mało nie

i zaczął się układać do snu, rozmowy

zapłacił życiem, litościwie zamieniono

z dziedzicem zostawiając na następ-

mu karę śmierci na dwuletnie więzie-

ny dzień. Nie dane mu było jednak

nie, w którym, jak widać, nie marno-

spokojnie zasnąć. Gdy już przebrał

wał czasu.

się w piżamę i szlafmycę i zapalił

Po pierwszym rozbiorze Polski,

wieczorną fajeczkę... do pokoju we-

kiedy Lwów znalazł się w państwie

szło 30 osób, cała dworska służba,

Habsburgów swoje awanturnicze

wszyscy w szlafmycach i z fajkami,

skłonności Gozdzki wykorzystywał

we wszystkim naśladując gościa,

do aktywnej walki z zaborcą. Ni-

oczywiście na polecenie gospodarza.

gdy nie płacił żadnych podatków

Austriacki urzędnik wyniósł się z noc-

ani należności, za to skrupulatnie

legiem do pobliskiego miasteczka, a

opłacał wszystkie nakładane na

rano nadesłał do dworu wezwanie dla

niego z tego tytułu kary. Wierzył, że

Gozdzkiego. Za każdą godzinę spóź-

wkrótce wróci polskie panowanie,

nienia – kara 25 zł. Gozdzki oczy-

a on wówczas wykaże się nieugię-

wiście się nie stawił, ale co godzinę

tością wobec zaborców. Znany był

przysyłał umyślnego, który opłacał

Panowie i damy w strojach z końca XVIII wieku na przechadzce

w całym mieście z urządzanych co

karę. Po pewnym czasie jednak ta