10

Przegląd wydarzeń

27 lutego–16 marca 2015 nr 4 (224) * www.kuriergalicyjski.com

kATYŃ PO 75 LATACH

75 lat temu, na mocy decyzji Biura Politycznego Komitetu Centralnego WKP(b) ZSSR

z 5 marca 1940 roku zamordowano blisko 22 tysiące obywateli II Rzeczypospolitej, oficerów

Wojska Polskiego, policjantów, funkcjonariuszy państwowych. Upamiętniają ich liczne wy-

dawnictwa, filmy, wystawy, pomniki na całym świecie stawiane przez Polaków i środowiska

polonijne. Także Kaplica Katyńska w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie i Mu-

zeum Katyńskie, które zostanie otwarte 17 września w nowej siedzibie, w Cytadeli Warszaw-

skiej. Szczególnymi znakami zbiorowej pamięci o tej zbrodni są polskie cmentarze wojenne

w Katyniu i Miednoje w Federacji Rosyjskiej oraz w Charkowie i Bykowni na Ukrainie.

mają dla Polaków szczególne zna-

W Polsce zorganizowany ruch

EWA ZIÓŁKOWSKA

czenie i symboliczny wymiar.

katyński uaktywnił się w roku 1989. Z

tekst i zdjęcia

Wypełnieniem obowiązku pań-

czasem powstała Federacja Rodzin

stwa polskiego wobec pomordowa-

Po agresji sowieckiej na Polskę

Katyńskich, która – poza upamięt-

nych i ich rodzin była zakończona w

17 września 1939 roku, w obozach

nieniem ofiar poprzez doprowadze-

2000 roku budowa polskich cmenta-

jenieckich na terenie wschodnich wo-

nie do powstania cmentarzy – po-

rzy wojennych w Katyniu, Miednoje i

jewództw II Rzeczypospolitej oraz na

stawiła sobie za cel chronić pamięć

Charkowie, prowadzona przez Radę

terytorium ZSRR znalazło się około

o tej straszliwej zbrodni. Katyń to

Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

230 tysięcy polskich jeńców wojen-

wciąż nieuśmierzony ból dla dzieci

w uzgodnieniu z Federacją Rodzin

nych, w tym około 15 tysięcy ofice-

i wnuków pomordowanych, także dla

Katyńskich i Stowarzyszeniem „Ro-

rów Wojska Polskiego, policjantów,

narodu, który utracił elity. Minęło 75

dzina Policyjna 1939”. Poprzedziły ją

żandarmów, pracowników więzien-

lat. Odchodzą ci, dla których mord

wieloletnie działania dyplomatyczne i

nictwa i wywiadu. Do więzień utwo-

katyński był bolesnym rodzinnym do-

badawcze. Z jednej strony prowadzo-

rzonych na terenach włączonych do

świadczeniem.

no niekończące się, trudne rozmowy

Białoruskiej i Ukraińskiej SRR trafiło

Jan Paweł II na spotkaniu z

ze stroną rosyjską i ukraińską, z

ponad 18,5 tysiąca obywateli II Rze-

Rodzinami Katyńskimi w 1996 roku

drugiej – usiłowano zdobyć możliwie

czypospolitej, w tym ponad 7 tysięcy

powiedział: „Tragiczne wydarzenia,

pełną wiedzę o samej zbrodni i zloka-

oficerów, ponadto przedstawiciele

które miały miejsce na wiosnę 1940

Miednoje

lizować miejsca pochowania ofiar.

polskiej inteligencji, urzędnicy pań-

roku w Katyniu, Charkowie i Mied-

Niewątpliwie najtrudniejszym eta-

ną, o tyle pewnie nigdy nie poznamy

stwowi, prawnicy, lekarze, nauczy-

noje, są rozdziałem w martyrologium

na nich krzyże. Swoje groby mają

pem w dziele upamiętnienia polskich

prawdy o Kuropatach, gdzie masowe

ciele, księża, ziemianie, osadnicy

polskim, który nie może być zapo-

jedynie w Katyniu dwaj generało-

oficerów były prace archeologiczne i

groby porastają lasem, a o polskich

wojskowi, uznani przez władze so-

mniany. Ta żywa pamięć powinna

wie, Mieczysław M. Smorawiński i

ekshumacyjne. Aby godnie pocho-

ofiarach przypomina jedynie nieduży

wieckie za „wrogów ludu”.

być zachowana jako przestroga dla

Bronisław Bohaterewicz. Nazwiska

wać ofiary zbrodni, należało poznać

krzyż Straży Mogił Polskich.

Suche liczby i fakty pokazują

przyszłych pokoleń”. Trudno się z

pomordowanych oficerów znajdu-

stan masowych mogił i dołów śmier-

Katyń jest nie tylko nazwą miej-

skalę zbrodni, nie oddają jednak

tym nie zgodzić. Należałoby jednak

ją się też na zbiorowych epitafiach

ci. Ciężkie, wykonywane z niezwykłą

scowości pod Smoleńskiem, stał się

rozmiaru tragedii. Przecież te tysiące

zadać pytanie, czym obecnie jest

inskrypcyjnych, każda z ofiar ma

starannością czynności podjęte przez

też wspólnym mianem, symbolem

ofiar to byli ojcowie, synowie, bracia,

pamięć o wydarzeniach sprzed tylu

indywidualną tabliczkę ze stopniem

zbrodni dokonanej na 22 tysiącach

lat, co robić w sferze edukacji, by w

wojskowym, imieniem i nazwiskiem,

datą i miejscem urodzenia, jednostką

wojskową oraz u wszystkich tą samą

liczbą: 1940 – rokiem śmierci. Na

każdym cmentarzu umieszczono na

cokołach płaskorzeźby krzyży – Vir-

tuti Militari i Kampanii Wrześniowej.

Wyeksponowane zostały również

symbole nawiązujące do tradycji wie-

lowyznaniowej II Rzeczypospolitej.

Piętnaście lat temu, w 60. rocz-

nicę zbrodni w Katyniu i Miednoje

zostały otwarte i poświęcone polskie

cmentarze wojenne, a w Charko-

Katyń

wie – Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu.

Uroczystości państwowe z udziałem

obywateli polskich. Pozbawiono ich

sprawie Katynia przezwyciężyć syn-

Charków

przedstawicieli najwyższych władz

życia w majestacie sowieckiego

drom amnezji historycznej. I rzecz

Polski, Rosji i Ukrainy dla Rodzin

prawa, mocą decyzji najwyższych

nie tyle w haśle budzącym emocje, a

narzeczeni… Prezentowane na wy-

polskich specjalistów pozwoliły od-

Katyńskich były w istocie pogrzebem

władz ZSRR, na skutek działań

rzetelnej wiedzy. Jak ją przekazywać,

stawach, publikowane w książkach,

kryć okrutną prawdę o stanie odna-

najbliższych, którzy przestali być

zbrodniczego systemu represji i ter-

żeby nie epatować okrucieństwem,

jak choćby wydanym jakiś czas temu

lezionych szczątków. Otwarcie maso-

anonimowymi ciałami pogrzebanymi

roru. Później nastał czas kłamstw,

nie popaść w patos, a jednocześnie

przez Rodzinę Katyńską w Gdyni

wych grobów zwłaszcza w Miednoje i

w dołach śmierci.

przemilczeń, fałszowania historii,

unikać zbytnich uproszczeń, infantyli-

albumie „Charków, Katyń, Miednoje.

Charkowie pokazało, że ze względu

Polacy mordowani w więzieniach

ale też podziemnej walki o prawdę.

zmu? Są oczywiście różnego rodzaju

Polskie Cmentarze Wojenne”, przed-

na naturalne warunki glebowe oraz

i obozach na terytorium tzw. Zachod-

Przez dziesięciolecia komunistycz-

materiały edukacyjne, scenariusze

wojenne zdjęcia, portrety mężczyzn,

widoczne próby zacierania śladów

niej Ukrainy i Białorusi spoczywają

na propaganda za mord na polskich

lekcji, jak choćby te przygotowane

młodych i starszych, uśmiechniętych

zbrodni nie da się przeprowadzić peł-

między innymi w miejscach maso-

oficerach odpowiedzialnością obar-

przez IPN i chwała za to autorom.

i zadumanych, fotografie z uroczy-

nych czynności ekshumacyjnych. Nie

wych grobów ofiar represji stalinow-

czała hitlerowskie Niemcy. Przełom

Jest film Andrzeja Wajdy z 2007 roku.

stości wojskowych, przemarszów,

było też możliwe rozdzielenie szcząt-

skich z lat trzydziestych – Bykowni

nastąpił w kwietniu 1990 roku, kiedy

Niemniej zasadne pozostaje pytanie,

parad, ćwiczeń i te bardziej kameral-

ków leżących w masowych grobach

pod Kijowem i prawdopodobnie w

to Agencja TASS podała w oficjalnym

jak pokoleniu tabletów i smartfonów

ne, towarzyskie, rodzinne – to utrwa-

i ich identyfikacja, a co za tym idzie

Kuropatach na przedmieściach Miń-

komunikacie, że zbrodni katyńskiej

opowiadać o martyrologii Polaków

lone na fotograficznej kliszy życie,

urządzenie mogił indywidualnych. To

ska. Dokonana tam zbrodnia po dziś

dokonało NKWD. Wówczas też Mi-

na Wschodzie. O Katyniu, a także in-

zadecydowało o charakterze nekro-

które bestialsko przerwano strzałami

dzień nie została do końca ujawnio-

chaił Gorbaczow przekazał stronie

nych masowych zbrodniach sowiec-

polii.

w tył głowy.

na i zbadana. W Bykowni, kryjącej

polskiej nieujawniane dotąd doku-

kiego systemu – „operacji polskiej”

Punktem centralnym każdego z

Miejsca związane ze zbrodnią

prochy części ofiar z „Ukraińskiej

menty. Dwa lata później wysłannik

z lat 1937–1938, deportacji ludności

trzech cmentarzy jest pokryta rdzawą

katyńską – mogiły ponad 15 tysięcy

listy katyńskiej”, co potwierdziły kilku-

Borysa Jelcyna, dyrektor Archiwów

polskiej w głąb ZSRR dokonywanych

patyną, zapisana nazwiskami ofiar

pomordowanych polskich jeńców z

krotne prace ekshumacyjne, w 2012

Państwowych Federacji Rosyjskiej

od 10 lutego 1940 do czerwca 1941

ściana – brama z wysokim, widocz-

obozów w Kozielsku, Ostaszkowie

roku został uroczyście otwarty i po-

Rudolf Pichoja wręczył prezydentowi

roku, łagrach, marszach śmierci z

nym z daleka krzyżem oraz podziem-

i Starobielsku – w Lesie Katyńskim,

święcony Polski Cmentarz Wojenny

Lechowi Wałęsie kopie dokumentów

więzień NKWD. Jak dziś wypełniać

nym dzwonem żałobnym. Razem ze

w Miednoje oraz w VI kwartale stre-

jako symboliczny Czwarty Cmentarz

z teczki specjalnej, w tym decyzji Biu-

obowiązek pamięci o ofiarach i cier-

stojącym przed nią ołtarzem tworzą

fy parkowo-leśnej w Charkowie, a

Katyński. O ile o Bykowni mamy

ra Politycznego WKP(b) z 5 marca

pieniach?

rodzaj otwartej kaplicy. Mogiły zbio-

także określana mianem Czwartego

przynajmniej wiedzę fragmentarycz-

1940 roku.

KG

rowe wyodrębniono i postawiono

Cmentarza Katyńskiego Bykownia