18

Przegląd wydarzeń

27 lutego–16 marca 2015 nr 4 (224) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wojna o niepodległość

(część III)

Wojna – to morderstwa, cierpienie, kalectwo i ogromne zniszczenia. Ale wojna bez wątpie-

nia łamie również uprzednio ustalone zasady, które nie pozwalały płynnie i szybko zasto-

sować nową jakość w stosunkach społecznych. Pierwsza wojna światowa nie tylko znisz-

czyła wielkie imperia, dała też możliwość niektórym narodom zorganizowania niezależnych

państw narodowych oraz zamiany monarchii na republiki. Pozwoliła niektórym klasom

społecznym wpłynąć na procesy polityczne i w wielu wypadkach ukonstytuowała naród,

jako jedyne źródło władzy. O jakości tej władzy, a w szczególności o jej przegięciach (mam

na myśli dyktaturę proletariatu i ustroje faszystowskie) można mówić długo i równie długo

się sprzeczać. Ale fakt pozostaje faktem – na arenę światową wyszły masy.

tatury proletariatu miała być ustano-

wiona dyktatura narodu.

Wszystkich, kto nie podzielał wo-

luntarystycznych idei Dmytra Donco-

wa, nacjonaliści uważali za renegata

(chrunia) i kolaboranta z wrogiem.

Obojętny pozostawał dla nich fakt,

że podczas prób ustanowienia tzw.

dyktatury proletariatu cierpiały milio-

ny ludzi. Dla efemerycznej rewolucji

WASYL RASEWYCZ

narodowej młodzi radykalni nacjona-

liści gotowi byli połączyć się „nawet

Wojna, rewolucja,

z diabłem” i położyć na jej ołtarzu

dyktatura proletariatu

miliony istnień. Przychylność dla idei

i nacjokracja

rewolucyjnego (narodowego) terroru

Ktoś nazwał to „buntem mas”,

wyprowadziła młodych ludzi nie tylko

ktoś określił jako rewolucję proleta-

na drogę indywidualnych zabójstw,

riatu lub narodową, jednak wszystkie

ale i zastraszania zwykłych obywateli

wersje świadczą, że na światowym

tej samej narodowości.

politycznym horyzoncie pojawił się

Radykalni nacjonaliści nawet nie

nowy, potężny gracz. Ten gracz za-

zastanawiali się nad tym, co będzie,

czął tworzyć swoją, nieopartą na

gdy uda im się zaangażować wszyst-

arystokratycznym pochodzeniu lub

kich Ukraińców dla idei rewolucji na-

olbrzymim stanie majątkowym, elitę.

rodowej (bo jeżeli nie wszystkich, to

Właśnie dlatego, pomimo przegranej

nie miało to sensu) i ustanowić dyk-

w walce o państwo narodowe, Ukra-

Od totalnej katastrofy i całkowite-

nio uczestników walk, ale i ich rodzin.

XX wieku miała wszelkie elementy

taturę narodową. Jedyne co mogło

ińcy niespodziewanie dostali szansę

go zniewolenia uratowało ich jedynie

Na tyle „oczyściły” one tereny od

wojny domowej.

połączyć Ukraińców w narodowej re-

stworzenia swojej nowej narodowej

to, że niemieccy narodowi socjaliści

elementu świadomego narodowo, że

Przyjście władzy sowieckiej na

wolucji – to niebywale trudne warunki

elity. I chociaż warunki były skrajnie

nie widzieli w ukraińskich kolabo-

można było rozpocząć eksperyment

Zachodnią Ukrainę charakteryzowa-

życia. Dlatego OUN działała pod ha-

niesprzyjające, lata 20-30. XX wieku

rantach żadnych sojuszników. W

nad tworzeniem „nowej wspólnoty

ło się nie tylko masowymi represjami

słem „Im gorzej, tym lepiej”. Swoim

były nadzwyczaj ważnym okresem

niemieckich planach nie było nawet

historycznej – radzieckiego Ukraiń-

przeciwko Ukraińcom, ale i nową,

terrorem przeciwko polskim urzęd-

w tworzeniu nowego ukraińskiego

miejsca na operetkową ukraińską

ca”. W taki sposób z elit ukraińskich z

przymusową ukrainizacją. Uniwersy-

nikom i ich ukraińskich „służalców”,

narodu.

państwowość, jak miało to miejsce

okresu przedwojennego i wojennego

tety, instytuty, szkoły – od razu stały

podpaleniami majątków, ekscesami

W okresie międzywojennym Uk-

w przypadku Słowaków czy Chorwa-

na terenach Zachodniej Ukrainy pra-

się ukraińskie. Wojna przeobraziła te

w szkołach i gimnazjach członkowie

raińcy dalej żyli rozdzieleni w różnych

tów. Ten fakt szybko otrzeźwił mło-

wie nikt nie został.

tereny na prawie monoetniczne. Na-

organizacji świadomie starali się wy-

państwach i tylko jedna część narodu

dych zawadiaków i posunął ich do

ziści wyniszczyli prawie całą ludność

wołać represje władz polskich prze-

zachowała formalne „cechy ukraiń-

współpracy z okupantem wyjątkowo

żydowską, a od Polaków władza so-

Sowiecka w duchu

ciwko Ukraińcom i uczynić ich życie

skie”. I chociaż polityka kolektywi-

w sferze pragmatycznej. Ukraińcy

wiecka ostatecznie „oczyściła” teren

i komunistyczna w treści

trudnym. Na szczęście, polskie wła-

zacji, industrializacji, a szczególnie,

stali się zarządcami, burmistrzami

Drugiego przyjścia władzy so-

przez deportację. Na zmianę przybyli

dze natychmiast reagowały na takie

rewolucji kulturalnej w USRR nie

i innymi urzędnikami okupacyjnej ad-

wieckiej na Zachodnią Ukrainę nie

nowi obywatele sowieccy i miejsco-

działania i prowadziły „pacyfikację”,

pozostawiła prawie nic ukraińskiego

ministracji, starając się tym samym

przyjmowano jako nadejścia „swo-

wa ludność ukraińska.

zakazywały „Płastu” (ukraiński odpo-

– formalnie była to republika ukraiń-

ulżyć doli swoich współobywateli.

ich”. Jeżeli w 1939 roku warstwa

We wszystkich tych procesach,

wiednik harcerstwa – red.), ograni-

ska. W quasi-republice tworzyła się

Ale szczerze mówiąc, trzeba tu przy-

społeczna tych, co witali przyjście so-

jako najbardziej interesujące są pro-

czały prawa obywateli pochodzenia

nowa ukraińska władza, na wskroś

znać, że ta forma kolaboracji dawała

wietów była dość szeroka, to w 1944

cesy tworzenia nowych ukraińskich

ukraińskiego.

przesiąknięta sowieckim duchem i

Ukraińcom swego rodzaju urzędni-

roku – znacznie zmniejszyła się. Dały

sowieckich elit i urbanizacja miejsco-

komunistyczna w swoim założeniu.

cze i wojskowe kadry.

się tu we znaki i sowieckie represje,

wej ludności. Władza sowiecka nie

USRR było na tyle zależne od Mo-

Należy tu podkreślić, że z tych

i znaczne zubożenie społeczeństwa.

omieszkała ustawić gęstego sita z

Wojenne wahania

skwy, że o „ukraińskości” tej republiki

„kadr” Ukraińcom również nie było

Chociaż wśród tych, kto przyszedł

drobnymi oczkami na drodze do ka-

i tragiczny finał

II wojna światowa nie była dla

aż do śmierci Stalina mowy być nie

dane skorzystać. Nawet więcej, w

utrwalać władzę sowiecką było wie-

riery miejscowych Ukraińców. Takim

nikogo niespodzianką. Spodziewa-

mogło.

obawie przed sowieckimi represjami

lu Ukraińców ze Wschodu, również

sitem stało się kilka pytań w ankie-

no się jej i przygotowywano do niej.

Ruch ukraiński w międzywojen-

tereny Ukrainy opuściła większość z

uzbrojonych w gorzkie doświadcze-

tach osobowych, na które obowiąz-

Związek Sowiecki miał nadzieję prze-

nej Polsce natykał się stale na strasz-

tych, kto chociaż w jakimś stopniu był

nia wojny i okupacji, zabrakło jednak

kowo trzeba było odpowiedzieć: czy

nieść sztandar rewolucji proletariatu

ne ograniczenia i naciski polskich

zaangażowany we władzach okupa-

narodowego zbratania się.

było się na terenach okupowanych;

aż do Kanału La Manche, tzn. podbić

nacjonalistów. W wyniku tego, legal-

cyjnych. Na wszelkie sposoby ludzie

Trudno powiedzieć, co właści-

czy osobiście lub ktoś z rodziny był

cała Europę i utrwalić komunistyczną

ne, liberalno-umiarkowane ośrodki

ci starali się opuścić te ziemie z od-

wie wbiło klin między Ukraińców,

członkiem band; czy ma się rodzinę

dyktaturę. Niemiecka Trzecia Rzesza

ukraińskie nieustannie traciły wpływy,

chodzącymi wojskami Wermachtu

ale solidarności między przyby-

za granicą? Odpowiedź twierdząca

chciała również poszerzyć swoje Le-

a ich miejsce coraz częściej przejmo-

i po długich przejściach większość

szami i miejscowymi nie było. Być

na jedno z tych pytań stawała się po-

bensraum (tereny, które miał objąć

wali młodzi radykalni nacjonaliści. Byli

znalazła się w USA, Kanadzie czy

może przyczyną była rosyjska pro-

ważną przeszkodą do najmniejszej

naród „panów”) i ustanowić dyktaturę

to młodzi ludzie, którzy do szaleństwa

Australii. A ci, którzy kontynuowali

paganda, która stale akcentowała

kariery. Dlatego w pierwszych latach

narodowego socjalizmu od Kanału

wierzyli w siłę rewolucji narodowej,

walkę z sowieckim okupantem w sze-

kolaborację zachodnich Ukraińców

powojennych na kierowniczych sta-

La Manche po Ural. Przy tym wy-

uważali rewolucyjny woluntaryzm za

regach UPA, nie mieli wiele do wybo-

z nazistami, wypominano im bata-

nowiskach prawie zupełnie nie było

niszczeniu podlegały całe klasy – w

jedyną słuszną metodę na drodze do

ru. Mogli poddać się i później przez

liony „Roland” i „Nachtigal”, dywizję

miejscowych Ukraińców.

pierwszym przypadku, a w drugim –

niezależnego państwa. Od bolszewi-

dziesięciolecia „pokutować” swoje

SS „Galizien”. Być może ukraiński

Poważne zmiany nastąpiły do-

całe narody. Zachodni Ukraińcy – ci

ków odróżniało ich jedynie to, że za

winy w syberyjskich obozach, lub

zbrojny opór i akty terroru przeciwko

piero, gdy po wojnie demobilizowali

którzy pragnęli narodowej dyktatury

wiodącą siłę rewolucji uważali prole-

dalej prowadzić walkę, skazując się

aktywistom partyjnym, poszerzone

się chłopcy i dziewczęta wcieleni do

i ci, kto rozczarował się w komuni-

tariat, a nie naród. Przy czym pojęcie

na śmierć. Sowieckie masowe repre-

na nauczycieli ze Wschodu. Nie

Armii Czerwonej w 1944 roku. Ci

zmie, najbliższego sojusznika wi-

„naród” pojmowali jako wyjątkowo

sje przeciwko ukraińskiemu ruchowi

mniej, fakt pozostaje faktem: walka,

młodzi ludzie od władzy sowieckiej

dzieli w Niemczech.

produkt narodowy, tzn. zamiast dyk-

oporu dotyczyły nie tylko bezpośred-

która trwała od 1944 roku po lata 50.

otrzymali swego rodzaju przyzwo-