20

Zabytki

27 lutego–16 marca 2015 nr 4 (224) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

krok naprzód, dwa wstecz

Sytuacja niektórych unikatowych zabytków kultury polskiej na Ukra-

inie nadal pozostaje katastroficzna. Stan wielu z nich stale się pogar-

sza, choć zdawało by się, że gorzej już być nie może. Na szczęście

znajdują się entuzjaści, którzy nie zważając na inflację i wojnę na

Wschodzie dają radę ratować zabytki.

on zamek (wybudowany w 1350

DMYTRO ANTONIUK

roku) i udoskonalił jego fortyfikacje.

tekst i zdjęcia

Pozwoliło to odbić trzy tatarskie na-

Niedawno, w nr (2) 222 Kurie-

jazdy w ciągu najbliższego ćwierć-

ra Galicyjskiego pisałem o tym, że

wiecza. Podczas wojen kozackich

zapadł się dach pałacu hrabiego

w latach 1648 i 1655 jako jeden z

Stanisława Badeniego w Koropcu

nielicznych w tych okolicach wytrzy-

w obw. tarnopolskim i znów smutna

mał oblężenia.

wiadomość: 23 grudnia zawaliła się

Syn Jakuba, Jan Sobieski, bę-

zachodnia ściana renesansowego

dąc jeszcze chorążym koronnym,

pałacu w Międzybożu. Przez cał-

otrzymał zamek w spadku i bywał

kowity brak finansowego wsparcia

tu głownie na polowaniach. Wzo-

ze strony państwa taki stan był do

rem ojca, zmienił on fortyfikacje, co

przewidzenia. Pałac już częściowo

uchroniło miejscową ludność pod-

walił się w latach 2011 i 2012, oprócz

czas najazdu Tatarów w 1672 roku,

tego zagrożeniem dla niego stało się

kiedy to nieliczna załoga i mieszcza-

trzęsienie ziemi w Rumunii w marcu

nie bohatersko bronili się przez kilka

ubiegłego roku, które dotknęło część

dni przeciwko janczarom. Wresz-

Podola. Ostatecznie pokonały mury

cie, rozumiejąc nierówność szans,

ubiegłoroczne mrozy i odwilże. Jed-

mieszkańcy Pomorzan wykupili się

nak główną przyczyną takiego stanu

przed najeźdźcą niemałą sumą. Po

Pałac Sieniawskich przed ostatnim zniszczeniem

(powtórzę) jest brak państwowego

wiktorii chocimskiej w 1674 roku,

Za wsparcie powstania Katarzy-

Zabytek co roku odwiedzają

finansowania. Według słów dyrek-

Mieszkała prawie każdego lata w

już jako król Jan III uroczyście wje-

na II skonfiskowała Międzybóż, ale

liczne komisje, które określają jaka

tora tutejszego rezerwatu historycz-

starym pałacu Sieniawskich, który

chał do Pomorzan i zostawił tu kilka

niedługo przed swą śmiercią zwró-

dokumentacja potrzebna jest do

nego Olega Pohorilca, po raz ostatni

częściowo zmodernizowała i prze-

zdobycznych armat. Z jednej z nich

ciła go. Jednego z najwybitniej-

ratunku obiektu, zagrożonego cał-

pieniądze na zabytek wydzielono w

budowała. Córka Aleksandra III tak

odlano dzwon, który wisi do dziś na

szych przedstawicieli rodu Adama

kowitym zniszczeniem. Doszło do

latach 2004-2008, i to daleko nie w

zajęła się patronatem nad pułkiem,

dzwonnicy pobliskiego kościoła św.

Jerzego Czartoryskiego obrano na

tego, że kilku deputowanych za-

takim stopniu jak planowano.

że rozstała się ze swym mężem

Trójcy. Ale gdy w następnym roku

przewodniczącego rządu polskie-

apelowało by wziąć się wreszcie za

Przy tym, zamek w Międzybożu

księciem Oldenburskim i wyszła za

znów tereny zaatakowały wojska

go podczas powstania listopado-

ratunek zabytku. Co z tego wyniknie

jest jeszcze stosunkowo dobrze za-

mąż za rotmistrza „swego” pułku

osmańskie, mieszkańcy woleli uciec

wego. Po porażce powstania Czar-

– zobaczymy.

chowany – regularnie prowadzone

Mikołaja Kulikowskiego.

tajemnymi drogami przez lasy do

toryski zmuszony był wyemigrować

są tu festiwale, koncerty, turnieje

Władza komunistyczna i dwie

Świrża, niż bronić się na zamku.

do Paryża, gdzie uważany był za

rekonstruktorów i nie brakuje zwie-

wojny światowe wywarły swe pięt-

Tym razem Turcy silnie uszkodzili

Królewskie ruiny

króla na uchodźstwie i został sze-

W takiej samej, a może nawet w

dzających. Co można powiedzieć

no na zabytku. W zamku swego

opuszczony zamek. Jednak Sobie-

fem partii konserwatywnej „Hotel

gorszej sytuacji jest zamek w Pomo-

o innych fortecach Ziemi Tarnopol-

czasu umieszczono mleczarnię.

ski w ciągu kilku lat całkowicie odbu-

Lambert”. Za tę działalność władza

rzanach – jedno z wielu ulubionych

skiej? Takie twierdze, powiedzmy,

Pałac został przy tym z nieznanych

dował ulubioną rezydencję i uforty-

carska ostatecznie skonfiskowała

miejsc wypoczynku króla Jana III

w Sutkowcach, Żwańcu, Czarno-

przyczyn pozbawiony dachu i stro-

fikował ją według ówczesnej modły

kozińcach, Bradze? Jest to pytanie

holenderskiej. Poszło na to 25 tys.

retoryczne.

dukatów – suma na tamte czasy

Co straciliśmy w Międzybożu i

ogromna. Po tym, zamek przetrzy-

nadal tracimy? Intensywny rozwój

mał szczęśliwie jeszcze osiem na-

miasteczka rozpoczął się w 1540

jazdów tatarskich. Największy na-

roku, gdy otrzymał te ziemie od

jazd miał miejsce w 1695 roku i był

szlachcica Zborowskiego hetman

to ostatni najazd ordy. W następnym

koronny Mikołaj Sieniawski – jeden

roku pogromca Turków zmarł i od

z najbardziej doświadczonych wo-

tego czasu zamek zaczął podupa-

dzów i polityków swego czasu, który

dać. Na cztery lata przed śmiercią,

w pewnym okresie przyczynił się do

gdy Sobieski ciężko zachorował,

powstania Siczy Zaporoskiej, przez

zebrał w Pomorzanach całą rodzinę

całe swoje życie – a przeżył Sieniaw-

i dwór. Ale wkrótce choroba odstąpi-

ski lat 80 – bronił on ziemie koronne

ła, na cześć czego król wydał kilka

przeciwko Tatarom, Turkom i Mołda-

wspaniałych uczt, w czasie których

wianom. Na swych włościach wzno-

grał wędrowny teatr francuski, a też

sił liczne zamki. Forteca międzybo-

demonstrowano „rekonstrukcję” bi-

ska zaznała znacznej modernizacji

twy chocimskiej. Do kościoła w Po-

i rozbudowy w gotycko-renesanso-

morzanach król sprezentował szaty

wym stylu. W obrębie fortecy het-

liturgiczne, uszyte ze sztandarów

man wystawił piętrowy pałac, część

tureckich, zdobytych pod Wiedniem.

którego runęła właśnie w grudniu.

Pozostawały one w świątyni do cza-

Dziwne, ale cudem przy tym wy-

sów II wojny światowej.

padku ocalały masywne murowane

Po Janie III Sobieskim do zamku

wazony na dachu, które za czasów

w Pomorzanach często zajeżdżali

Kościół w Husiatynie

właściciela wypełniano olejem i pod-

jego synowie Aleksander i Jakub,

pów w 1950 roku, po czym zaczął

Sobieskiego. Zabytek oficjalnie jest

palano nocą.

którzy jednak nie opiekowali się zam-

Międzybóż, zlikwidowała szkołę

intensywnie niszczeć. W 1968 roku

na liście zabytków narodowych i ma

Po wygaśnięciu rodu Sieniaw-

kiem tak jak ojciec. Potem wybuchła

otwartą przez Adama Jerzego w

otwarto tu muzeum, a w naszych

być przede wszystkim chroniony

skich Międzybóż w XVIII wieku prze-

wojna północna i zamek był trzykroć

1814 roku i umieściła na zamku

czasach urządzono tu tzw. rezer-

przez państwo. Tym czasem nisz-

szedł do Czartoryskich. Wówczas

zdobyty: najpierw przez Saksończy-

siedzibę garnizonu wojskowego.

wat historyczny. Wiele pomieszczeń

czeje z roku na rok od chwili uzyska-

przez cały rok stacjonowały tu wojska

ków, a później przez Rosjan. Wkrót-

Tu na letnie manewry przyjeżdżali

wyremontowano i umieszczono w

nia niezależności przez Ukrainę.

Kościuszki. 44-letni wówczas gene-

ce miasto odeszło do Radziwiłłów,

carowie Mikołaj I i Aleksander II.

nich ekspozycję. W ruinie pozostaje

Gdy dziedzicem Pomorzan w

rał, przyszły bohater Polski i USA, za-

którzy w ogóle zapomnieli o tej rezy-

Od 1868 roku na zamku stacjono-

donżon z okresu litewskiego i wspo-

1620 roku został ojciec przyszłe-

kochał się tu w 18-letniej Tekli Żuraw-

dencji i od końca XVIII wieku popa-

wał Ochtyrski pułk husarski, pa-

mniany już pałac Sieniawskich.

go króla Jakub Sobieski, odnowił

skiej, lecz otrzymał odmowę jej ojca.

dała ona w ruinę.

tronką którego była księżna Olga.