24

Polemika

18–30 kwietnia 2015 nr 7 (227) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

DIAgNOZA

Polska a nowa ukraińska tożsamość

Wizyta prezydenta RP Bronisława Komorowskiego na Ukrainie, która miała miej-

sce w dniach 8-9 kwietnia br. dość nieoczekiwanie wpisała się w ciąg wydarzeń

Prezydent Komorowski przemawiał w Radzie Najwyższej,

kluczowych dla budowania i utrwalania ukraińskiej tożsamości narodowej.

jako drugi prezydent RP, po Kwaśniewskim. Tegoż same-

go dnia odbyło się nieszczęsne głosowanie. W tym fakcie

myślenia Ukraińców przyczynili się

tus uczestników walk o niepodległość

mieści się tak nieznośny zgrzyt w stosunkach między

zresztą sami Rosjanie, a zwłaszcza

Ukrainy. Polski punkt widzenia na tą

polityka informacyjno-propagando-

kwestię wynika z dwóch głównych

naszymi narodami, że pozwolę sobie na dosadne porów-

wa realizowana przez rosyjskie me-

zmiennych: po pierwsze z siłą rzeczy

nanie. To jakby przyjąć prezydenta Izraela i uczcić tego

dia: jak zauważa ukraiński historyk

negatywnej oceny działalności OUN/

samego dnia pamięć Wehrmachtu.

i szef ukraińskiego IPN Wołodymyr

UPA wobec Polaków, w tym zwłasz-

Wiatrowycz: „ludzie, którzy wyszli na

cza zbrodni popełnionych na Woły-

nie oprawców z Wołynia. Powoli też

Majdan, także we wschodniej i połu-

niu, po drugie zaś z praktycznie ze-

docierał inny wizerunek UPA, że nie

dniowej Ukrainie, aby walczyć o swo-

rowej znajomości faktów związanych

byli to wyłącznie zbrodniarze – po

je prawa, usłyszeli z ust rosyjskich

z całością blisko dwudziestoletniej

1944 roku mieli oni na swoim kon-

propagandzistów że są zdrajcami,

historii walk UPA i ich znaczenia w

cie również karty heroiczne w walce

banderowcami i tym podobne okre-

historii Ukrainy – co warto zauważyć

z Sowietami. Nie było to łatwe i nie

ślenia” – to zaś postawiło ich nagle w

walk toczonych przede wszystkim

wszystkich przekonało. Zbrodnie

naturalnej opozycji do tzw. separaty-

przeciwko Sowietom, niejednokrot-

UPA na ludności polskiej należą w

stów i „Ruskiego Miru” jako całości.

nie ramię w ramię z żołnierzami

polskim przeświadczeniu do nie-

Z opisanych wyżej powodów ko-

polskiego Podziemia. Także Ukra-

DARIUSZ MATERNIAK

rozliczonych. Prawie każdy spotkał

nieczne było zdecydowane zerwanie

ińcy wielokrotnie mają problem ze

w swoim życiu kogoś, kto przybył z

Kwestia funkcjonowania tożsa-

z faktycznie obcymi i narzuconymi

zrozumieniem negatywnego nasta-

Wołynia i Galicji Wschodniej i opo-

mości we współczesnej Ukrainie czę-

Ukraińcom siłą tradycjami komuni-

wienia Polaków do tradycji związanej

wiadał o potwornych zbrodniach na

sto pozostaje na marginesie aktual-

stycznymi, co znalazło swój wyraz w

z Ukraińska Powstańczą Armią, co

sąsiadach i rodzinie. Ja jako nasto-

nych wydarzeń politycznych, jednak

ustawie przyjętej 9 kwietnia 2015 roku

również wynika z niewiedzy na te-

latek, chociaż urodziłem się w War-

ma ona niezwykle ważne znaczenie

przez ukraiński parlament. Część

mat wydarzeń z przełomu 1943/44

szawie i nie maiłem rodziny na Kre-

WOJCIECH JANKOWSKI

dla Ukrainy, zwłaszcza aktualnie, gdy

pracy w tzw. przestrzeni publicznej

roku – świadomość, że formacje UPA

sach, wysłuchałem tak potwornych

kraj znajduje się w trudnej sytuacji

w zakresie dekomunizacji dokonała

były odpowiedzialne za jakiekolwiek

Niedawno Rada Federacji Ro-

opowieści z Wołynia od mojej na-

politycznej i gospodarczej, co w obu

się zresztą dzięki oddolnym „inicja-

zbrodnie na Polakach jest minimal-

syjskiej wezwała Polskę do wspól-

uczycielki geografii, że powinienem

przypadkach jest efektem rosyjskiej

tywom” w postaci systematycznego

na, trzeba jednak pamiętać, że jak

nego potępienia UPA. Pomyślałem

był znienawidzić Ukraińców na całe

agresji we wschodniej Ukrainie. Pol-

usuwania pomników Lenina i innych

wynika z badań przeprowadzonych

wówczas, że znaleźliśmy się między

życie. Pomimo to Polacy w dużej

ska, będąca krajem mocno jednorod-

symboli komunizmu w różnych mia-

w 70. rocznicę zbrodni wołyńskiej (li-

rosyjskim, propagandowym młotem

części zaczęli widzieć też w innym

nym pod względem narodowościo-

stach Ukrainy – tzw. „leninopad”

piec 2013r.) także 49% Polaków nie

a kowadłem polityki historycznej

świetle swego sąsiada. Był to pro-

wym, językowym i kulturowym nie

jeszcze w czasie trwania Majdanu

potrafiło wskazać kto za te wydarze-

Ukrainy. Żadne z rozwiązań nie było

ces trudny, powolny, w dużym stop-

miała okazji stykać się w ostatnich

objął cały kraj, w tym zwłaszcza po-

nia był odpowiedzialny. Receptą na

dobre. Brak potępienia oznaczał pre-

niu zaistniał dzięki Pomarańczowej

dziesięcioleciach z problemami budo-

łudniową i wschodnią część kraju,

te kontrowersje jest rzetelna polityka

zent dla rosyjskiej propagandy, to

Rewolucji i Majdanowi 2013/2014.

wania własnej tożsamości – tradycje

gdzie pozostałości dawnego syste-

informacyjna po obu stronach oraz

ciąg dalszy opowieści o tym, że „Pol-

Niewielu na Ukrainie uświadamia

walki o niepodległość i własne pań-

mu było zdecydowanie najwięcej. Co

współpraca na poziomie ekspertów

ska sprzyja ukraińskim faszystom”.

sobie, jak bolesny był to proces i w

stwo od końca XVIII wieku stanowiły

istotne w obecnej sytuacji politycznej,

i historyków – ważne szczególnie

Potępienie to… prezent dla rosyjskiej

jakim stopniu był on oparty na świa-

wystarczające podstawy dla skutecz-

w przyjętych ustawach znalazł się

obecnie, gdy nie po raz pierwszy (i

propagandy, to ciąg dalszy opowieści

domym wyrzeczeniu części pamięci

nej samoidentyfikacji. Zupełnie inna

także równoległy zakaz stosowania

nie ostatni) są podejmowane działa-

o tym, że Donbas chcą zająć potom-

historycznej, części siebie i poczucia

sytuacja miała miejsce na Ukrainie,

symboliki nazistowskiej – co wobec

nia mające na celu zaostrzenie relacji

gdzie zwłaszcza w ciągu ostatniej

pojawiających się oskarżeń o rze-

pomiędzy Polakami i Ukraińcami na

dekady wielokrotnie podejmowa-

komy „faszyzm” władz w Kijowie ma

tle interpretacji wydarzeń historycz-

no próby przeciwstawienia sobie

niebagatelne znaczenie zarówno

nych.

wschodniej (prorosyjskiej) i zachod-

formalne jak i w sferze czysto infor-

Pomimo tego, jak słusznie za-

niej (proeuropejskiej) Ukrainy, dążąc

macyjnej.

uważył prezydent Ukrainy Petro Po-

także do maksymalnego zaostrzenia

Elementem budowania ukraiń-

roszenko, Polska i Ukraina były w

konfliktów pomiędzy mieszkańcami

skiej tożsamości narodowej, pozo-

stanie w znacznym stopniu poradzić

obu części kraju. Głównym animato-

stającej (podobnie zresztą jak czę-

sobie z niełatwym bagażem wspól-

rem tych procesów, realizowanych z

ściowo ma to miejsce w wypadku

nej, często tragicznej historii i przejść

mniejszymi lub większymi sukcesami

Polski) w opozycji do komunizmu,

do etapu współpracy i strategiczne-

(w zależności od koniunktury politycz-

jest także pamięć o ofiarach zbrodni

go partnerstwa w wielu obszarach.

nej na Ukrainie) były władze Federacji

stalinowskich. Te kwestie próbowano

Utrzymanie takiego stanu rzeczy i

Rosyjskiej i faktycznie przynosiły one

akcentować już podczas prezyden-

rozwój pozytywnych relacji pomię-

pewne rezultaty: rozdźwięk pomiędzy

tury Wiktora Juszczenki, dążąc do

dzy Warszawą a Kijowem nabrało

tradycją walk niepodległościowych

nadania szczególnego i ogólnona-

znaczenia szczególnie w ciągu ostat-

toczonych przez Ukraińska Powstań-

rodowego znaczenia pamięci o ofia-

nich 12 miesięcy, które upłynęły pod

czą Armię ze Związkiem Radzieckim

rach Wielkiego Głodu na Ukrainie

znakiem toczącej się na wschodzie

kowie oprawców i nawet zdradziec-

sprawiedliwości. Z perspektywy cza-

(a wcześniej, tj. w czasie i tuż po I

(1932-33). W tym właśnie kontekście

Ukrainy wojny i zagrożenia rosyjską

ka Polska potępia UPA. Marszałek

su łatwo mówić o misji Giedroycia, ale

wojnie światowej przez oddziały UNR

istotne znaczenie miała wizyta prezy-

agresją, które sięga o wiele dalej niż

Senatu, Bohdan Borusewicz wybrał

ona wcale nie musiała być udana. W

i Semena Petlury z Rosją Bolszewic-

denta RP Bronisława Komorowskie-

Krym czy Donbas. Polityka ekspansji

mniejsze zło, odmówił potępienia

Polsce zaistniał jakiś niebywały, nie-

ką) a tradycjami Wielkiej Wojny Oj-

go na cmentarzu w Bykowni, gdzie

realizowana przez Moskwę stała się

UPA ze względu na agresję rosyjską

mal zupełny consensus w tej sprawie.

czyźnianej kultywowanymi przez cały

pochowanych jest ok. 120 tysięcy

impulsem do zacieśnienia relacji po-

na Ukrainie i okupację Krymu. Stało

Analogicznego zjawiska trudno szu-

okres ZSRR, de facto aż do czasów

ofiar zbrodni stalinowskich, w tym 3,5

między państwami Europy Środkowej

się to 1 kwietnia, data wskazywałaby

kać u Węgrów i Rumunów, których

współczesnych powodował w ukraiń-

tysiąca polskich oficerów zamordo-

i Wschodniej, także w dziedzinie bez-

na to, że jest to żart, choć ciężko oce-

też bardzo skrzywdzono w wieku XX,

skim społeczeństwie swoiste rozdwo-

wanych w kwietniu 1940 roku. Miej-

pieczeństwa – m.in. temu zawdzię-

nić, czyj chichot można byłoby dosły-

i których święte miejsca też zostały

jenie jaźni.

sca takie jak Bykownia czy Charków,

czamy przyśpieszenie ratyfikacji

szeć: „piarowców”, propagandzistów,

zagrabione przez sąsiednie państwa.

Punktem zwrotnym w tych działa-

gdzie również znajduje się cmentarz

dokumentów i procesu formowania

służb specjalnych czy może chichot

Siedemdziesiąta rocznica rze-

niach okazały się być wydarzenia na

ofiar zbrodni katyńskiej to także

brygady litewsko-polsko-ukraińskiej.

Historii? Teologia mówi, że mniejsze-

zi wołyńskiej przyniosła chwilową

kijowskim Majdanie oraz konflikt we

element budowania relacji polsko-

O ile polityka ta nie ulegnie zmianie

go zła nie ma. Ta decyzja zemściła się

zmianę nastrojów. Wbrew temu co

wschodniej części Ukrainy. Działania

ukraińskich w oparciu o wspólnotę

(a jak na razie na to się nie zanosi),

bardzo szybko, w momencie najmniej

uważali moi ukraińscy koledzy i cze-

prorosyjskich separatystów, bez-

nie tylko współczesnych interesów,

można oczekiwać pojawienia się ko-

spodziewanym przez stronę polską.

mu dawali wyraz na swoich profilach

względnie popełniających zbrodnie

ale także losów historycznych obu

lejnych tego rodzaju inicjatyw krajów

Długą drogę przechodziła polska

społecznościowych, nie były to ma-

wojenne i nie wahających się używać

narodów, posiadających wspólne tra-

znajdujących się w podobnym poło-

opinia publiczna. Przez kilkadziesiąt

chinacje polityków, a ruch oddolny,

ciężkiej broni przeciwko ludności

dycje walki z zagrożeniem ze wscho-

żeniu geopolitycznym – ich realizacja

lat, nie zapominając o swoich krzyw-

w którym w dużym stopniu uczestni-

cywilnej, przekonał wielu obywateli

du, sięgające kilkuset lat wstecz.

będzie wymagała niejednokrotnie

dach, zaczęła powoli przyjmować

czyli potomkowie pomordowanych.

Ukrainy o prorosyjskich poglądach

Zagrożeniem dla tego procesu nie

przezwyciężenia wzajemnej niechęci

narrację strony ukraińskiej. Jakoś

Wbrew obiegowej opinii, politycy nie

(zwłaszcza we wschodniej części

powinny stać się często rozbieżne

mającej swoje podłoże historyczne

nad Wisła zaakceptowano okrzyk

tak chętnie uczestniczyli w marszach

kraju), że opowieści o „bratniej Rosji”

oceny działań Ukraińskiej Powstań-

(w przypadku Polski chodzi np. o re-

„Sława Ukrajini”, który rozbrzmiewał

rocznicowych, a wielu z nich unikało

można włożyć między bajki – nie bra-

czej Armii w okresie II wojny świato-

lacje z Litwą), jednak wydaje się, że

na Majdanie. Dziennikarze powraca-

tego tematu jak ognia. Rok 2013 dla

kło zresztą namacalnych dowodów

wej. Część polskich komentatorów

po raz kolejny nic nie będzie w stanie

jący z Kijowa przekonywali, że Anno

niejednego kończył się pod znakiem

w postaci setek, a potem tysięcy za-

negatywnie oceniła drugi z przyjętych

zjednoczyć tak dobrze jak wspólne

Domini 2014 jest to okrzyk protestu-

fałszywego pojednania. Wielu zabra-

bitych, zniszczonych miast i rzeszy

przez Radę Najwyższą dokumentów,

zagrożenie.

jących przeciw Janukowyczowi a

kło słowa „przepraszam”. Ukraińcy

KG

uchodźców. Do zmiany sposobu

nadający członkom UPA i OUN sta-