16

Rozmowy Kuriera

30 kwietnia–14 maja 2015 nr 8 (228) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

WYKłADY W STANISłAWOWIE

Helena Krasowska z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w kwietniu odwie-

dziła Uniwersytet Przykarpacki im. Stefanyka w Iwano-Frankiwsku (Stanisławowie),

gdzie wygłosiła siedem wykładów dla studentów stosunków międzynarodowych

i filologii. Z dr hab. Heleną Krasowską rozmawiał Wojciech Jankowski.

Nie mam kontaktu, bo nie chcia-

roku język rumuński przeważał w

Co zaprezentowała pani

ła po tej rozmowie więcej udzielać

szkolnictwie. Po zakończeniu wojny

studentom  Uniwersytetu

wywiadu czy rozmawiać. Powiedzia-

ukończył jedną klasę szkoły ukraiń-

Przykarpackiego w trakcie

ła, że więcej sobie tego nie życzy.

skiej, zwanej tam „szkołą ruską”.

swoich wykładów?

Miałam zajęcia ze studentami

Nie wie Pani, czy była

Zajmowała się Pani rów-

drugiego roku polonistyki. Zapre-

wśród uchodźców z Donba-

nież Polakami na Wschodzie

zentowałam studentom zagadnienia

su, którzy przyjechali do Pol-

Ukrainy, ich tożsamością,

socjolingwistyki. Jest to nowy dział

ski? Nie sprawdzała Pani?

sytuacja językową. Jakie

Nie sprawdzałam, bo nawet

nauki, mało jeszcze rozpoznany w

emocje towarzyszą wiado-

nie znam jej imienia i nazwiska.

naukach humanistycznych. Stąd

mościom z tych regionów,

Trudno było by zidentyfikować ją,

mało jest materiałów z nią związa-

gdzie kilka lat wstecz pro-

chyba z widzenia.

nych. W 2004 roku udało nam się

wadziła Pani badania?

wydać wspólnie z uniwersytetem w

Towarzyszą emocje, ponieważ

Czy ma Pani kontakt z

Berdiańsku podręcznik socjolingwi-

jak słucham radia czy oglądam te-

innymi osobami z tych tere-

styki dla studentów uczelni ukraiń-

lewizję i widzę Donieck, po którym

nów, z którymi prowadziła

skich. Podręcznik ten składa się z

spacerowałam i nowe lotnisko, na

pani rozmowy?

Mam kontakt z osobami w Do-

dziesięciu lekcji i w zasadzie dobrze

którym lądowałam i jak to wygląda

niecku, z Polakami w Makiejewce i

zdaje egzamin.

teraz, to niestety nie jest to sytuacja

Mariupolu.

Tu, na Uniwersytecie Przykar-

wesoła. Natomiast jest to tylko strona

packim, mówiłam studentom o wie-

materialna. Chciałabym tu bardziej

Czy ci z Doniecka pozosta-

lojęzyczności, o dwujęzyczności, o

zwrócić uwagę na ludzi, z którymi

li na miejscu czy wyjechali?

Spora część ludności wyjechała

tematyce związanej z przełącza-

miałam przyjemność prowadzić ba-

na Zachodnia Ukrainę do swoich ro-

niem kodów językowych, o języku

dania. Prowadząc badania w 2008

dzin. Część – 178 osób – wyjechała

pierwszym – tzn. prymarnym, o

roku z jedną ze starszych mieszka-

do Polski, część ludzi tam pozosta-

języku drugim – sekundarnym, a

nek Doniecka (było to w kościele

ła. Jaka to jest liczba trudno jest

także o języku obcym. Wyjaśnia-

rzymskokatolickim św. Józefa w Do-

to teraz określić. Nikt nie prowadzi

łam wszystkie terminy związane

niecku), zaczęłam rozmawiać z pa-

żadnych statystyk i nie wiadomo,

z socjolingwistyką. Dwa wykłady

nią w języku polskim. Odpowiadała

czy ta liczba Polaków w obw. do-

poświęciłam zagadnieniom tożsa-

mi szeptem. Zapytałam: „Dlaczego

nieckim z 2001 roku – 4,3 tys. –

mości, która jest bardzo ważna dla

pani tak cicho mówi, przecież teraz

osób odpowiadała rzeczywistości.

jednostki, a zwłaszcza dla młodych

nie ma sensu obawiać się?”. Ona

Nie wiadomo czy wszyscy Polacy

ludzi, studentów. Wyjaśniałam jakie

odpowiedziała mi, że straciła męża

zadeklarowali wówczas swoją na-

tutaj na Ukrainie są składniki tożsa-

na Syberii, tam zginęli jej rodzi-

rodowość na tym spisie ludności.

mości, jakie mogą być: zmienne,

ce. „Mam jedyną córkę i wnuczkę,

Teraz ci ludzie są w rozproszeniu.

czy stałe. Są to główne zagadnie-

które nie wiedzą, że jestem Polką

Nikt nie jest w stanie policzyć ile

nia moich wykładów, które prowa-

i jestem katoliczką”. Na moje pyta-

Helena Krasowska

osób i dokąd wyjechało. Natomiast

dziłam tutaj.

nie, dlaczego im tego nie wyjawiła,

wiem, że z różnych przyczyn zostali

inaczej. W rodzinach polskich mówi-

odpowiedziała: „Są to jedyne bliskie

Czy dla studentów w

językiem? Czy po rumuńsku

w Doniecku – przeważnie do opieki

ło się po polsku. Do dziś w takich ro-

osoby, które dziś mam i nie chcę je

Iwano-Frankiwsku te zagad-

zdarzało się mówić i przy in-

nad starszymi krewnymi.

dzinach w Starych Piotrowcach czy

stracić”. Mówię jej, że w XXI wieku

nienia są dziwne? Czy sytu-

nych okazjach?

Dolnej Hucie mówi się po polsku czy

W mojej rodzinie i w Pance ję-

nic już jej nie grozi i może otwarcie

W  jakich  miejscowo-

acja, gdy w rodzinie mówi

gwarą polską. W Pance sytuacja się

zyk rumuński występował jedynie

zadeklarować córce i wnuczce, że

ściach prowadziła Pani ba-

się dwoma czy trzema ję-

zmieniła. Tam Polacy nigdy nie sta-

w piosenkach lub wierszykach dla

jest Polką. Wtedy powiedziała mi

dania?

zykami jest dla nich czymś

W obw. donieckim są to: Do-

nowili zwartej grupy. Są to rodziny

dzieci. Tyle co tyczyło się dzieci.

coś takiego: „Nie, proszę pani. Bę-

niezwykłym?

nieck, Kramatorsk, Gorłowka, Torez,

Sama sytuacja czy problem

mieszane – przykładem czego ja

Język rumuński był zarezerwowany

dzie jeszcze wojna”. Nie przekony-

Artiomowsk, Mariupol, a w obwodzie

praktyczny jest im znany, natomiast

jestem. W domu mówiło się gwarą

tylko dla rodziców, gdy chcieli poroz-

wałam jej dalej. Minęło te kilka lat

zaporoskim: Zaporoże, Melitopol i

ja pokazywałam im, jak to wygląda

ukraińską, ponieważ wszyscy sąsie-

mawiać ze sobą o czymś, co byłoby

i teraz mamy tam konflikt zbrojny,

Berdiansk.

w teorii. Chociaż na wszystkie za-

dzi wokół mówili tą gwarą. Tato uczył

niezrozumiałe dla dzieci.

mamy wojnę.

gadnienia jest opracowana naukowa

modlitw i czytać z modlitewnika po

Ciągle myślę o tej pani. Nie

W obw. donieckim są to

Czyli – tata, chociaż Po-

terminologia. Wyjaśniłam im nauko-

polsku, a mama śpiewała piosenki

wiem, czy jeszcze żyje. Ciągle słyszę

nazwy miast, które są znane

lak też znał rumuński?

wą terminologię i sporo przykładów

po rumuńsku.

Tak, bo tata ukończył trzy klasy

jej głos i jej słowa. Były prorocze.

z informacji wojennych.

Tak. Toczyły się walki niedaleko

podawałam im z ich codziennego

szkoły polskiej i trzy klasy szkoły ru-

Czy te rumuńskie piosen-

Nie ma Pani z nią kontak-

Kramatorska, w Słowiańsku, nieda-

życia, gdy na co dzień używają dwa

muńskiej, bo od 1941 roku do 1944

ki to był jedyny kontakt z tym

tu?

leko Gorłowki, Makijewki. Te tereny

języki, pochodząc z rodzin miesza-

objeździłam i wszędzie tam byłam.

nych. Często podawałam przykłady

Wtedy był tam pokój.

ze wschodniej Ukrainy, a także z

Bukowiny Karpackiej.

Czy przypuszczała Pani,

że ta książka będzie doku-

Pochodzi Pani z Bukowi-

mentem rzeczywistości, któ-

ny, więc nie jest to wyłącznie

ra niedługo przestanie ist-

temat badań naukowych,

nieć?

ale sytuacją znana z życia

Nie myślałam o tym, że ta

codziennego?

książka będzie aż tak ważna. Nie

Tak, moje zainteresowania na-

spodziewałam się, że struktura spo-

ukowe powiązane są z moim po-

łeczna na tych terenach tak radykal-

chodzeniem. Urodziłam się w rodzi-

nie zmieni się. Przyczyną, dla której

nie mieszanej, polsko-rumuńskiej, a

do badań wybrałam teren obw. do-

moim codziennym językiem komuni-

nieckiego i zaporoskiego było to, że

kacji była gwara ukraińska.

wiedziałam, że z Polski nikt nie po-

Pochodzi pani ze wsi Pan-

jedzie tam, aby prowadzić badania.

ka. Proszę powiedzieć jakimi

Jest to tak odległy teren od granic

językami ludzie mówili? Jak

Polski, że to właśnie było moim ce-

mówią teraz?

lem, żeby zbadać te tereny.

Przed wojną sytuacja językowa

zdjęcia archiwum prywatne

w mojej miejscowości czy w regio-

Heleny Krasowskiej

nie, na Bukowinie, wyglądała nieco