28

Z pamiętnika podróżnika

15–28 maja 2015 nr 9 (229) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Busza – nieznany bliźniak Kamieńca

Wiele kilometrów bezludnej drogi asfaltowej, na której nie ma pra-

wie samochodów. Od czasu do czasu na drogę wyskakują zające.

Po prawej – bezkresne pola, po lewej – za drzewami, gdzieś w dole

potężny Dniestr i Mołdawia na drugim brzegu. Tak właśnie wygląda

droga z Mohylowa Podolskiego do wioski Busza na Podolu.

O wiele mniej liczna załoga zamku

szańskiej płaskorzeźby. Jest to mo-

DAMYTRO ANTONIUK

broniła się dzielnie przez kilka dni.

nolit w zamkniętej na klucz jaskini,

tekst i zdjęcia

Celnym strzałem kozacy zranili sa-

na którym wyrzeźbiona jest ludzka

mego Czarnieckiego. Wkrótce prawie

postać klęcząca przed drzewem

W XVII wieku Busza była mia-

wszyscy obrońcy zginęli, wysadzając

bez liści, na którym siedzi kogut. Za

stem i liczyła około 16 tys. miesz-

się wspólnie z setnikiem i jego żoną

człowiekiem stoi jeleń. Uczeni do

kańców, było tu 7 świątyń. Leży

Marią w wieży prochowej. Ten fakt

tej pory nie mogą określić daty po-

na cyplu, utworzonym przy ujściu

historyczny opisał Mychajło Starycki

wstania zabytku. Niektórzy uważają,

rzek Murafy i Buszanki. Dzięki ta-

w powieści „Obrona Buszy”.

że powstała ona ponad 1,5 tys. lat

kiemu położeniu przypomina nieco

Encyklopedyczny

Słownik

temu, a niektórzy – że w XVI wieku.

Kamieniec Podolski. Tylko kaniony

geograficzny Królestwa polskiego

Obok rzeźby widnieje napis po pol-

rzek nie są tu tak głębokie. Miasto

podawał wiadomości o tych dra-

sku: „W miasteczku Antopolu 1524

istniało tu jeszcze z czasów prehi-

matycznych wydarzeniach bardziej

roku 3 czerwca pozostała jedynie

storycznych i w pewnym okresie

dokładnie. Informacja głosi, że w

samotna Basia” i anagram Jezusa

nazywało się Antopolem. Umocnie-

czasach buntów kozackich, pod

Chrystusa.

nia pojawiły się tu dzięki hetmanowi

koniec października 1654 roku, het-

Nie jest to jedyna pamiątka, któ-

koronnemu Janowi Zamoyskiemu,

mani, dowiedziawszy się o pokoju

rą warto tu zobaczyć. Udając się ja-

który w II połowie XVI wieku zbu-

podpisanym z chanem krymskim

kieś dwa kilometry na północ, moż-

dował zamek o sześciu wieżach.

zaatakowali Bar i Szarogród, ma-

na trafić do Jaru Hajdamackiego.

O tym zamku wspominał w swych

jąc 20 tys. konnicy i 8 tys. piechoty.

Jest to naturalny kanion rzeki Bu-

zapiskach francuski inżynier na

Jako pierwszy szedł pułk oboźnego

szanki. Oba jego brzegi porośnięte

służbie króla Władysława IV markiz

koronnego Stefana Czarnieckiego.

są bukami i otoczone olbrzymimi

Guillaume le Vasseur de Beauplan.

Sąsiednie miasta: Murafa, Krasne,

skałami o dziwnych kształtach –

Miejscowość ta znana jest również

Czerniowce poddały się i jedynie

wyglądają jak upieczone olbrzymie

z bitwy, stoczonej przez Stanisława

Busza zamknęła bramy. Pułk Sar-

kamienne placki złożone jeden na

Żółkiewskiego z Tatarami Iskan-

neckiego przywitano ogniem, a

drugim. Nieliczni turyści dochodzą

dera-paszy w 1617 roku. Batalia

wypad zmusił go do odwrotu. Zginął

najwyżej do mostku przez rzekę,

odbyła się w sąsiedniej miejsco-

wtedy porucznik Miszkowski. Koza-

ale przechodząc dalej ok. 2-3 km.

wości Jaruga, a pokój z ordyńca-

cy na znak zwycięstwa uderzyli w

zobaczymy kolejne skały noszące

mi podpisany został w Buszy. Dla

dzwony. Czarniecki, otrzymawszy

imiona: Bliźnięta, Grzyb, Baran,

Rzeczypospolitej był on nadzwyczaj

pomoc uderzył na Dolną Bramę,

Wisząca itd. Za skałami jest opusz-

niewygodny – Korona zrzekła się

dokąd z równiny był dogodny do-

czony wapienny kamieniołom i gra-

praw do Mołdawii i Wołoszczyzny,

Pozostałości buszańskiego zamku

stęp do miasta. Ale w tym momen-

nitowe progi na Buszance.

zniszczyła twierdze w Berszadzie

cie rozpoczął się ogień kozacki,

Niezmącona przyroda i całkowi-

i Raszkowie oraz poddała Cho-

wały. Pierwszy, kto tam doszedł z

na wieża, obok której zbudowano

który zmusił wojsko do odwrotu. W

te odludzie sprawiają niesamowite

cim. Nic dziwnego, że cała polska

chorągwią św. Michała był Balent

murowaną cerkiew, która zniekształ-

tej walce Czarniecki otrzymał po-

wrażenie. Aby w pełni napawać się

szlachta powstała przeciwko temu,

– wspaniały młodzian, chorąży puł-

ca w pewnym stopniu historyczną

strzał w nogę, porucznik husarski

atmosferą Hajdamackiego Jaru i

co za kilka lat wywołało nową woj-

ku Koreckiego (wkrótce zginał pod

panoramę miasta. Jest tu też i sym-

Wilczkowski został ranny w głowę,

Buszy warto pozostać tu na noc. We

nę z Imperium Osmańskim, poraż-

Bracławiem). Pośród strasznego

boliczna mogiła Marii Zawisnej, któ-

a Gambart – pułkownik dragonów

wsi są co najmniej dwa prywatne

kę pod Cecorą, ale i późniejszą

chaosu wybuchł pożar: mieszkańcy

ra wolała zginąć niż poddać się.

i 30 jego towarzyszy poległo. Het-

pensjonaty, które chętnie przyjmują

chocimską wiktorię.

w szalonej rozpaczy sami się zabi-

Od 2000 roku w Buszy zaczął

mani, spodziewając się, że oblężeni

wędrowców. Intryguje „Posiadłość

Najtragiczniejsze karty historii

jali, kobiety szły w ogień z dziećmi,

działać rezerwat historyczny, dyrek-

opamiętają się, wysłali do nich trę-

nad skałą” pana Wiktora (+38 098

Buszy powiązane są z wojną Boh-

rzucały je do studni. Żona setnika

torem którego jest nieustający entu-

bacza, obiecując pokój i zapomnie-

432 23 09). Na piaskowej skale

dana Chmielnickiego.

Zawisnego, zabiwszy męża, usia-

zjasta tej ziemi Aleksander Pilniak.

nie przeszłych grzechów. Jednak,

W kilka lat po piławieckiej bitwie

dła na beczkę z prochem i wysadzi-

gdy go zabito, postanowiono zdo-

tereny Bracławszczyzny razem z

ła się. Przez cała noc miasto płonę-

być miasto szturmem. Uderzono z

Buszą przeszły pod władanie koza-

ło, mało komu udało się uciec pod

całą siłą. Pomimo zawziętej obro-

ków, którzy pierwszą próbę zdobycia

osłoną nocy.

ny dostąpiono wałów, ale nie udało

Buszy przez Polaków odbili. Jed-

Wielki wódz nie mógł, lub nie

się wedrzeć na skały. Z wielkimi

nak tragiczny los spotkał garnizon

chciał powstrzymać okrucieństwa

stratami musieli odstąpić.

ukraiński pod dowództwem setnika

wojska, nieszczęsnych mieszczan

Czarniecki, choć ranny, z ko-

Zawisnego pod koniec 1654 roku.

potraktowano barbarzyńsko. Przy-

nia nie zsiadał i zobaczywszy, że

Dotarła tu ekspedycja karna w sile

puszczalnie żywych wycięto w pień,

od strony stawu prawie nie ma

kilku tysięcy wojska. Dowodził nią

a miało ich być 16 tysięcy! Jest to

obrońców, nakazał rozryć groblę,

Stefan Czarniecki i trzech Potockich

wielka plama na rycerskim honorze

wodę spuścić i tak dostać się na

– Stanisław Rewera, Piotr i Andrzej.

Polaków. Poległo ich w walce 200.

Naprzeciwko miasta była w skale

Skały w Jarze Hajdamackim

grota, ukryta pod darnią i chrustem.

Ukryło się w niej 70 osób. Jednak

Skały w Jarze Hajdamackim

ślady gubionych podczas ucieczki

Dzięki jego wysiłkom wioska zmie-

właściciel zbudował dom w kształcie

rzeczy wskazały kryjówkę. Pułkow-

niła się w swego rodzaju centrum

serca, wewnątrz którego jest piec i

nikowi Celarowi nakazano namó-

rzeźbiarzy. Jest to niezwykłe miejsce

oryginalne rysunki nawiązujące do

wić ich do poddania się. Jednak

na całym wschodnim Podolu, często

Kamasutry. Pod domem na skałach

ani proponowanie miłosierdzie, ani

odwiedzane przez turystów. Co roku

zaprzyjaźnieni rzeźbiarze urządzili

obietnica zachowania przy życiu,

odbywają się tu plenery artystyczne,

panu Wiktorowi pogańską świątynię

nic nie dały. Celar skierował pobli-

podczas których z lokalnego pia-

boga Peruna. Jest to kolejna atrak-

ski potok do groty, chcąc zmusić

skowca tworzone są rzeźby, które

cja tego miejsca. Jeżeli warunki wy-

ukrywających się do wyjścia, ale

pozostają w Buszy. Pod numerem

dadzą się państwu zbyt egzotycz-

wszyscy wybrali okrutną śmierć nad

+380 4336 2 61 90 można się skon-

ne, można zgłosić się do ośrodka

poddanie się.

taktować z dyrektorem rezerwatu i

turystycznego „Hajdamacka dolina”

Po tych wydarzeniach Busza już

zamówić wycieczkę do największej

(tel.: +38 097 371 40 30).

nigdy nie odrodziła się, jako miasto.

atrakcji tutejszego rezerwatu – bu-

Do dziś z zamku zachowała się jed-

Słynna buszańska płaskorzeźba

kg