18

Niezwykła postać

29 maja–15 czerwca 2015 nr 10 (230) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Dla ratowania istnień ludzkich

O prof. rudolfie Weiglu napisano już wiele wspomnień i artykułów.

Genialny polski naukowiec, twórca szczepionki przeciwko tyfuso-

wi plamistemu, uratował w czasie wojny setki osób. W okresie po-

wojennym władze komunistyczne w Polsce starały się przedstawić

go jako kolaboranta z władzą niemiecką.

kowane w pracowni dziadka. Były

krzYszTOF szYMAŃski

numerowane od 1 do 100 i miały

oznaczony miesiąc produkcji.

Do napisania tego artykułu skło-

Pewnego razu zawołano dziad-

niły mnie własne wspomnienia i opo-

ka do Instytutu. Okazało się, że

wieści rodziców i dziadków, które jako

policja w Warszawie skonfiskowała

młody chłopak chłonąłem z ciekawo-

partię ampułek, w których zamiast

ścią podczas rodzinnych uroczysto-

szczepionki była… woda zabarwio-

ści i spotkań. Związane z tym było to,

na herbatą. Ponieważ nosiły numery

że mój dziadek prowadził we Lwowie

z tej setnej serii wojskowy kierownik

przed wojną pracownię produkcji

Instytutu Daniels i prof. Weigl popro-

szkła laboratoryjnego. Specjalizował

sili dziadka o wyjaśnienie. Dziadek

się w wykonywaniu indywidualnych

porównał warszawskie ampułki z

zamówień dla uczonych według ich

tymi z lwowskiej pracowni i wskazał

rysunków i wymagań. Nieraz były

na odmienności. Ampułki nie pocho-

to unikatowe aparaty z kwarcu i ze

dziły z dziadka pracowni. Prof. Weigl

szkła (dla prof. Parnasa, Weigla,

kategorycznie zażądał zakończenie

Piłata, Mościckiego, Grzyckiego,

śledztwa we Lwowie i szukania win-

Nikliborca, Jakuba, Lorii i in.). Wielu

nych w Warszawie.

z nich znał osobiście. Pierwszy we

Dziadek wspominał też, jak przy

Lwowie rozpoczął produkcję reklam

organizacji produkcji szczepionki

z oświetleniem neonowym – np. dla

profesor osobiście omawiał wszyst-

firmy naftowej „Polmin” w gmachu

kie szczegóły wyposażenia labora-

Szprechera na ul. Akademickiej i na

torium. Aby zachować potrzebną

wielu kinach lwowskich. Po wrze-

czystość powierzchni stołów labo-

śniu 1939 roku dzięki prof. Weiglowi

ratoryjnych zaproponował szklane

Prof. rudolf Weigl

nasza rodzina została uratowana po

tafle. Dziadek, który przypadkowo

raz pierwszy.

trafił na to omówienie, wtrącił, że

Mając papiery z pieczątką tej

odpowiada: w sposób bardzo przy-

17.XI.1994 Haliny Owczarek z Ra-

Przy wydawaniu nowych ra-

szklany blat będzie zawsze zimny

instytucji było się praktycznie niety-

padkowy.

dia Lwów)

dzieckich  dowodów  dziadkowie

i pracując przez dłuższy czas trzy-

kalnym, ponieważ Niemcy panicznie

Weigl z początkiem wojny (I woj-

Wynalazkiem prof. Weigla były

dostali tzn. gusiówki (od nazwiska

mając łokcie na stole, można się

bali się wszystkiego co było związa-

ny światowej – red.) został zmobili-

„klawiszki” do zarażania wszy. Było

radzieckiego komisarza Gusiewa).

nabawić choroby stawów. Po chwili

ne z tyfusem i tą instytucją. Dawało

zowany do pracowni w Przemyślu.

to bardzo delikatne urządzenie,

Oznaczało to, że w ciągu 10 dni na-

zastanowienia nad słowami dziadka

to schronienie i możliwość przeżycia

Przyjechał tam szef tych laboratoriów

którego zadaniem było unierucho-

leżało wyjechać ze Lwowa i osiedlić

prof. Weigl przyznał mu rację i zde-

wojny wielu Polakom we Lwowie. Jak

– znany epidemiolog i bakteriolog z

mienie wszy za główkę, tak delikat-

się w miejscu oddalonym od dużego

wspominał stały uczestnik naszych

Krakowa – profesor Eisenberg, który

nie aby nie rozgnieść jej, a równo-

miasta o 100 km. Dzięki osobistej in-

rodzinnych uroczystości i najbliższy

chciał, żeby Weigl zajmował się za-

cześnie trzymało na tyle mocno,

terwencji prof. Weigla w wojewódz-

współpracownik prof. Weigla, ks. dr

razkiem cholery i nie bardzo mu się

aby można było przeprowadzać

kim wydziale zdrowia i wyżej, nakaz

Henryk Mosing, podczas wojny przez

podobały te jego badania nad tyfu-

zarażenie i wyciąganie zarażonych

został cofnięty. Pracownia została

Instytut przewinęło się około trzech

sem plamistym. No i pyta się go:

jelit, z których już produkowano

znacjonalizowana i oddana w gestię

tys. osób.

- Proszę pana, no ma pan tu

szczepionkę. Poszczególne kla-

Zarządu Aptek (Aptekouprawlenija).

Pracownia dziadka produkowa-

ten zarazek, dobrze mi pan po-

wisze łączono po 20 i mocowano

Zarządcą został zupełnie przypad-

ła przede wszystkim ampułki, do

kazuje. Ale co? Wszy się między

na płytce. Dawało to możliwość

kowy człowiek, laik w tej branży, ale

których była pakowana szczepionka

sobą nie zakażają? Nie! Zarazek

„taśmowego” prowadzenia opera-

za to świeżo upieczony komunista –

przeciwtyfusowa, szklane moździe-

przechodzi na drugie pokolenie?

cji. Do produkcji wykorzystywano

towarzysz Sobel. Dziadkowi pozwo-

rzyki, w których przecierano jelita

Nie! To znaczy co? Pan będzie miał

wszelkie dostępne materiały, m.

lono pracować dalej jako zwykłemu

wszy z zarazkami, urządzenia do

tylko zarazki, póki ma chorego? A

in. łuski po nabojach, z których

robotnikowi.

jak chorego nie będzie, to i pracy

wykonywano same przyciski. Taki

nie będzie, bo i nie ma zarazków!

przycisk powinien był być abso-

Jak to będzie?

lutnie identyczny z innymi. Mo-

A Weigl odpowiedział:

siężnej blaszce z łuski nadawano

- Jeśli nie zechce ssać normal-

odpowiedni kształt, wypiłowywało

nie to trzeba jej do d... – do zadnie-

się rowek stosownej głębokości,

szczepionka

go otworu wstrzyknąć.

całość polerowało się i mocowało

cydował: żadnego szkła na blatach.

Profesor Eisenberg trochę był

sprężynki. Robiono tych urządzeń

Przy okazji jakiegoś święta

tym dowcipem, takim nie na miej-

bardzo dużo. W zachowanych

rodzinnego, siedząc przy zasta-

scu, poruszony i Weigl, chcąc rato-

dziadka skrzynkach znajdywałem

wionym stole wspominano czasy

wać sytuację mówi:

wiele takich wyprofilowanych i wy-

wojenne. W tych trudnych latach

- A co Pan myśli, że nie moż-

polerowanych blaszek, sprężynek,

okupacji niemieckiej babcia starała

na?

podstawek – nie wszystko zostało

się ugotować jakiś pożywny posiłek

A ponieważ miał złote ręce i

wykorzystane do produkcji. Ojciec

i karmiła wszystkich pracowników.

był rzeczywiście wspaniałym tech-

zajmował się właśnie wycinaniem

zarażanie

Produkty „organizowali” z dziad-

nikiem, wziął taką wesz, podłożył

blaszek odpowiednich rozmiarów,

Podczas okupacji niemieckiej z

dozowania, rozlewania i zamykania

kiem gdzie tylko się dało. Pewnego

pod papierek, wyciągnął ze szkła

ich formowaniem i polerowaniem.

inicjatywy prof. Weigla zakład dziad-

ampułek i – osobisty wynalazek prof.

razu prof. Weigl trafił na przerwę

cieniutką rurkę i rzeczywiście po-

Ze wspomnień dziadka pamię-

ka został przyłączony do kierowane-

Weigla – imadełka, tzw. „klawiszki”,

obiadową w pracowni. Dziadkowie

kazuje, jak można wstrzyknąć ten

tam jak opowiadał o pewnej aferze

go przez niego Instytutu Zwalczania

do przytrzymywania wszy podczas

naturalnie poczęstowali go. Zaczął

materiał raz czy drugi.

w Instytucie. Szczepionka była pro-

Tyfusu Plamistego (niem. Institut für

manipulacji, tj. zarażania i wydoby-

dopytywać się skąd biorą produkty,

Prof. Eisenberg wstał i powie-

dukowana na potrzeby Wermachtu,

Fleckfieber und Virusforschung), który

wania zarażonych jelit tego owada.

kto gotuje. Na drugi dzień wezwał

dział: „Rzeczywiście – złote ręce”

ale prof. Weigl wystarał się o 100

mieścił się w dawnym gimnazjum im.

Jak wspominał dr Henryk Mosing

dziadka do Instytutu przedstawił

– i jakoś się udobruchał. Ale po-

kompletów ampułek miesięcznie

Królowej Jadwigi przy ul. Potockiego

prof. Weigl wpadł na pomysł produk-

go niemieckiemu oficerowi zaopa-

tem Weigl zaczął myśleć nad tym

na potrzeby ludności cywilnej, nie

(ob. Czuprynki). Pomimo wojskowego

cji szczepionki w sposób sponta-

trzeniowemu i nakazał wciągnąć

sposobem. Rzeczywiście to był

zatrudnionej w zakładzie (wszyscy

podporządkowania i nadzoru pełnię

niczny: „Spytałem kiedyś Profesora,

wszystkich pracowników na listę

najlepszy sposób hodowania tego

pracownicy byli szczepieni obo-

władzy sprawował tam prof. Weigl.

jak doszedł do tego pomysłu, a on

zaopatrzeniową i wydawanie im

zarazka”. (H. Mosing. Nagranie z

wiązkowo). Te ampułki były produ-