19

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 maja–15 czerwca 2015 nr 10 (230)

Szlakiem Marii Dąbrowskiej.

czór wszyscy mieli swoje papiery z

należnego deputatu żywnościowe-

powrotem i z odpowiednią ilością

go, jaki pobierali wszyscy pracow-

podpisów.

nicy Instytutu.

W 50. rocznicę śmierci pisarki

Dr Mosing wspominał również

Pewnego razu ojciec pokazał

o zatrudnionych bezpośrednio w

mi swój wytarty, o postrzępionych

Instytucie Żydach. Doprowadza-

rogach, ausweis, który zachował

Autorkę „Nocy i dni” kojarzą nasi czytelnicy zapewne z ziemią kaliską oraz

no pewną ich grupę każdego dnia

z czasów wojennych. Opowiedział

po trosze z łódzką, i słusznie. Lecz mało kto wie, że drogi życiowe pisarki

z zamkniętego już wtedy getta.

przy tym ciekawą historię.

Wykonywali oni prace porządko-

Młodzież podczas okupacji nie-

wiodły od roku 1914 także przez Lwów, Podole i Huculszczyznę. Gdy wybu-

we i transportowe. Jeden z nich

mieckiej miała obowiązek odrabiania

chła I wojna światowa, Maria Dąbrowska uciekła wraz z matką z bombardo-

przychodził do dziadka po gotową

tzw. Baudienst, czyli służby pracy. Za

produkcję. To właśnie dzięki moż-

uchylanie się od tego obowiązku gro-

wanego przez Niemców Kalisza i po długiej wędrówce dotarła do majątku

liwości poruszania się (w miarę

ziła wysyłka na roboty na teren Rze-

swego kuzyna pod Częstochową. Tam spotkała się z mężem, Marianem

wolnego) po mieście udało mu się

szy. Baudienst kontrolowano okre-

wyrobić „aryjskie” papiery dla żony

sowo i należało meldować się wtedy

Dąbrowskim, który w ostatnim dniu pokoju w Europie przybył z Anglii do

i wysłać ją do Austrii. Sam niestety

w urzędzie. Ojciec wraz z innymi

Krakowa. Na początku 1915 roku oboje rozpoczęli pracę dla Departamentu

zginął w getcie.

młodymi chłopakami (a byli wśród

Wojskowego NKN w Piotrkowie Trybunalskim. On jako korespondent wojen-

Nie był to chyba pojedynczy

nich synowie profesorów politechni-

przypadek, bo chociaż prof. We-

ki Jakuba i Aulicha i jedyny ocalały

ny legionów często wyjeżdżał na front, a pisarka towarzyszyła mu nieraz w

igl nie uczestniczył bezpośrednio

syn prof. Romana Longschampsa

tych wojażach.

w okazywaniu takiej pomocy, to

– Jan), którzy odrabiali Baudienst w

stwarzał możliwości ratunku dla

pracowni dziadka, w pewnym dniu

innych.

mieli stawić się w urzędzie pracy

AndrzeJ sznAJder

Wykaz osób zatrudnionych w

na kontrolę. Doprowadził ich tam

23 czerwca 1915 roku tak wspo-

Instytucie prof. Rudolfa Weigla w

podoficer z dyrekcji Instytutu. Wy-

minała tamte dni w swoich Dzien-

latach niemieckiej okupacji Lwowa

nikiem takiego sprawdzianu miały

nikach: „Przyszła wieść o odebra-

(lipiec 1941 – lipiec 1944), złożony

być trzy podpisy w odpowiednich

niu Moskalom Lwowa. Nareszcie,

przez Katarzynę Cieślik i Mariana

dokumentach i na listach. Chłopa-

nareszcie! Aż mi dziwno, jak się ta

Kłapkowskiego w Krakowie w 2013

cy po wizytach w kolejnych gabi-

wojna dotąd zgodnie toczy z przewi-

r. wskazuje ponad 600 osób. Nie

netach urzędu zostali przez podofi-

dywaniami niepodległościowców”.

uwzględniono w nim pracowników

cera puszczeni do domu. Sprawa

Radośnie powitała autorka także

zakładu dziadka (około 40 osób).

wydawała się zakończona. Jednak

odzyskanie przez Polskę niepodle-

Przypuszczalnie nie jest to też peł-

w nocy przyszła po nich policja

głości: „Dzieją się na świecie rzeczy

niesłychane! Galicja już włączona do

państwa polskiego. Brygadier Bole-

sław Roja ogłosił się komendantem

wszystkich sił zbrojnych w Galicji

i na skutek tego mianowany przez

Radę Regencyjną generałem bryga-

dy. Dziś Lipošcak oddaje okupację

austriacką. W Radomiu, Piotrkowie,

Kielcach odbyło się zaprzysiężenie

Radzie Regencyjnej polskich pułków

dawnego wojska austriackiego”.

Po roku 1919 Dąbrowscy osiedli

na stałe w Warszawie. Marian pra-

cował w Ministerstwie Spraw Woj-

skowych, a Maria pisała. Gdy mąż

zaczął chorować, wysłała go do

Kosowa, by w sławnym sanatorium

doktora Tarnawskiego zaczął leczyć

chore serce. Pierwszy pobyt na Hu-

Maria dabrowska, fot Benedykt dorys

culszczyźnie w 1924 roku przyniósł

mu odczuwalną poprawę, więc rok

uroczona tamtejszym krajobrazem:

Mirek mój najukochańszy nie żyje.

później wybrał się tam ponownie. W

„Niezapomniane wrażenie wjazdu

Pozostała mi tylko praca i to, co nie-

tej ostatniej podróży towarzyszyła

na most na Dniestrze i olśniewają-

sie ze sobą powszedni dzień”.

mu Maria Dąbrowska. Zwiedzili po

cego widoku na jar i Zaleszczyki z

W roku 1928 odwiedziła Krze-

drodze Lwów, Kołomyję i Worochtę.

winnicami, które już z pociągu moż-

mieniec, gdzie kuratorem tamtejsze-

Potem pojechali do Stanisławowa,

na było oglądać. Pobyt w Zalesz-

go słynnego liceum był jej przyjaciel

gdzie miało nastąpić pożegnanie –

czykach okazał się istnym cudem.

z czasów brukselskich Juliusz Po-

on miał udać się do Kosowa, a ona

[...] Plażowaliśmy po cztery godziny

niatowski. Wyjeżdżała kilkakrotnie

do Warszawy. –„Jego pociąg odcho-

dziennie, a ja co dzień prawie kąpa-

do Równego, Lwowa i Łucka. W

dził pierwszy – pisała w Dziennikach

łam się w Dniestrze”.

1935 roku, wraz z Zagórskim, redak-

– Mirek (tak nazywała nieraz męża

Ostatnia przedwojenna wizyta

torem pisma „Wołyń”, brała udział u

– przyp. aut.) stał na stopniach, trzy-

Dąbrowskiej we Lwowie miała miej-

uroczystościach rocznicy krwawej

mał mnie za rękę i powtarzał: Co ja

sce w styczniu 1938 roku. Zwiedziła

bitwy legionów pod Kostiuchnówką.

z tobą tak dziwnie nie mogę się roz-

wtedy Bibliotekę Ossolińskich, mia-

– „Jedziemy na Kiwerce (Ilianówka,

stać? Kiedy pociąg ruszał, on mnie

ła odczyt w Instytucie Technolo-

gdzie urodziła się Zapolska), Wy-

Ausweis – archiwum prywatne autora

wciąż trzymał za rękę. Te słowa –

gicznym, poznała Ostapa Ortwina,

drankę, Trościeniec, Gruszwicę do

ukraińska i aresztowała za rzekome

na lista mieszkańców Lwowa, któ-

Co ja z tobą tak dziwnie nie mogę

była na wystawie obrazów Józefa

Kołek. W Kołkach skręcamy do Sta-

uchylanie się od Baudienstu. Oka-

rzy w czasie okupacji przewinęli się

się rozstać – to były ostatnie słowa,

Czapskiego i podziwiała „Panoramę

rosiela zobaczyć Chatę Komendan-

zało się, że brakowało im jednego

przez Instytut prof. Weigla, dzięki

jakie do mnie powiedział żywymi

Racławicką”. W Równem zwiedzała

ta, gdzie i Marian bywał. Stamtąd na

podpisu w papierach.

czemu mieli „żelazne” papiery, mo-

ustami. Kiedy zaraz potem z War-

rejonową spółdzielnię i magazyny

Raźnicę i Jabłonkę Dużą jedziemy

Rano dziadkowie poszli do

gli poruszać się swobodnie po mie-

szawy pojechałam na wieś do Heli

zbożowe Związku Osadników, gdzie

do Maniewicz (pamiętam z wojny

prof. Weigla po pomoc. Wezwał

ście, nawet po godzinie policyjnej.

po Mamusię, to tam sobie ciągle

pewna młoda Ukrainka czytała dla

tę nazwę na pociągach austriackich

do siebie podoficera, który towa-

Stwarzało to doskonałe warunki do

powtarzałam: Twoja miłość zwycię-

niej fragmenty Nocy i dni.

idących na front) [...]. U podnóża

rzyszył poprzedniego dnia chło-

prowadzenia działalności konspira-

żyła wszystko i obiecywałam sobie,

Po wojnie podobne wycieczki

Polskiej Góry czekamy nadejścia

pakom i zrugał go za niedopełnie-

cyjnej.

że mu to w liście napiszę. To było

stały się niemożliwe, nad czym pi-

pierwszych drużyn, a potem jedzie-

nie swoich obowiązków. Nakazał

Niestety, o tym wszystkim moż-

na dziesięć dni przed depeszą z Ko-

sarka bardzo ubolewała. Zmarła 19

my do Polskiego Lasku i na Redutę

natychmiast zwolnić chłopaków z

na mówić dopiero po latach. W chwili

sowa, zawiadamiającą o jego nagłej

maja 1965 roku w szpitalu przy ulicy

Piłsudskiego. Tam jest bardzo ładnie

posterunku i odnieść ich papiery

śmierci profesora, temu uczonemu

śmierci na serce. Tak tedy odszedł i

Hożej w Warszawie, gdy nad stolicą

i gwiżdżą kosy. Setki puszek od kon-

do urzędu po trzeci podpis (bez

o światowej sławie, hołd oddawali

ja mu tego nie powiedziałam”.

szalała wiosenna burza. Jej trumna

serw – podeszwy butów żołnierskich

obecności ich samych!). Motywo-

tylko ci, którzy go znali osobiście,

Mąż pisarki zmarł 30 września

była wystawiona przez trzy dni w Pa-

– żałosne pamiątki tamtych bojów.

wał to tym, że są potrzebni w pracy

pracowali z nim i wiedzieli jakim na-

1925 roku, a dopiero na początku

łacu Prymasowskim. Nabożeństwo

Wyrósł tam wszędzie duży wesoły

i nie mają czasu na tracenie go po

prawdę był człowiekiem.

grudnia odniosła się ona do tej tra-

żałobne odbyło się w katedrze św.

las, którego wtedy nie było”.

urzędach. Jak udało się to wojsko-

gedii w Dziennikach: „Jestem od

Jana, a pogrzeb na Powązkach.

Wyjeżdżając do Rumunii bywa-

kg

wemu – nie wiadomo, ale na wie-

trzech miesięcy sama na świecie.

ła Dąbrowska w Zaleszczykach za-

kg