19

In memoriam

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 czerwca 2015 nr 11 (231)

LWOWIANkA W WILNIE.

BOŻENA RAFALSkA (1949–2015)

Trudno pisać o kimś, kto tak naprawdę nie odszedł z naszej świadomości, tylko jakby na pewien czas jest

bardziej nieobecny. Tak myślimy o ludziach, z którymi łączyła nas wspólnota ducha, zrozumienie poprzez

szczegóły, poprzez bycie na tej samej „częstotliwości”, czytelnej tylko dla nas, z nieustającą naiwnością

wobec twardych zasad życia, podsycaną dodatkowo ciepłymi wspomnieniami z lat młodości.

ustępliwa w dyskusjach – Bożena jak

rOMUAld MIeCZKOWSKI

ulał pasowała do tej naszej wileńsko-

Bożenę spotkałem na studiach

lwowskiej „bohemy”, była jej ważną

w „Pedinstytucie” (Instytut Pedago-

częścią.

giczny – red.), słynnym w kręgach

Potem losy zaczęły nas oddalać,

polskich poza granicami Litwy (wtedy

mieliśmy swoje rodziny. Długo nie

„Radzieckiej”) ze względu na poloni-

pracowałem w dzienniku, odszedłem

stykę. Podobne studia były i w ów-

do radia, potem była telewizja. Ale

czesnym Leningradzie, i Moskwie,

odwiedzałem kolegów w gazecie,

ale niedostępne dla Polaków, tylko

zamawiali moje artykuły, głównie re-

dla pierewodczików i reżimowych dy-

cenzje filmowe i muzyczne, rozmowy

plomatów, ludzi z zupełnie innej ka-

z artystami, a ja zapraszałem ich do

sty. Polonistyka wileńska była wtedy

radia. Bożena mieszkała na Mako-

sławna i w rozkwicie, mimo że stała

wej, niedaleko dworca kolejowego z

– jak i wszystkie ówczesne uczelnie

mężem Grigorijem, Gruzinem. Spo-

– na socjalistycznych filarach. Do

tykaliśmy się czasami, piliśmy wino.

Wilna ciągnęli również Polacy ze

Mniej już było muzyki, a pod koniec

Lwowa. Mieli oni odpowiednie przy-

lat 80. zaczęły się niepodległościo-

gotowanie – były tam dwie szkoły

we powiewy.

polskie i teatr. A więc jakieś tradycje

Powstało pismo „Znad Wilii”,

polskie, które sprawiały, iż mogli-

czasy obfitowały w wydarzenia. Bo-

śmy się autentycznie i świadomie

żena przez pewien czas redagowa-

zakochać w słowie polskim, pio-

ła „Naszą Gazetę”, pismo Związku

sence, sztuce. I tę wiedzę, często

Polaków na Litwie. Potem zastąpił

mimo innych planów zawodowych,

ją ktoś inny, traktując to zajęcie jako

bardzo chcieliśmy zgłębiać – wła-

szczebel do swej dalszej kariery. By-

śnie w Wilnie.

liśmy wtedy „na zakręcie”, myślę, że

Na moim roku był przez pewien

Bożena w tym wszystkim czuła się

czas (potem przeszedł na studia za-

samotnie, tym bardziej, że zmarł jej

Bożena rafalska z autorem wspomnień na Zwierzyńcu w Wilnie, zima 1972

oczne) Staszek Panteluk, urodzony

mąż. Może dlatego podjęła decyzję

różnych  wieczorkach  literackich,

miałem tam przyjaciela z lat szkol-

żeby zrozumieć ich „nowomowę”,

w Koszalinie i pochodzący z Karpat,

o powrocie do Lwowa. Korzystając

jeździliśmy na wycieczki, przesiady-

nych, z którym korespondowaliśmy

przydałby się tłumacz!

osiadły potem w Kijowie, który język

z doświadczeń wileńskich, założyła

waliśmy w kawiarniach. Zmieniła się

i odwiedzaliśmy się wzajemnie.

Tymczasem na przełomie lat

polski miał okazję dobrze opanować

tam i redagowała „Gazetę Lwowską”,

trochę moda, ale nadal większość

Mimo wszystko, Wilno dawało wię-

60/70. z Bożeną Rafalską i Staszkiem

w Polsce. Pracował w turystyce, a

a następnie miesięcznik „Lwowskie

chłopaków nosiła długie włosy, co

cej swobody, było bez porównania

Pantelukiem redagowaliśmy gazetki

od wielu lat jest redaktorem naczel-

Spotkania”. Chciała robić pismo nie-

jednak było wyznacznikiem pewnej

bardziej „zachodnie” niż Lwów. Dla-

ścienne na wydziale, zamieszczali-

nym „Dziennika Kijowskiego”. Była

pospolite, jeśli chodzi o prasę Pola-

odrębności i nierzadko apelowano do

tego chyba Bożena pozostała tu na

śmy w nich swoje wiersze. Niektóre

grupka lwowiaków, z której należy

ków spoza Polski, ambitne i stawia-

nas, abyśmy „wyglądali normalnie”.

wiele lat.

treści trzeba było usunąć z powodu

wyróżnić Staszka Korczyńskiego,

jące wyżej poprzeczkę. Przeżywała,

To Bożena wymyśliła mi ksy-

Po studiach zacząłem praco-

ich wieloznaczności i nasuwających

który został wilnianinem, poniekąd

że nie mogła znaleźć należytego

wę Gigi Amoroso, mniejsza o treść

wać w „Czerwonym Sztandarze”,

się aluzji. Na prośby naszego dzieka-

dzięki swej żonie, a mojej koleżance

wsparcia i zrozumienia w swoim śro-

ówczesnego wielkiego przeboju,

z początku jako tłumacz, potem w

na Włodzimierza Czeczota – Wietie,

jeszcze z ławy szkolnej. To od niego

dowisku. Gratulowała mi trwania przy

który znaliśmy dzięki Polsce. Był z

dziale przemysłu i transportu. Była

rozumietie, z którym – jak z wyrozu-

nauczyłem się pierwszych piosenek

„Znad Wilii”, chciała robić i robiła coś

tym niesamowity ubaw, bo nikt spo-

to placówka „prestiżowa” – i choć z

miałym ojcem – można było omówić

lwowskich.

podobnego. Nadal więc rozumieliśmy

za naszej paczki nie wiedział co to

dzisiejszej perspektywy miała tytuł

każdą sprawę i na korytarzu podczas

Po dwóch latach mojej nauki w

się doskonale na naszej „częstotliwo-

znaczy. Było i tak, że używając tego

bardzo odstraszający – gazeta nie-

przerwy papierosa razem zapalić.

owym Instytucie Pedagogicznym, w

ści” sprzed wielu lat.

mojego „przydomka”, ktoś prze-

koniecznie w całości była czarno-

Chodziliśmy z Bożeną na różne

1970 roku przyjechała Bożena. Na-

Spotykaliśmy się teraz w Polsce,

kręcał słowa, raz nawet byłem…

biała, próbowaliśmy w niej jakoś się

spotkania do „Czerwonego Sztanda-

wet gdyby chciała, nie mogłaby się

reprezentując już różne kraje, ale

Dżipem Amorosem! Co prawda, na

realizować. Nierzadko uprawiając

ru” – jedynej gazety polskiej w ZSRR.

ukryć – dziewczyna o długich falują-

mając podobne cele. Niestety, wyż-

naszych odciętych od reszty świata

żonglerkę słów i robiąc „bokami”.

W większej grupie – na Kółko Lite-

cych ciemnych włosach, czarującym

sza i „niepraktyczna” dla polonijnych

terenach, mało kto wiedział, co też

Zresztą innego wyboru nie było. Ale

rackie, a tylko we dwoje do fotoklubu,

uśmiechu i pełna ciekawości świata,

decydentów poprzeczka nie zawsze

to za zwierz ten jeep.

dzięki temu mogliśmy tworzyć, na ile

działającego przy dzienniku. Prowa-

bardzo szybko weszła do naszej nie-

bywa potrzebna, dlatego redaktorzy

Na pewno nie byliśmy „normalni”,

było można, kronikę naszego życia,

dził go fotoreporter, pochodzący z

wielkiej, ale zwartej paczki. Ze wzglę-

niezależni od jakichś organizacji ra-

nadal szukaliśmy uporczywie tego,

opowiadać o losach Polaków, ich ro-

Krymu Michał Rebi, który żartował

du na specyficzne zainteresowania,

czej rzadko miewają znośne życie.

co było poza naszym codziennym

dzinach, rodzimej twórczości. Prócz

ciągle i częstował nas „prawdziwą

z poezją na planie pierwszym, śpie-

Mimo że odgórnej cenzury dawno nie

zasięgiem. W swoim gronie spoty-

szkół, zespołu folklorystycznego „Wi-

kawą” po turecku.

wania i grania na gitarze, fascynację

ma. Stąd i Bożena, podążając tropem

kaliśmy się na prywatkach w domu

lia” i paru teatrów amatorskich, no-

W tym ponurym czasie, w pięk-

filmem i teatrem, a przede wszystkim

naszych młodzieńczych marzeń, nie

moich rodziców w Fabianiszkach,

tabene istniejących do dzisiaj, tych

nym Wilnie, szukaliśmy „azylu”, spo-

rozmowy. W szarzyźnie tamtej co-

miała łatwego życia. Ale z uporem ro-

którzy trochę nas „sponsorowali”.

samych i w tej samej liczbie, innych

sobu na przetrwanie, święcie wierząc

dzienności należeliśmy dzięki temu

biła swoje, promowała twórczość Zbi-

Kiedy zamieszkałem w kawalerce na

poloników prawie nie było. Żadnych

w odmianę życia. Rozczarowania

do wybrańców losu! Przy tej okazji

gniewa Herberta, kreowała działania

Karolinkach, nasza „sekcja” zaczęła

polskich organizacji – od Wilna aż

przychodziły trochę później. Wszyscy

wyznam pewną prawdę, o której

artystyczne we Lwowie, prowadziła

przebywać u mnie. Słuchaliśmy mu-

po Syberię.

w naszej paczce marzyli o tym, ażeby

moje pokolenie w Wilnie nie chce

galerię „Własna Strzecha”, szukała

zyki na pełny regulator, nagrań wza-

Byłem pierwszym z miejscowych

wyjechać do Polski. Niektórzy tylko

mówić – w tamtych czasach nie bar-

oparcia w odradzającej się inteligen-

jemnie od siebie przegrywanych lub

„młodych”, jakich zaczęto przyjmo-

po to nawet studiowali polonistykę,

dzo było z kimś zagadać. Szczegól-

cji polskiej w mieście Lwa.

nocą z radia. Najlepsze były te, doko-

wać do redakcji, aby odnowić stary, w

której nie ma dzisiaj w dawnej naszej

nie, jak się nosiło długie włosy, pasjo-

Kilka lat temu zachorowała i bo-

nane dalej od Wilna, niezagłuszane.

dużym stopniu powojenny jej skład.

„budzie” na Zwierzyńcu, na obecnym

nowało poezją Wojaczka i śpiewem

hatersko walczyła z ciężką chorobą.

To były nasze marzenia i zakazany

Namówiłem naczelnego, ażeby przy-

Uniwersytecie Edukologicznym – już

Ewy Demarczyk. Ale to dotyczyło

Potrzebne były środki na operację

świat. Przypominam sobie, jak raz

jął mojego przyjaciela lat młodzień-

sama nazwa jest nie do ogarnięcia.

jednak jednostek. To po rozpadzie

i leczenie. Wilno o Niej też pamię-

podczas takiej gorącej nocy magne-

czych Heńka Juchniewicza, przyszli

Choć uczelnia kształciła pedagogów,

ZSRR dowiedzieliśmy się raptem, jak

tało, odbył się wieczór poetycko-

tofon przykleił się do podłogi. Może

Józek Szostakowski, Heniek Mażul,

prawie nikt z naszej paczki pedago-

dużo w tamtym czasie ukrywało się

muzyczny na rzecz Jej wsparcia.

dlatego, że było to latem?

Krystyna Marczyk, potem inni. Przy-

giem nie został.

„patriotów” – wśród tych, których nie

Ale los się dopełnił. Zostanie dla

Szczuplutka i elegancka, dumna,

szła również Bożena Rafalska – pra-

Bożena często opowiadała o

podejrzewaliśmy o to. Część z nich

mnie symbolem niezłomnej postawy

z wysoko podniesioną głową, często

cowała w dziale listów. I podobnie jak

swoim Lwowie, musiała do niego

tłumnie ruszyła na podbój stanowisk

Polki-Lwowianki w bogatej gamie

w klasycznej w czerni z dopełnieniem

na studiach, utworzyliśmy w redakcji

bardzo tęsknić. Znałem już wtedy to

wszelkich, a nawet nauczyła się… ję-

wartości i kontekstów. Jako piękna

srebra, z rozwianymi włosami, nie-

swoją paczkę. Uczestniczyliśmy w

miasto i fascynowałem się nim, bo

zyka polskiego, choć niekiedy i dziś,

i dumna Bożena Rafalska.