24

Okruchy historii

16–29 czerwca 2015 nr 11 (231) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Nocne Polaka z Ukraińcem rozmowy.

Umowa polsko-ukraińska 1920 r.

Ukraińcy, podobnie jak inne zniewolone narody, pod koniec I wojny światowej podjęli działalność na

rzecz budowy niepodległego bytu państwowego. 17 marca 1917 r. ukraińscy działacze niepodległościowi

powołali w Kijowie najwyższy kolegialny organ władzy – quasi parlament zwany Centralną radą. W jej

skład weszli politycy różnych partii, a przy tym mający różne poglądy na formę przyszłego państwa.

wybitny ukraiński pisarz, z przekonań

oddział zapasowy dywizji. Na jej

miła wojska Denikina, zajmując

wcześniej porozumienia o zawie-

socjalista Wołodymyr Wynnyczenko,

czele stanął wówczas wspomniany

kolejno główne miasta Ukrainy:

szeniu broni obsadziło dotychczaso-

zwolennik ścisłej współpracy z Rosją

płk Ołeksander Udowiczenko, a do-

Charków (11 XII 1919 r.), Kijów (16

we rejony koncentracji wojsk URL.

bolszewicką, której zdecydowanym

wództwo 6. dywizji objął płk Marko

XII 1919 r.), Odessę (7 II 1920 r.).

Chcąc ochronić przed nacierającymi

przeciwnikiem był inny członek dy-

Bezruczko. W kwietniu dywizja zo-

Na podległym terenie bolszewicy

bolszewikami przynajmniej część

rektoriatu Symon Petlura pełniący

stała skierowana na front do Berdy-

tworzyli radzieckie państwo ukraiń-

terytorium państwa ukraińskiego,

równocześnie funkcję atamana głów-

czowa. Jeszcze przed jej chrztem

skie podporządkowując je władzom

8 grudnia 1919 r. zajęli Kamieniec

nego. Konflikt ten doprowadził do

bojowym odbyła się tam w kwietniu

w Charkowie. Sojusz z Polską stał

Podolski. Miasto na kilka miesięcy

ustąpienia Wynnyczenki i 11 lutego

1920 r. podniosła uroczystość, w

się więc jedyną szansą przetrwa-

stało się siedzibą władz URL, które

1919 r. przewodniczącym dyrektoria-

której wziął udział ataman Petlura,

nia młodego państwa, choć trzeba

przebywały tam do kwietnia 1920 r.,

tu został Symon Petlura, zachowując

który wręczył dywizji sztandar w

było za niego zapłacić cenę bar-

ale wobec kolejnej ofensywy bolsze-

jednocześnie funkcję zwierzchnika

kolorze malinowym (barwa kozac-

dzo dużą w postaci utraty Galicji

wickiej musiały wycofać się dalej na

sił zbrojnych. W lutym 1919 r. Armia

ka) z wyhaftowanym na błękitnym

Wschodniej uważanej przez Polskę

zachód, do Stanisławowa. Petlura

Czerwona zajęła Kijów. W tym czasie

polu złotym tryzubem i hasłem „Ku

nie tylko w oparciu o argumenty hi-

urzędował wówczas w prowizorycz-

wojska ukraińskie zmuszone do walki

wyzwoleniu Ukrainy”. Dywizja wal-

storyczne, ale także ze względu na

nych warunkach, głównie w stojącym

z białą i czerwoną Rosją, znalazły się

czyła później w składzie 3. armii

znaczny odsetek ludności polskiej

na bocznicy kolejowej wagonie.

w styczności bojowej z Polską i Ru-

gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.

na tamtym terenie, zwłaszcza w

STANISŁAW STęPIeń

munią. Walka na tak wielu frontach

Kolejnym osiągnięciem ukra-

miastach, za obszar niewątpliwie

„Nocne Polaka

Początkowo przeważali zwolen-

była niemożliwa, a ponadto społe-

ińskiej misji wojskowej w War-

polski. Mimo, że rozmowy polsko-

z Ukraińcem rozmowy”

nicy autonomii w ramach demokra-

czeństwo było zmęczone trwającą od

szawie było uzyskanie pomocy w

ukraińskie miały wiele trudnych mo-

tycznego państwa rosyjskiego. Na

1914 r. wyniszczającą wojną. Ukraiń-

formowaniu na terenie Kamieńca

mentów, to ich początkowe efekty

Początkowo wkraczające na

bazie ówczesnych prądów demo-

cy zmuszeni zostali do wyboru: z kim

zwłaszcza w kwestii wojskowej były

Podolskiego na początku mar-

polskie terytorium wojska ukraińskie,

kratyzacyjnych i republikańskich 20

zawrzeć rozejm, a następnie pokój i

widoczne już w pierwszych miesią-

ca 1920 r. 2. Dywizji Strzeleckiej

choć wiązano z nimi duże nadzieje,

listopada tegoż roku CR swym III

sojusznicze porozumienie. Z Rosja-

cach 1920 r. W tym czasie zaczęto

(później przemianowano ją na 3.

były rozbrajane i internowane. Pe-

Uniwersałem proklamowała powsta-

nami czy to białymi, czy czerwonymi

nie Ukraińskiej Republiki Ludowej,

było to niemożliwe, bo żadni z nich

odrębnego narodowego organizmu

nie uznawali niepodległości Ukrainy.

państwowego, ale sfederalizowane-

Dla władz dyrektoriatu pozostała do

go z republikańską demokratyczną

wyboru Polska lub Rumunia. Każdy

Rosją. Tymczasem w Rosji demo-

z tych sojuszy oznaczał konieczność

kratyczny republikański rząd Alek-

ustępstw terytorialnych. Symon Pe-

sandra Kiereńskiego został obalony

tlura, od początku nie miał wątpliwo-

przez rewolucję bolszewicką. Ta

ści, był przekonany, że największa

zaś formalnie godziła się na niepod-

wspólnota interesów łączy Ukrainę

ległe państwo ukraińskie, ale pod

z Polską. Czas naglił, bo pod koniec

warunkiem, że będzie to państwo

1919 r. pozostające w dyspozycji

bolszewickie i pozbawione własnej

głównego atamana wojska ukraiń-

narodowej armii i nie utrudniające

skie były niemal całkowicie zdziesiąt-

prowadzonych na jej terytorium dzia-

kowane. Brakowało broni, amunicji,

łań bojowych Robotniczo-Chłopskiej

odzieży, prawie nie funkcjonowała

Armii Czerwonej. Był to nie traktat,

aprowizacja. W tej sytuacji wobec

ale dyktat, na który ukraińscy dzia-

Ukraińskiej Republiki Ludowej po-

łacze niepodległościowi zgodzić się

zostawała jedynie nadzieja na urze-

nie mogli. W tej sytuacji bolszewicy

czywistnienie  polsko-ukraińskiego

powołali w Charkowie konkurencyj-

porozumienia. Nie mogąc dłużej

ny organizm państwowy Ukraińską

utrzymać instytucji państwowych i

Republikę Ludową Rad i zaatakowali

szczątkowych struktur sił zbrojnych,

Żelazną Dywizję Strzelecką). Nie-

tlura i urzędnicy państwowi, oficjal-

bowiem potajemnie w obozach in-

Kijów. Ukraińska armia była słaba, a

wojska ukraińskie mocno naciskane

stety, polskie dostawy sprzętu i

nie uchodzili za osoby prywatne, ale

ternowania czynić przygotowania

ponadto wciąż trwały dyskusje, czy

przez Armię Czerwoną zdecydowa-

amunicji dalekie były od oczekiwań

byli pod specjalną opieką polskich

do werbunku i szkolenia ukraiń-

organizować armię stałą, czy też

ły się na przekroczenie polskiej linii

ukraińskich. Główna  przyczyna

władz politycznych i wojskowych.

skich oddziałów wojskowych. W lu-

tworzyć ochotniczą milicję ludową.

frontu na terenie Wołynia. Petlura

tkwiła w tym, że możliwości odra-

Ataman przybył do Warszawy 7

tym na mocy rozkazu Piłsudskiego,

Zwolennikiem pierwszej koncepcji

wraz z cywilnymi władzami republiki i

dzającego się państwa polskiego

grudnia 1919 r. i pozostał tam do

rozpoczęto w obozie w Łańcucie

był generalny sekretarz spraw woj-

wiernymi mu oddziałami wojskowymi

były nadzwyczaj skromne i niemal

wiosny 1920 r. nadzorując trwające

formowanie 6-tej Siczowej Dywizji

skowych Symon Petlura, a zwolen-

znalazł się 5 grudnia na linii wojska

całkowicie uzależnione od dostaw

polsko-ukraińskie pertraktacje. W

Strzeleckiej, na czele której stanął

nikami drugiej socjaliści na czele z

polskiego, które na mocy zawartego

francuskich i angielskich, a ponad-

nocy z 9 na 10 grudnia 1919 r. po

płk Ołeksander Udowiczenko. W

przewodniczącym CR prof. Mychaj-

to Piłsudski napotykał na poważną

raz pierwszy spotkał się z marszał-

marcu dywizję tę przerzucono do

łem Hruszewskim i przewodniczącym

opozycję wewnętrzną, otwarcie

kiem Piłsudskim. Wymienili poglądy

twierdzy w Brześciu nad Bugiem,

Sekretariatu Generalnego Wołody-

krytykującą zarówno w Sejmie jak

na temat sytuacji międzynarodowej

którą wyznaczono jako nowy ośro-

myrem Wynnyczenką. Tymczasem

i Senacie jego „ukraińską polity-

oraz omówili wstępne warunki przy-

dek formowania oddziałów ukra-

29 kwietnia 1918 r. wobec słabości

kę”. Zdecydowanie przeciwny po-

szłej współpracy polsko-ukraińskiej.

ińskich. Ze strony polskiej opiekę

rodzącej się republiki były generał

rozumieniu  polsko-ukraińskiemu

To pierwsze spotkanie zapoczątko-

nad nim sprawował z polecenia J.

armii carskiej, odwołujący się do ko-

był przywódca polskiej Narodowej

wało całą serię przeważnie nocnych

Piłsudskiego kpt. Juliusz Ulrych, a

zackich tradycji swego rodu Pawło

Demokracji Roman Dmowski, któ-

spotkań obu polityków. Piłsudski bo-

szkoleniowcami byli polscy oficero-

Skorpadski obalił Ukraińską Repu-

ry obawiał się, że jeśli nawet pod

wiem, mimo iż był zdecydowanym

wie. W polskim ministerstwie spraw

blikę Ludową proklamując powstanie

wpływem trudnej sytuacji politycz-

zwolennikiem budowy niezależnego

wojskowych utworzono Ekspozy-

państwa o ustroju monarchicznym

nej, Symon Petlura zgodzi się na

państwa ukraińskiego, wyrażał jed-

turę do Spraw Ukraińskich, której

popularnie zwanego Hetmanatem.

przyłączenie Galicji Wschodniej do

nak pogląd, że państwo takie może

podlegały wszystkie sprawy zwią-

Gdy jednak kilka miesięcy później

Polski, to po pewnym czasie, po

się utrzymać jedynie wówczas, jeśli

zane z organizacją wojska ukraiń-

ogłosił akt połączenia z Rosją, wybu-

stabilizacji państwa ukraińskiego

podjęty zostanie zbiorowy wysiłek

skiego na terytorium państwa pol-

chło przeciwko niemu powstanie i w

Kijów upomni się o ten region. A co

narodu w walce o niepodległość.

skiego. Po sformułowaniu 6. dywizji

grudniu 1918 r. został obalony. Na-

najważniejsze borykająca się z du-

Dlatego był zwolennikiem rzucenia

z nadwyżek osobowych przystąpio-

stępuje restytucja Ukraińskiej Repu-

żymi trudnościami w zaopatrzeniu

Petlury „na głębokie wody”.

no do tworzenia kolejnego oddziału

bliki Ludowej z kolegialną głową pań-

własnej armii w sprzęt wojskowy i

Czas naglił, bo Armia Czerwo-

– samodzielnej brygady strzelców,

stwa zwaną Dyrektoriatem. Na jego

amunicję odradzająca się Polska

na z pełnym powodzeniem rozgro-

początkowo funkcjonującej jako

czele jako przewodniczący stanął