25

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 czerwca 2015 nr 11 (231)

nie była w stanie w dostatecznym

9. Umowa ta staje się prawo-

latach dwudziestych, czym zresztą

za zwierzchnią władzę Ukraińskiej

stopniu wywiązać się ze zobowią-

mocna natychmiast po podpisaniu

pozyskali wielu wybitnych twórców

Republiki Ludowej.

zań wobec ukraińskiego partnera

przez układające się strony.

URL, jak prof. Mychajło Hruszewski,

2. Granice między Rzecząpo-

odnośnie dostarczenia wyposaże-

czy Wołodymyr Wynnyczenko, a na-

spolitą Polską a Ukraińską Repu-

nia wojskowego.

Za rząd URL

Za rząd RP

wet polityków zachodnioukraińskich

bliką Ludową zostają określone w

Mimo to zarówno Piłsudski,

Andrij Liwycki

Jan Dąbski

na czele z dyktatorem ZURL Jewhe-

sposób następujący: na północ od

jak i Petlura nie tracili nadziei na

nem Petruszewiczem.

rzeki Dniestr wzdłuż rzeki Zbrucz, a

Krytycy umowy zazwyczaj zwra-

zawarcie trwałego porozumienia i

następnie wzdłuż byłej granicy mię-

cają uwagę na to, że Ukraina za

sojuszu.

dzy Austro-Węgrami a Rosją do Wy-

Symon Petlura: dla mnie

sojusz zapłaciła znaczącymi ustęp-

szogródka na północ przez Wzgórza

najważniejsze jest

stwami terytorialnymi. Nie negując

Krzemienieckie, a następnie po linii

Polacy i Ukraińcy – razem

aby powstało ukraińskie

tego faktu, należy jednak zwrócić

na wschód od Zdołbunowa, następ-

przeciwko bolszewikom

państwo

uwagę, że rząd URL oddawał tere-

nie wzdłuż wschodnich granic admi-

ny, których faktycznie nie posiadał i

W końcową fazę pertraktacje

Twórcą paktu polsko-ukraiń-

nistracyjnych powiatu rówieńskiego,

nie mógł posiadać, gdyż w 1919 r.

polsko-ukraińskie weszły 3 kwietnia

skiego ze strony ukraińskiej był nie-

dalej na północ wzdłuż granicy byłej

Polska zdobyła je pokonując ZURL,

1920 r., kiedy to Polacy przedstawili

wątpliwie Symon Petlura. Historia

guberni mińskiej do przecięcia jej

wyjątek stanowił jedynie zachodni

swój ostateczny projekt umowy mię-

wyniosła go do najwyższych god-

przez rzekę Prypeć, a następnie

Wołyń. Nie należy natomiast lek-

dzy oboma państwami. Przewidywał

ności państwowych, choć przecież

Prypecią do ujścia jej. Co do po-

Piłsudskiego – mjr Walery Sławek i

ceważyć deklarowanych ustępstw

on uznanie przez Polskę Ukraińskiej

jego życiorys był jakże typowy dla

wiatów rówieńskiego, dubieńskiego

kpt. Wacław Jędrzejewicz. W imieniu

terytorialnych ze strony polskiej,

Republiki Ludowej, ustalenie granicy

wielu ówczesnych ukraińskich in-

i części krzemienieckiego, które

rządu URL konwencja została podpi-

która zawierając umowę z URL ju-

między obu państwami. Strona ukra-

teligentów i działaczy politycznych.

obecnie przypadają Rzeczypospo-

sana przez gen. Wołodymyra Sinkle-

rydycznie zrzekała się terytorium

ińska miała się zrzec wszelkich pre-

Dojrzewał stopniowo od młodzień-

litej Polskiej, nastąpi później ści-

ra i ppłk. Maksyma Ditkowskiego.

na wschód od nowej ustalonej gra-

tensji do Galicji Wschodniej, części

czego buntu, indyferencji religijnej,

ślejsze porozumienie. Szczegółowe

Konsekwencją zawartego poro-

nicy, a które to terytoria posiadała

Wołynia i Polesia, Polska zaś miała

skłonności do pacyfizmu, zaintere-

określenie linii granicznej powinno

zumienia było podjęcie przez wojsko

przed rokiem 1772, a utraciła je w

się zrzec terenów ukraińskich nale-

sowań masonerią, zachłyśnięcia się

być przeprowadzone przez specjal-

polskie przy wsparciu armii ukraiń-

wyniku rosyjskiej agresji. Ponadto w

żących do Rzeczypospolitej przed

zasadami socjalizmu, by wreszcie

ną polsko-ukraińską komisję, złożo-

skiej działań militarnych mających

cytowanej wyżej umowie był zapis,

rokiem 1772. Mniejszościom w obu

dojrzeć do idei państwowej. Tak

ną z odpowiednich fachowców.

na celu wyparcie Armii Czerwonej z

że Polska ma zwrócić URL nawet

państwach miano przyznać pełnię

więc, jego działalność na niwie na-

3. Rząd polski przyznaje Ukrainie

ziem ukraińskich, a także podjęcie

te tereny, które w chwili podpisania

praw gwarantujących rozwój naro-

rodowo-wyzwoleńczej przechodziła

terytoria na wschód od linii granicznej

przez Polskę akcji politycznej na are-

umowy już realnie posiada lub też

dowy. Były to warunki dla Petlury,

ewolucyjne przeobrażenia: w mło-

wymienionej w art. 2 niniejszej umo-

nie międzynarodowej w celu dopro-

które ewentualnie na Rosji białej lub

dości odrzucając poczucie wszech-

wadzenia do uznania URL. Wkrótce

czerwonej zdobędzie siłą polskiego

rosyjskiej świadomości narodowej,

dzięki zabiegom rządu polskiego

oręża. Znaczne kręgi społeczeństwa

przechodzi on szkołę romantycznie

Ukraina została uznana przez Fin-

polskiego nie były z tego zadowolo-

pojmowanego federalizmu równych

landię (w komunikacie urzędowym

ne, gdyż sądzono, że Polska ma się

narodów słowiańskich z republikań-

podkreślono, że rząd fiński robi to na

odrodzić w granicach przedrozbio-

ską Rosją, by w końcu przekonać

prośbę Naczelnika Państwa Polskie-

rowych. Nie była do tego skłonna

się, że naród ukraiński może tylko

go). Podobne działania podjęto na

także ludność polska na Ukrainie, a

wtedy obronić własną tożsamość,

forum innych państw europejskich, a

trzeba podkreślić, że były tam kręgi

gdy zbuduje niepodległe suweren-

nawet Stanów Zjednoczonych. Polski

bardzo wpływowe, jak warstwa zie-

ne państwo. Dlatego też dla idei

poseł w Waszyngtonie oświadczył w

miańska, duchowieństwo rzymsko-

państwowej gotów był poświęcić

Departamencie Stanu, że Polska

katolickie, przedsiębiorcy i warstwa

wszystko, nawet kwestię zjednocze-

uznaje niepodległość Ukrainy, licząc

inteligencka w miastach. Nie należy

nia (soborności) wszystkich ziem

na moralne poparcie Ameryki.

też zapominać, że Polska godziła się

zamieszkałych przez Ukraińców. To

Jednakże niekorzystny przebieg

na te ustępstwa terytorialne wobec

świadczyło o jego dojrzałości poli-

działań na froncie wschodnim, mimo

Ukrainy, mimo że bolszewicy, gdyby

tycznej. W liście z 3 listopada 1920

zajęcia 8 maja 1920 roku Kijowa, a

wówczas podjęto z nimi rozmowy

r. do posła URL w Szwajcarii Mykoły

także niezrozumienie państw euro-

byli skłonni na znaczne ustępstwa

Wasylka tak wyjaśniał swe poglądy

zarówno ze względu na polityków

wy – do granic Polski z roku 1772

pejskich dla istnienia niepodległego

terytorialne na rzecz Polski kosztem

na kwestię państwową: „Ja nigdy

zachodnioukraińskich jak i opozycję

(przedrozbiorowej), które Polska już

państwa ukraińskiego spowodowały,

ziem białoruskich i ukraińskich.

nie byłem maksymalistą w sprawach

we własnym rządzie, bardzo trud-

posiada lub odzyska od Rosji drogą

że sojusz polsko-ukraiński nie przy-

Nie bez znaczenia dla utraty

terytorialnych, bo uważam takie

ne do akceptacji. Niemniej jednak

orężną lub dyplomatyczną.

niósł pożądanego rezultatu. Ukraiń-

polskiego stanu posiadania była

stanowisko za iluzoryczne, a przy

coraz tragiczniejsza sytuacja na

4. Rząd ukraiński zobowiązuje

com nie udało się wybić na niepod-

kwestia agrarna. W umowie zapisa-

obecnym wkładzie sił wewnętrznych

froncie nie pozostawiała mu zbyt

się nie zawierać żadnych umów

ległość. Nie mniej jednak sojusz

no bowiem suwerenne prawo ukra-

na Ukrainie za wprost zbrodnicze

wielkich możliwości manewru. Po

międzynarodowych skierowanych

ten pokazał, że Polacy i Ukraińcy

ińskiej konstytuanty do zmiany sto-

[...]. Niech fantaści polityczni obrzu-

krótkich konsultacjach polecił więc

przeciwko Polsce; do tego samego

potrafią nawet w sprawach bardzo

sunków własnościowych. Zważyw-

cają mnie za to błotem i prowadzą

ministrowi spraw zagranicznych

zobowiązuje się rząd Rzeczypo-

trudnych porozumieć się, jeśli są to

szy, że aż 90% wielkiej własności

agitację, ja jestem przekonany, że

URL Andrijowi Liwickiemu podpisa-

spolitej Polskiej wobec Ukraińskiej

pertraktacje dwustronne, bez inge-

ziemskiej na Ukrainie było w rękach

droga na której stoję, szybciej do

nie umowy, co nastąpiło w nocy z 21

Republiki Ludowej.

rencji państw trzecich. Sojusz ten

polskich, a wieś ukraińska cierpia-

celu prowadzi i zamiast marzeń daje

na 22 kwietnia 1920 r.

5. Prawa narodowe i kulturalne,

pokazał także, że Polska i Ukraina

ła na niedobór ziemi, to nie ulega

solidne podstawy do budownictwa

jakie rząd polski zabezpiecza oby-

mają wiele wspólnych interesów.

wątpliwości, że własność polska

państwowego”.

watelom narodowości ukraińskiej

Umowa polityczna pomiędzy

Wspólna walka zainicjowała polsko-

w niepodległym państwie ukraiń-

Droga życiowa Petlury w wielu

na terytorium Rzeczypospolitej Pol-

Polską a Ukraińską

ukraińskie braterstwo broni, a uzna-

skim byłaby znacznie ograniczona,

wypadkach zbieżna była z losami i

skiej, będą w nie mniejszym stop-

republiką ludową

nie przez Polskę niezależności pań-

a ci z ziemian, którzy pozostaliby

działalnością Józefa Piłsudskiego.

niu zabezpieczone obywatelom

stwowej Ukrainy postawiło Moskwę

tam, mimo wspomnianej wzajemnej

Jednakże w przeciwieństwie do pol-

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej,

narodowości polskiej w granicach

w bardzo trudnej sytuacji, chcąc

ochrony mniejszości narodowych,

skiego przywódcy nie mógł ataman

z jednej strony, a rząd Ukraińskiej

Ukraińskiej Republiki Ludowej.

bowiem unormować swe stosunki

byliby niewątpliwie nie tylko pozba-

odwołać się do tradycji narodowo-wy-

Republiki Ludowej, z drugiej stro-

6. Zostają zawarte umowy eko-

z Rzeczypospolitą Polską, nie mogli

wieni części posiadanej własności,

zwoleńczej współczesnych mu i nie-

ny – w głębokim przekonaniu, że

nomiczno-handlowe między Rze-

pominąć kwestii ukraińskiej. Co sta-

ale także stopniowo ulegaliby ukra-

dawnych pokoleń (jaką dla Polaków

każdy naród posiada przyrodzone

cząpospolitą Polską a Ukraińską

ło się widoczne podczas pertraktacji

inizacji. Ziemianie polscy nie mieli

były powstania listopadowe i stycz-

prawo do samostanowienia o swoim

Republiką Ludową. Sprawa agrar-

i zawarcia tzw. traktatu ryskiego w

także pewności, że utrata ziemi bę-

niowe). Nie mógł też oprzeć swego

losie i określenia stosunków swoich

na na Ukrainie będzie rozwiązana

1921 r. Polska wyraźnie domagała

dzie za odszkodowaniem.

autorytetu o własne zaangażowanie

z sąsiadami, jednakowo ożywione

przez konstytuantę. Do chwili zwoła-

się udziału w nich delegacji URL.

Tak więc umowa warszawska

niepodległościowe przed I wojną

chęcią ugruntowania podstaw pod

nia konstytuanty prawne stanowiska

Gdy stało się to niemożliwe wobec

była znaczącym kompromisem z

światową, które pozwoliłoby mu wy-

zgodne i przyjazne współżycie dla

właścicieli ziemskich narodowości

zdecydowanie negatywnego stano-

obu stron. Piłsudski i Petlura oka-

chować szczerze oddanych mu zwo-

dobra i rozwoju obu narodów – zgo-

polskiej na Ukrainie określa się na

wiska strony bolszewickiej, to jednak

zali się prawdziwymi mężami stanu,

lenników (jakimi dla Piłsudskiego byli

dziły się na następujące postano-

zasadzie specjalnego porozumienia

Moskwa nie mogła już zaprzeczyć,

potrafiącymi myśleć w kategoriach

strzelcy a późnej legioniści).

wienia:

między Rzecząpospolitą Polską a

że Ukraińcy pragną mieć własne

strategicznych. Dla obu ważne było

Cały szereg niesprzyjających oko-

1. Uznając prawo Ukrainy do

Ukraińską Republiką Ludową.

niepodległe państwo. Rosja bolsze-

zarówno powstanie niepodległych

liczności sprawił, że Petlurze nie było

niezależnego bytu państwowego na

7. Zostaje zawarta konwencja

wicka musiała więc zdobyć się na

państw, ale także zapewnienie im

dane urzeczywistnić idei niepodległo-

terytorium w granicach, jakie będą

wojskowa, która stanowić będzie

wprowadzenie do rokowań z Pola-

bezpieczeństwa i stabilizacji na fo-

ści Ukrainy. Niemniej jednak podrywa-

na północ, wschód i południe okre-

część integralną niniejszej umowy.

kami trzeciego podmiotu politycz-

rum międzynarodowym.

jąc naród do walki o tą ideę stworzył

ślone na zasadzie umów Ukraińskiej

8. Umowa ta jest tajna. Nie

nego Ukrainy radzieckiej. Bolsze-

W ślad za umową polityczną trzy

Symon Petlura „wielką narodową le-

Republiki Ludowej z graniczącymi z

może być ujawniona stronie trze-

wicy po czynie zbrojnym 1920 r. nie

dni później 24 kwietnia podpisano

gendę”, która zapłodniła do działalno-

nią z tych stron sąsiadami Rzecz-

ciej, ani opublikowana w całości

mogli ot tak bezpardonowo włączyć

tajną polsko-ukraińską konwencję

ści niepodległościowej następne po-

pospolita Polska uznaje Dyrektoriat

czy częściowo bez porozumienia

terytorium ukraińskie do Rosyjskiej

wojskową. Ze strony polskiej głów-

kolenia, a dziś mogą nawiązywać do

niepodległej Ukraińskiej Republiki

układających się stron za wyjąt-

Republiki Rad, a ponadto zmusze-

ną rolę w jej przygotowaniu odegrali

niej instytucje suwerennego państwa

Ludowej z Głównym Atamanem,

kiem art. 1, który będzie ogłoszony

ni byli do tzw. polityki ukrainizacji w

najbliżsi wówczas współpracownicy

ukraińskiego, ale czy chcą...?

panem Symonem Petlurą na czele,

po podpisaniu tej umowy.