15

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 czerwca–16 lipca 2015 nr 12 (232)

kim był prof. Jan Starzyk?

KRzysztoF szyMaŃsKI

tekst

zdjęcia archiwum prywatne,

w rodzinnych wspomnieniach, o których pisałem w artykule

lwow.home.pl

o prof. weiglu (Kurier galicyjski nr. 10) często przewijało się

Z tych opowieści można wniosko-

wać, że był on „łącznikiem” pomiędzy

nazwisko Jana starzyka.

laboratorium prof. Weigla i pracownią

Dziadka. Odwiedzał często pracow-

Władysław Wolff „O profesorze

nię. Tu podszkolił się w zatapianiu

Jakim człowiekiem był dr. Jan

Weiglu i „weiglowcach”:

ampułek ze szczepionką, za co był

Starzyk niestety nie udało mi się

odpowiedzialny w Instytucie (jak

„…Podstawowy zespół stanowią-

dokładnie dowiedzieć od Dziadków

wynika z poniższych materiałów). To

cy rdzeń Zakładu, zmontowany w la-

i Ojca – i już się nie uda. Może ktoś

przez niego trafiały do pracowni pro-

tach 1926-1927 tworzyli: m.in.: – Jan

z naszych Czytelników wiedziałby

jekty urządzeń profesora i wspólnie z

Starzyk, student Wydziału Matema-

coś więcej o nim i jego działalno-

dziadkiem i jego pracownikami oma-

tyczno-Przyrodniczego, późniejszy

ści we Lwowie i mógł by przekazać

wiał sprawę ich wykonania, materia-

profesor Uniwersytetu Jagiellońskie-

nam te wiadomości. Będziemy

łów, technologii. To do niego należało

go w Krakowie”.

wdzięczni, gdy osoba naszego ro-

Tomasz Cieszyński „Dzieło Ru-

też sprawdzanie i odbiór wykonanych

daka, wybitnego naukowca, współ-

dolfa Weigla ofiarowane ludzkości i

przyrządów. Musiał on chyba być bar-

pracownika prof. Weigla zostanie

Polsce”:

dzo zaprzyjaźniony z naszą rodziną,

przybliżona naszym Czytelnikom.

bo przeglądając rodzinne archiwum

„…Pod pretekstem badań le-

natrafiłem na kopertę, zawierającą

karskich kandydatów do pracy w

szereg kart pocztowych i kopert ad-

Instytucie Weigl umożliwił masowe

resowanych do niego. Przekazał on

szczepienie młodzieży lwowskiej

w pracowni: t. załuska (od lewej), J. starzyk, w. wolff

Ojcu – w tych czasach nastolatkowi

przeciw tyfusowi plamistemu, które

gotowany przez Stanisława Zwol-

– te koperty ze znaczkami z listów do

wizyty w stolicy ZSRR. Adresowana

przeprowadzali dr Karol Różycki,

skiego dla Polskiego Słownika Bio-

niego adresowanych, które otrzymy-

była do dr. Jana Starzyka, a wysłana

lekarz Władysław Kuzia i dr Henryk

graficznego. Niestety, okres lwowski

wał z różnych stron świata. Były tam

1 czerwca 1940 roku.

Mosing. Szczepionkę na ten cel

jest tam przedstawiony jedynie z

koperty z Instytutu Pasteura w Pary-

Inna kartka, z cytatem z kon-

uzyskiwał kosztem produkcji dla

punktu naukowego. Na stronie in-

żu, z Włoch, Afryki oraz inne kartki

stytucji radzieckiej, a na odwrocie

Niemców z rozlewni zawiesiny i za-

ternetowej www.lwow.eu Stanisław

okolicznościowe. Ojciec jakoś szczę-

jest adres Antoniny Starzykowej:

tapialni ampułek, którymi kierował

Kosiedowski umieścił wiele intere-

śliwie nie poodklejał znaczków i stąd

Kaz.S.S.R. Kustanajski obw., Urij-

adiunkt Jan Starzyk”.

sujących informacji o prof. Weiglu

Wacław Szybalski „Wykorzy-

wiadomo z kim korespondował. Jest

ski rejon, kołchoz Oktiabr. Podpis

oraz jego współpracownikach. Jest

stanie wszy laboratoryjnych kar-

kilka kartek, które osobiście wysłał

pod tekstem niestety nieczytelny.

tam, między innymi wywiad Ryszar-

mionych przez ludzi dla produkcji

do niego prof. Weigl ze swej ekspe-

Pieczątki pocztowe wskazują datę

da Wójcika z Janem Starzykiem na-

szczepionki Weigla przeciw tyfusowi

dycji do Abisynii w 1939 roku, gdzie

22.05.40. Kim była ta osoba i dla-

grany w latach 70-tych.

plamistemu”:

brał udział w walce z epidemią duru

czego znalazła się w Kazachstanie?

Tam też udało mi się dotrzeć

plamistego. Interesująca jest kartka

Chyba nie trudno się domyśleć.

„…Cała produkcja szczepionki

Widokówka nieznanego au-

do kilku, niestety bardzo krótkich,

prof. Weigla z widokiem muzeum Le-

W Internetowym Słowniku Bio-

w Instytucie Weigla w latach 40-

tora z adresem Antoniny Sta-

wspomnień, w których wymieniony

nina w Moskwie i kilkoma słowami do

graficznym można odnaleźć obszer-

tych XX wieku była nadzorowana

rzykowej

jest dr. Starzyk:

pracowników swego laboratorium z

ny materiał o Janie Starzyku, przy-

przez doktora J. Starzyka”.

W sowieckim raju.

Represje wobec Polaków z Chersonia

w okresie międzywojennym nasi rodacy zamieszkujący sowiecką Ukrainę

często byli traktowani jak obywatele drugiej kategorii. oskarżani o „kontrre-

wolucjonizm” byli przez komunistyczne władze zsyłani do łagrów, wywożeni

w głąb Rosji lub rozstrzeliwani.

Bazyl Ripecki, Jan Wąsowicz, Ja-

zny. Ponieważ południe Ukrainy

roku przy klubie rozwijała się polska

funkcjonowała szkoła na 30 miejsc.

Jan MatKowsKI

kub Bielecki, Karol Makrocki, Jan

było bardziej wyludnione od rejonów

biblioteka. Książki można było – na

Podręczników nie było, podobnie

Makrocki, Mikołaj Saczkowski oraz

przygranicznych, część ludności

krótko wypożyczyć albo czytać na

jak kadry nauczycielskiej. W połowie

W  okresie  międzywojennym

Bazyl Jaworski. Wszyscy oprócz

została przerzucona właśnie tu.

miejscu. Oprócz szkół przy klubach

lat 20. władze przysłały tu młodego

w Chersoniu, na południu Ukrainy

Jaworskiego, który dostał 10 lat

W latach 1937-38 – w czasie tzw.

ludowych w Chersoniu i okolicach

nauczyciela, Polaka z Berdyczowa.

mieszkało około 5000 Polaków.

łagrów, zostali rozstrzelani. Nieco

operacji polskiej, nie uniknęli oni

działały cztery państwowe szkoły

Wówczas do szkoły chodziło 26

W latach 20. na terenie obwodu w

losu pozostałych Polaków, mimo że

później, w tej wsi ujawniono kolejną

polskie, do których uczęszczało

uczniów. Na wsi działała biblioteka,

rejonie lepetyńskim i niżnosiroho-

mieszkając na wsiach, praktycznie

organizację terrorystyczną. Los jej

łącznie ok. 250 dzieci.

z której korzystali zarówno Polacy,

skim zostały utworzone trzy polskie

„członków” był podobny.

nie mieli kontaktu z polskim życiem

Podobny system oświatowo-

jak i Ukraińcy, wioska bowiem była

gminy, w których mieszkało łącznie

Wrogie państwu komunistyczne-

kulturalnym.

kulturalny istniał w innych polskich

polsko-ukraińska. W 1937 roku wła-

ponad 2 tys. Polaków. Kolejne dwa

mu struktury, według władz istniały

Władze niszczyły także ośrodki

ośrodkach na Ukrainie. We wsi

dze wykryły w niej „kontrrewolucyj-

tysiące były rozproszone w wie-

wszędzie tam, gdzie było skupisko

kultury i oświaty. W 1938 roku zostało

Konstantynówka mieszkało około

ną i nacjonalistyczną organizację”,

lu tzw. wsiach mieszanych, czyli

Polaków. W Chersoniu na jej czele

wydane rozporządzenie CK KP(b)U

liczącą 19 członków. Według śled-

800 Polaków. Od 1900 roku istniała

polsko-ukraińskich. W Chersoniu

miał stać ksiądz Adam Cimerman,

„O reorganizacji szkół narodowych

czych grupa miała na celu prowa-

tu szkoła zawodowa z polskim języ-

działała Polska Szkoła Robotnicza

na Ukrainie”. Ponieważ szkoły były

dzenie działalności kontrrewolucyj-

we wsi Preobrażenka – polska na-

kiem nauczania. W 1927 roku uczyło

nr 2. W 1926 roku uczęszczało do

miejscem szerzenia „szkodliwych

nej, niedopuszczenie do powstania

uczycielka Anna Wodzińska, we wsi

się w niej około stu uczniów. Los tej

niej 24 uczniów: 10 chłopców i 14

Nowa Petriwka − nauczyciel Michał

myśli i idei”, w krótkim czasie zosta-

kołchozu, szkodnictwo wymierzone

dziewczynek. Wszyscy narodowości

wsi warto zbadać, ponieważ nie uda-

Czajkowski. Wszyscy oni mieli przy-

ły zlikwidowane i przekształcone w

w ustrój komunistyczny. Zachowa-

polskiej. W latach 20. funkcjonował

ło się znaleźć materiałów z okresu

gotowywać się do „obalenia reżimu

szkoły rosyjskie, a w pojedynczych

ły się nazwiska oskarżonych: Jan

w mieście Polski Klub Robotniczy,

Wielkiego Terroru. Jedyny ślad, jaki

komunistycznego”. Poza wymienio-

wypadkach w ukraińskie.

Wiśniewski, Iwan Suprun, Iwan Ta-

w którym organizowano zajęcia z

pozostał, dotyczy nauczycielki Józe-

nymi osobami komuniści rozstrze-

W latach 30. ponad połowa Po-

lahaja, Daniło Daniszewski, Wasyl

języka polskiego. Prowadzono rów-

fy Reliszewskiej, która w 1939 roku

lali 15 osób. Po Wielkim Głodzie w

laków została deportowana w głąb

Szkarbula, Nikołaj Sosunowicz, Fe-

nież szkołę dla analfabetów. Lekcje

została aresztowana i wywieziona

okolice Chersonia deportowano Po-

ZSRS: do Kazachstanu i na Sybe-

dor Suprun, Stanisław Sosunowicz,

odbywały się raz w tygodniu, a kurs

do Kazachstanu, skąd nie wróciła.

laków z rejonów przygranicznych,

rię. Po 1944 roku do stron ojczy-

We wsi Carewodar, zamiesz-

Andrij Artemenko, Piotr Golinski,

trwał sześć miesięcy. W 1925 roku

głównie z Wołynia i Żytomierszczy-

stych wróciły tylko 982 osoby.

kanej przez około 800 Polaków,

Fedor Sosunowicz, Bazyl Antek,

szkoła liczyła 12 uczniów. Od 1920