18

Okruchy historii

30 czerwca–16 lipca 2015 nr 12 (232) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Co zrobić z sojusznikami?

Jak wiadomo, przymierze polsko-ukraińskie, zawarte w kwietniu 1920 r. nie prze-

trwało długo. Podpisanie w październiku tegoż roku w Rydze polsko-sowieckich

preliminariów pokojowych nie tylko kończyło wspólną walkę, ale oznaczało również

zmianę dotychczasowej polityki na odcinku ukraińskim. wprawdzie w kraju odzywa-

ły się jeszcze głosy postulujące postawienie w Rydze twardo kwestii niepodległości

Ukrainy, ale w kręgach decyzyjnych nie brano pod uwagę takiej alternatywy.

Jan PIsULIŃsKI

Powszechnie dominowało nato-

miast pragnienie pokoju. W charak-

terystycznym dla siebie, nieco pa-

tetycznym stylu Naczelnik Państwa

marszałek Polski Józef Piłsudski

tłumaczył oficerom 3 Armii: Powinni-

śmy ponownie zająć Kijów i Mińsk,

aby móc połączyć federacją czy też

unią z Polską całą Ukrainę, Białoruś

i Litwę. Niestety zrobić tego nie je-

stem w stanie. Polska tego nie chce,

obce jej są idee jagiellońskie, a po-

nadto Polska jest bardzo wyczerpa-

na długą wojną, wojsko nasze jest

mocno przemęczone i biedne. Nie,

nie możemy tego zadania podjąć.

Dostrzeżono wreszcie siłę nowego

reżimu w Rosji, niedocenianego

wcześniej, oraz brak dlań realnej

alternatywy.

Tymczasem w listopadzie 1920

r. walczące praktycznie samotnie

z bolszewikami wojska ukraińskie

zmuszone zostały przejść na stro-

nę polską i zgodnie z zapisami

preliminariów zostali internowani,

jakkolwiek na dość honorowych

warunkach. Polski wywiad szaco-

wał liczebność ukraińskiej emigracji

Kalisz 1924 – internowani oficerowie armii petlurowskiej

wojskowej URL na około 140 tys.,

przy ich półoficjalnym stanowisku,

z tego w Polsce przebywało 30-40

nawiązać kontakty z innymi, konku-

domagał się od władz URL konsoli-

byłoby nader korzystne. Stwierdzał

tys. W Polsce znaleźli się również

rencyjnymi wobec niego ugrupowa-

dacji emigracji ukraińskiej, stąd wła-

wreszcie: Z drugiej strony niepew-

urzędnicy ukraińscy wraz z rodzina-

niami emigracji ukraińskiej, m.in. z

dze polskie odniosły się przychylnie

na sytuacja wewnętrzna w Rosji

mi. Rząd wraz z kancelarią Naczel-

Wszechukraińską Radą Narodową

do zwołanego w lutym 1921 r. przez

Sowieckiej nakazuje liczyć się ze

nego Atamana Petlury ulokował się

w Wiedniu oraz zwolennikami het-

Petlurę przedparlamentu, nazwane-

wszystkimi żywiołami, które będą

w Tarnowie, niższy personel wraz z

mana Pawła Skoropadskiego.

go Radą Republiki.

mogły w przyszłości odegrać pewną

rodzinami w Częstochowie-Strado-

Mimo utraty nadziei na możli-

Podpisany w Rydze 18 marca

rolę polityczną. Kierujący Wydziałem

miu.

wość zainstalowania się Petlury na

polsko-sowiecki  traktat  pokojo-

Wschodnim Ministerstwa Juliusz Łu-

Początkowo Piłsudski i krąg

Ukrainie po fiasku tzw. drugiego

wy pogorszył formalnie położenie

kasiewicz zwracał uwagę, że komu-

skupionych wokół niego ludzi wciąż

pochodu zimowego, władze pol-

uchodźców ukraińskich. 30 kwiet-

nizm na Ukrainie jest daleko mniej

snuli plany zainstalowania się Pe-

skie nie przestały udzielać Centrum

nia 1921 r., rząd polski przestał

ugruntowany, niż w samej Rosji, a

tlury w Kijowie. Utwierdzała ich w

Państwowemu URL finansowego

oficjalnie uznawać rząd URL. W

w związku z tym zmiana władzy jest

tym przekonaniu liczna propetlu-

wsparcia. Nie były to jednak sumy

trakcie debaty w Sejmie nad ratyfi-

tu o wiele bardziej prawdopodobna.

rowska partyzantka na Ukrainie.

wielkie i oczywiście nie spełniały

kacją traktatu pokojowego premier

Podkreślał przy tym silniejszy niż w

Naczelnik Państwa aż do momentu

oczekiwań władz URL. W rezultacie

Witos złożył zapewnienie, że rząd

aleksander Petlura – brat

Rosji element chłopski i antagonizmy

wejścia w życie traktatu ryskiego

sytuacja uchodźców pozostawała

polski nie da sobie odebrać prawa

symona Petlury jako oficer

narodowościowe pomiędzy Ukraiń-

przyjmował więc oficjalnie przed-

nadal ciężka, a nawet wręcz tragicz-

udzielenia schronienia tym, którzy

kontraktowy wojska Pol-

cami i Rosjanami. W związku z tym

stawicieli władz URL, mimo licz-

na. Powodowało to ich stały odpływ

go potrzebują. Nieprzypadkowo za-

skiego, 1928

uznawał petlurowców za poważny

nych protestów dyplomatycznych

z kraju, głównie do Czechosłowacji

pewne w maju tegoż roku Naczelnik

atut w wypadku wojny z Sowietami.

ze strony Moskwy. M.in. spotkał

i Francji. Piłsudski wciąż też utrzy-

Państwa Piłsudski odwiedził obóz

osiedlać się nie tylko w rejonach

Na końcu postulował obserwowanie

się z samym Petlurą i głównodowo-

mywał nieoficjalny kontakt z Petlurą,

internowanych wojskowych ukraiń-

przygranicznych, ale także na całym

ruchu ukraińskiego oraz zachowa-

dzącym wojsk URL gen. Mychajłem

który – formalnie wydalony z Polski

skich w Szczypiornie i zwrócił się do

obszarze Galicji Wschodniej. Z woj-

nich: Panowie ja was przepraszam,

nia możliwości wpływania na niego.

Omelianowiczem-Pawlenką. Żywo

na żądanie władz sowieckich – w

skowych petlurowskich formowano

ja was bardzo przepraszam.

Polskie placówki dyplomatyczne po-

interesował się przygotowaniami

rzeczywistości wciąż przebywał w

kompania robocze, werbowano też

zostawały więc nadal w kontakcie z

do powstania. W styczniu 1921 r.

Ratyfikowanie traktatu zmusiło

Polsce. Ostateczny kres wspierania

do walki po stronie powstańców

dyplomatycznymi przedstawicielami

powołano we Lwowie tajny Sztab

władze polskie do podjęcia kroków

petlurowców spowodowało odejście

śląskich. Dążenie do izolowania od

URL. Z uwagi jednak na zobowią-

Partyzancko-Powstańczy, któremu

w kierunku formalnej likwidacji in-

Piłsudskiego z życia publicznego na

społeczności ukraińskiej w Polsce

zania przyjęte w Rydze, polska dy-

polski wywiad udzielał pomocy or-

stytucji petlurowskich, zwłaszcza

początku 1923 r. i dojście do władzy

wskazywało wyraźnie na brak za-

plomacja musiała utrzymywać w ści-

ganizacyjnej i materialnej.

centroprawicy przeciwnej państwo-

że naciskał na to również rząd bry-

ufania polskich władz do szczerości

wości ukraińskiej (słynne: Wynoście

słej tajemnicy fakt wspierania URL.

Minister spraw zagranicznych

tyjski. Oficjalnym przedstawicielem

deklaracji petlurowskich w sprawie

się Panowie z Polski – słowa szefa

Oficjalne stanowisko prezentowane

Eustachy Sapieha zapewniał Radę

społeczności ukraińskiej w II RP

przynależności Galicji Wschodniej

na zewnątrz brzmiało następująco:

Ministrów, że rząd URL zasługuje ze

Sztabu Generalnego gen. Stanisła-

stał się Ukraiński Komitet Central-

do Polski. Pokutowało przekona-

członkowie władz ukraińskich korzy-

wszech miar na pomoc jako lojalny

wa Szeptyckiego skierowane do ofi-

ny. Do ostatecznego zlikwidowania

nie, że władze ukraińskie w kwestii

stają w Polsce z prawa azylu jako

wobec Polski i podkreślał, że należy

cerów ukraińskich).

obozów dla internowanych doszło

tej stoją na stanowisku umowy so-

osoby prywatne.

się liczyć z pojawieniem się sprawy

W polskiej polityce zagranicznej

jednak dopiero w 1924 r. Jedno-

juszniczej z kwietnia 1920 r. jedy-

W Warszawie z niepokojem

galicyjskiej w Radzie Ambasadorów

diaspora ukraińska budziła nadal

cześnie ograniczono możliwość

nie z powodów koniunkturalnych.

śledzono narastające osłabienie po-

i z tego powodu poparcie sfer petlu-

zainteresowanie z dwóch powodów.

poruszania się po kraju emigrantów

Warszawa nie miała też oporów, by

zycji Hołownego Atamana. Sapieha

rowskich dla stanowiska polskiego,

Przede wszystkim z uwagą obser-

ukraińskich, nie wolno im też było

za plecami Centrum Państwowego