26

Okruchy historii

30 czerwca–16 lipca 2015 nr 12 (232) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Julian Stryjkowski – od komunizmu do normalności.

W 110. rocznicę urodzin pisarza

Faktycznie nazywał się Pesach stark. Urodził się 27 kwietnia 1905 roku w stryju w rodzinie

żydowskiej. według miejscowych ksiąg metrykalnych jego matką była Channa stark z Mana-

sterzec, wioski odległej około 10 km od stryja, a ojciec nazywał się Hersz Józef Rosenmann.

Był nauczycielem w żydowskiej szkole i małego Pesacha wychowywał bardzo ortodoksyjnie.

Rodzice mieli aż jedenaścioro dzieci. Do stryja przenieśli się około 1890 roku. Imię Pesach

pochodzi od żydowskiej nazwy wielkanocy – Pesach. Drugie imię Jakub miał po dziadku ze

strony matki, jak i nazwisko stark, co było u Żydów dość powszechną praktyką.

Dzięki politycznemu ustawieniu

motywy autobiograficzne przeplatają

anDRzEJ sznaJDER

się podjął Stryjkowski intratną pracę

się doskonale z fikcją literacką.

„Udawanie niewiedzy, czyli po pro-

w Polskiej Agencji Prasowej jako jej

Ważnym elementem jego spu-

stu kłamstwa, było swego rodzaju

rzymski korespondent. Tam wydał

ścizny jest tzw. tetralogia galicyjska

samoobroną w warunkach nowych,

swą pierwszą powieść „Bieg do

– „Głosy w ciemności”, „Austeria”,

nieprzewidzianych, kiedy iluzje zo-

Fragalà” pokazującą włoskie realia

„Sen Azrila” i „Echo” ukazująca gali-

stały rozwiane, nadzieje stracone, a

na ubogiej wiejskiej prowincji. W

cyjskie środowisko żydowskich szte-

został strach”...

1952 roku został wydalony z Włoch.

tlów sprzed I wojny światowej oraz

(J. Stryjkowski

Potem widzimy go w redakcji pisma

ich bezpowrotną zagładę w czasie

o sowieckim komunizmie)

„Twórczość”. Jako kierownik działu

tamtej wojny i krótko po niej. Ich bo-

prozy pracował w nim aż do emery-

haterowie żyją w świecie żydowskiej

Jeszcze w miejscowym gimna-

tury w 1978 roku.

ortodoksji, a tych, którzy się z niej

zjum zaczął młody Pesach pisać po

wyalienują, czeka niechybna zguba.

Napisana w 1962 roku powieść

żydowsku swoje pierwsze wiersze.

Jest to odwieczny żydowski dylemat

„Czarna róża (wyraźnie przewijają

Po zdanej w 1925 roku maturze pra-

wyboru między tradycją a przemia-

się w niej motywy rozliczenia z wła-

cował udzielając korepetycji, a po

nami społecznymi pod wpływem cy-

sną tożsamością i PRL-owską prze-

dwóch latach zaczął studiować po-

wilizacji.

szłością) była pierwszym dziełem,

lonistykę na Uniwersytecie im. Jana

Inny dział pisarstwa Stryjkowskie-

w którym Stryjkowski odcina się

Kazimierza we Lwowie. Podjął wte-

go to tryptyk biblijny – trzy opowiada-

od komunizmu. Ostatecznie twórca

dy pierwsze próby tłumaczeń m.in.

nia „Odpowiedź”, „Król Dawid żyje” i

zerwał z systemem w 1966 roku wy-

z hebrajskiego na polski. Obronił

„Juda Makabi”. Autor wykorzystuje w

stępując z partii i podpisując się pod

pracę doktorską „Kobieta zbrodniar-

nich elementy starotestamentowe, by

protestem przeciwko wyrzuceniu z

ka w literaturze romantycznej” pod

na ich przykładzie pokazać uwikłania

PZPR Leszka Kołakowskiego. A w

kierunkiem prof. Juliusza Kleinera.

psychologiczne jednostki. Mariusz

1975 roku podpisał „List 59” będący

Po studiach rozpoczął pracę

Kubik nazwał go przez to „pisarzem

protestem przeciwko planowanym

jako polonista w żydowskim gimna-

zgładzonego narodu”. W kanonie

zmianom w ówczesnej konstytucji.

zjum w Płocku, z którego go po roku

tym mieszczą się też; powieść hi-

Po wybuchu „Solidarności” wy-

usunięto, gdyż był podejrzany o pro-

storyczna „Przybysz z Narbony” po-

drukowano poza cenzurą jego wcze-

Julian stryjkowski

pagowanie ideologii komunistycz-

święcona powstaniu w warszawskim

śniejszą powieść „Wielki strach”, w

kawe, dziś już prawie zapomniane,

donimów – Łukasz Monastyrski, Jó-

nej. Zaczął więc publikować pod

getcie, dramat „Sodoma”, a także

której przedstawił wejście sowietów

nowelki dla młodzieży – „Dwie kaw-

zef Mang i Julian Stryjkowski. Ten

własnym nazwiskiem Stark, lecz

opowiadanie „Na wierzbach... nasze

na ziemie Rzeczypospolitej w 1939

ki”, „Purca” i „Dramat w piwnicy”.

ostatni pseudonim, który stał się po-

pod zmienionym imieniem Jerzy.

skrzypce”.

roku. Był objęty także zakazem druku

tem jego nazwiskiem, jest morfolo-

Gdy wybuchła wojna Pesach

W 1928 roku debiutował w piśmie

Cała twórczość tego polsko-ży-

za pracę wykładowcy podziemnego

gicznie niepoprawny, bowiem słowo

Stark wrócił do Lwowa i został w

„Chwila” opowiadaniem „Skrzyżo-

dowskiego dziennikarza, prozaika,

„Towarzystwa Kursów Naukowych”.

„Stryjkowski” nie miało pochodzić

tym mieście zajętym przez sowie-

wanie się dwóch pociągów”. W tym

dramaturga i trochę filozofa, to na-

W wolnej Polsce otrzymał za swą

ty. Jako komunista dostał pracę w

od wyrazu „stryj” w znaczeniu „stry-

samym roku zmarł w Stryju jego oj-

strojowe i sentymentalne pożegnanie

twórczość nagrodę PEN Clubu im.

redakcji „Czerwonego Sztandaru”,

jek”, lecz od „Stryj” – nazwy rzeki i

ciec, a matka po kilku latach wyje-

z odchodzącym żydowskim światem.

Jana Parandowskiego i im. Stanisła-

miasta nad nią leżącego. Powinien

a potem w radio. W roku 1941, gdy

chała do Palestyny.

Tak jak Józef Roth zrobił to pięknie

wa Vincenza.

się więc autor nazywać „Stryjow-

Niemcy rozpoczęły wojnę z ZSRR,

W latach trzydziestych zadał się

po niemiecku, tak Julian Stryjkowski

Zmarł 8 sierpnia 1996 roku w

ski” bądź „Stryjewski”. W redakcji

uciekł daleko na wschód. Przebywał

pisarz z komunistami na dobre, aż

dokonał tego po polsku. Kto sięgnie

Warszawie i został pochowany na

„Wolnej Polski” pracował pisarz do

najpierw w Taszkiencie, potem pra-

trafił za to do więzienia. Po wyjściu

po jego książki, zobaczy w nich

Cmentarzu Żydowskim. Stryjkow-

końca wojny. Po powrocie do kraju

cował w Uzbekistanie, a wreszcie

na wolność przeniósł się do War-

nawet próbę zmierzenia się tego

skiego nie czyta się łatwo, bo jego

ostatecznie zmienił nazwisko na

w Moskwie. W roku 1943 został re-

szawy. Tam podjął pracę w dziale

wspaniałego twórcy z postacią i rolą

twórczość związana jest przede

Julian Stryjkowski. Został członkiem

daktorem w komunistycznym piśmie

kulturalnym żydowskiej organizacji

Boga w życiu człowieka, ujrzy boską

wszystkim z tragicznym losem Żydów

PPS, a po kongresie zjednoczenio-

„Wolna Polska” i wstąpił do tzw.

„Agroid”. Pisywał także do żydow-

wielkość ale i jego nieodgadnioną

w XX wieku. Są w niej wątki dotyczą-

Związku Patriotów Polskich. Zaczął

wym z PPR stał się automatycznie

skiego „Naszego Przeglądu”. W

demoniczność. Warto to przeczytać,

ce syjonizmu, holokaustu i oczywi-

wtedy używać dziennikarskich pseu-

członkiem PZPR.

1938 roku ukazały się jego trzy cie-

a potem przemyśleć.

ście komunizmu. W twórczości tej

List do redakcji

Poświęcenie tablicy w Samborze

W sobotę, 20 czerwca br. w Samborze uroczyście poświęcono i odsłonięto tablicę ku pamięci

s. Celiny Kędzierskiej i innych sióstr ze zgromadzenia Franciszkanek Rodziny Maryi, które w

czasie II wojny światowej opiekowały się dziećmi niezależnie od narodowości, a z narażeniem

życia ukrywały dzieci żydowskie i cygańskie. Tablica została umieszczona na frontonie gmachu

szkoły-internatu, który przed wojną był własnością sióstr.

„Nie troszczcie się zbytnio, o swoje

tablicy wszyscy udali się pod szkołę,

Uroczystość rozpoczęła msza św.

czynów s. Celiny, uratowana wraz z

rzan” z Oświęcimia, która starała się o

życie, o to, co macie jeść i pić..”. Ks.

gdzie ks. dziekan Andrzej Kurek wraz

w kościele parafialnym, odprawiona

innymi żydowskimi dziećmi, obecnie

ustanowienie tej tablicy i była jej spon-

Jacek przypomniał znaczenie imienia

z dziekanem obrządku greckokato-

przez księży dekanatu samborskiego

mieszkająca w Belgii. Niestety, z

sorem. Obecny był konsul Marian Or-

„Celina” – „niebo”, komentując, że

lickiego, o. Bogdanem Dubrawskim

pod przewodnictwem ks. dziekana

powodów rodzinnych nie mogła przy-

likowski, władze miasta, dyrektorka

wyrwane z piekła holokaustu dzieci

poświęcił tablicę, a matka generalna,

Andrzeja Kurka. Homilię wygłosił

być. Historię jej życia przedstawiła po

szkoły-internatu. W homilii ks. Jacek

znajdowały się w ochronce sióstr jak

prezes koła „Samborzan” p. Włodzi-

ks. Jacek Waligóra, proboszcz z Ni-

mszy św. s. Antonietta Teresa Frą-

ukazał problem zagłady Żydów i różne

w niebie, pod czułą opieką s. Celiny –

mierz Paluch i dyrektorka szkoły do-

żankowic. Oprócz parafian obecne

cek, archiwistka z domu generalnego

postawy ludzi. W odróżnieniu od wie-

„siostry Niebo”.

konali jej odsłonięcia.

były siostry Rodziny Maryi na czele

w Warszawie. Ona także przeczytała

lu s. Celina i jej współsiostry wykazały

Bardzo oczekiwaną osobą była

z matką generalną Janiną Kierstan,

list i wspomnienia pani Anny.

się odwagą, a nade wszystko żywą

pani Anna Henrietta Kretz-Dani-

miejscowe siostry greckokatolickie,

Po przemówieniach osób zaan-

wiarą w praktyce realizując słowa o

s. Elżbieta Ślemp

szewski, żywy świadek chwalebnych

goście z Polski, w tym grupa „Sambo-

gażowanych w sprawę umieszczenia

miłości bliźniego i słowa z Ewangelii:

Sambor