19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 17 lipca–13 sierpnia 2015 nr 13 (233)

Ołeksandr Zinczenko:

Byłem wychowany we Wrocła-

wiu i kiedy po raz pierwszy zoba-

czyłem Dniestr, zrozumiałem, że to

Totalitaryzm jest absurdalny

jest prawdziwa rzeka i inna skala, w

porównaniu z którą Odra jest skrom-

nym strumykiem. Lwów, Tarnopol,

Kamieniec Podolski zrobiły na mnie

ogromne wrażenie, kiedy w kościo-

W Polsce ukazało się tłumaczenie, jedynej ukraińskiej książki o Katyniu.

łach zobaczyłem po raz pierwszy

Ołeksandr Zinczenko w 2011 roku opublikował na Ukrainie książkę, która

napisy polskie. To jest trudne dla

człowieka stąd, tu są niemieckie na-

jest próbą opisania ukraińskiego śladu zbrodni katyńskiej.

pisy. Patrzymy na to inaczej. Zrozu-

miałem, że trzeba pokazać, że tam

jest cząstka naszej przeszłości, którą

WOjCIECH jANKOWSKI

trzeba pokazywać dzieciom. Ja nie

tekst

chcę utożsamiać się z niemiecką hi-

WITOLD j. SZULECKI

storią tego miasta. Moja polska histo-

zdjęcie

ria zaczęła się od 1945 roku, kiedy

w Głogowie pojawili się Polacy. Naj-

Ołeksandr Zinczenko jest history-

pierw sami komuniści, później moi

kiem, dziennikarzem, radcą prezesa

przodkowie, którzy zostali wypędzeni

Ukraińskiego Instytutu Pamięci Na-

ze Wschodu. Oni zasiedlili te puste

rodowej. Na początku, na polecenie

miasta, które musieli odbudowywać.

ukraińskiej telewizji „Inter”, pracował

Jak mówi prof. Sławomir Nicieja „zo-

nad filmem historycznym poświę-

stawiliśmy całe miasta, a wzięliśmy

conym tragedii katyńskiej. Zrodził

ruiny”. Polacy są bardzo pracowitym

się wówczas pomysł, żeby napisać

narodem, odbudowali 200 miast w

książkę o tej zbrodni.

ciągu ostatniego sześćdziesięciole-

Promocja pierwszej ukraińskiej

cia – to jest swoisty fenomen.

książki o Katyniu w Warszawie nie

Czy coś zostało z pamią-

ściągnęła wielu chętnych. Nieszczę-

tek rodzinnych?

śliwie się złożyło, że odbyła się w

Najistotniejsze rzeczy, które po-

pierwszym tygodniu wakacji, ale

zostały to były dokumenty. Dziadek

pomimo to, trwające blisko dwie go-

pierwszy paszport polski otrzymał w

dziny spotkanie wywołało duże zain-

Pittsburghu w 1918 roku, ponieważ

teresowanie zebranych i gorącą at-

przed służbą w wojsku austriackim

mosferę. Na promocję przybyło wielu

uciekł do Stanów Zjednoczonych.

specjalistów parających się na co

Adam Pomorski, Olga Morańska, Ołeksandr Zinczenko, Bogumiła Berdychowska

Obligacje sowieckie wojenne, ponie-

dzień tematami polsko-ukraińskimi.

waż dziadek został opodatkowany

Spotkanie otworzył szef polskie-

podobnie sytuacja przedstawia się z

przebiegu tych zdarzeń. W skali jed-

na rzecz rosyjskiej machiny, portfel

go PEN Clubu Adam Pomorski, któ-

wiedzą o zbrodni katyńskiej. Zinczen-

nostkowej czasami była zauważalna

z Wiednia, który pozostał jako pa-

ry pokazując zebranym książkę „Ka-

ko opowiedział, że gdy jego kolega

logika: Józefa Czapskiego uratowała

miątka przywieziona z pobytu babci

tyń: Śladami polskich oficerów” (tytuł

historyk zapytał nad czym pracuje i

interwencja ambasady Włoch, Stani-

i dziadka w tym mieście, brzytwa.

oryg. „Година папуги”), powiedział:

padła odpowiedź: Katyń. Zareagował

sława Swianiewicza uratowała jego

Niewiele tego pozostało, ale wszyst-

„Pan Ołeksandr jest z nami i nisko

nazwą „Chatyń”. Rozmowa odbyła

wiedza – był dla sowietów cennym

ko przekazałem do muzeum, żeby

mu się kłaniamy i dziękujemy za to

się – co podkreślił Zinczenko – na

źródłem wiedzy o III Rzeszy”. An-

pokazać jak skomplikowane były losy

wszytko. To jest dowód osobisty ho-

wydziale historycznym, mniej wię-

drzej Pomorski, gospodarz spotka-

Polaków w tym czasie. Zostały rów-

norowego obywatela Rzeczypospo-

cej 350 metrów od miejsca mordu

nia, zwrócił uwagę, że próby pozna-

nież książki babci, które mam u sie-

litej, pana Ołeksandra Zinczenki”.

polskich oficerów. Dodał, że był za-

nia wszystkich szczegółów i nazwisk,

bie i nie oddam ich do końca życia,

Rozmowę z autorem książki popro-

fascynowany żywą pamięcią. Opo-

mordów i deportacji, to specyfika pol-

ponieważ pomagałem babci dopiero

wadziła Bogumiła Berdychowska,

wiedział, jak przeprowadzał wywiad

ska, ale i w Polsce są takie miejsca,

w 1968 roku rozpakowywać skrzynie.

która rozpoczęła pytaniem, co tak

z Zofią Bartnicką, żoną zamordowa-

gdzie polska nauka nie przeprowa-

Znajdowały się w nich m.in. „Pamięt-

szczególnego odnalazł on w tej histo-

nego w Charkowie Zygmunta Bart-

dziła jeszcze wystarczających badań,

niki kwestarza”, wydania Romera. Te

rii, że postanowił nad nią pracować.

nickiego. Zofia w trakcie rozmowy

na przykład na Chełmszczyźnie.

książki są mi potrzebne i kształtują

Autor zarysował zebranym kontekst

miała 102 lata. Słuchając opowieści,

Zinczenko zwrócił uwagę zebra-

moja wiedzę i świadomość Polaka.

stanu wiedzy o Katyniu na Ukrainie:

wiedział, że ma początek książki. Po-

nych na trudności w ustaleniu ofiar

chęć bycia zawiezionym do Katynia i

jak się Pan czuje we

jest ogromna asymetria wiedzy hi-

morski skomentował te słowa, że na

na Ukrainie. Bogumiła Berdychowska

zaprowadzono go do Chatynia.

Lwowie?

storycznej i pamięci w Polsce i na

pewno wszyscy na sali wiedzą jaka

zapytała, czy istnieje szansa, na to

Bogumiła Berdychowska zadała

Lwów to miasto wielonarodo-

Ukrainie – zarówno Polacy niewiele

jest różnica między Katyniem a Cha-

że badania katyńskie wpłyną na po-

pytanie, czy wobec „renesansu” sta-

wościowe, w którym ja się dobrze

wiedzą o historii Ukrainy, jak również

tyniem, ale przypomniał, jak Związek

dobne dociekania dotyczące innych

linizmu w Rosji, zbadanie zbrodni

czuję.

Ukraińcy o historii Polski. Zinczenko

Sowiecki, wykorzystując podobień-

zbrodni na Ukrainie i czy Ukraina

katyńskiej może mieć wpływ na to,

To jest przestrzeń, serce, ogrom-

zaznaczył, że na wykładach, gdy

stwo nazw, starał się zmanipulować

„nada imiona ofiarom”? W odpowie-

że Ukraina może poradzić sobie z

na otwartość na wszystkich. Tutaj

wymawia nazwisko Balcerowicz,

pamięć o Katyniu. Nixon w 1972 roku

dzi padła astronomiczna liczba, która

sowieckim dziedzictwem. Zinczenko

mieszkając, mam przyjaciół zewsząd

studenci nie wiedzą o kim jest mowa,

odwiedzał Związek Sowiecki, wyraził

miała zebranym uzmysłowić bezmiar

porównał wyniki badań dotyczących

– z Polski, z Niemiec, z Wileńszczy-

niewiedzy: w XX wieku dwa reżimy

stosunku do Stalina w Rosji i na

zny, z Podola, Lwowa. Chodziłem z

totalitarne zamordowały na terenie

Ukrainie. W Rosji Stalina ocenia po-

Niemcami do jednej klasy. Miałem

Ukrainy 15 milionów ludzi. Spotkanie

zytywnie do 52% a na Ukrainie 7%.

na Podolu wujka Czecha, był Węgier

odbywało się w czasie rocznicy bitwy

Zaznaczył, że nawet w najbardziej

w rodzinie, Niemcy i Rusini też byli

kijowskiej z 1941 roku. Zinczenko

zsowietyzowanym Donbasie wy-

i jak ja mogę czuć jakąś ksenofobię?

zwrócił uwagę na tę jedną bitwę. W

nosiło ono zaledwie 16%. Różnica

Jeżeli mi ktoś mówi o tym, że Pola-

sześć tygodni pochłonęła 600 tysię-

zatem miedzy Rosją a Ukrainą jest

cy mają ksenofobiczne podejście do

cy ofiar po stronie sowieckiej. Autor

ogromna. Zinczenko dodał jednak:

życia – ja tego nie rozumiem. Moja

książki podkreślił ogrom strat: jeden

„Ukraina potrzebuje rozliczenia z

babcia miała koleżanki Żydówki z

tydzień oznaczał 100 tysięcy pole-

historią i poszukiwań prawdy”. Za-

seminarium nauczycielskiego, które

głych. Miejsca pochówku większości

uważył, że do dziś wiele mitów jest

chroniła w czasie wojny. Wspomi-

poległych są nieznane i najprawdo-

żywotnych nad Dnieprem. Na przy-

nała, że miały na imię Mela i Pecia,

podobniej nie uda się tych miejsc

kład trzeba przypominać, że II woj-

wymieniały się kanapkami, ponie-

odnaleźć.

na światowa zaczęła się 1 września

waż dziewczyny lubiły smalec wie-

Po zakończeniu promocji nie

1939 roku, a nie 22 czerwca 1941,

przowy, a moja babcia gęsi. Trudno

ustały pytania do Ołeksandra Zin-

a trudne tematy stosunków polsko-

przebijać się w świadomości unijnej,

czenki i dyskusje toczyły się już w

ukraińskich, to praca na 10-15 lat.

kiedy mówi się, że nieważna jest

części nieoficjalnej.

Ołeksandr Zinczenko dokonał

narodowość i tradycja. Mój syn już

Promocja książki „Katyń. Śladami

prostej i celnej charakterystyki totali-

nie będzie traktował Kresów dawnej

polskich oficerów” odbyła się 1 lipca

taryzmu. Na pytanie, według jakiego

Rzeczpospolitej jako ziemi obcej.

w siedzibie PEN Clubu w Warszawie.

klucza wysyłano oficerów na śmierć

Wszyscy musimy uczyć się historii

Tłumaczenia dokonała Ola Hnatiuk.

lub do łagru, gdzie mieli szansę prze-

od nowa, a także szanować własne

Książka ukazała się nakładem wy-

żyć, odpowiedział: „Totalitaryzm jest

tradycje.

dawnictwa BOSZ.

absurdalny. Nie da się zrozumieć