20

kurier kulturalny

17 lipca–13 sierpnia 2015 nr 13 (233) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Poleskie pasje kardynała Świątka

Zmarły przed czterema laty ksiądz kardynał Kazimierz Świątek był nie tylko chary-

zmatycznym duszpasterzem o wybitnych zasługach dla odrodzenia Kościoła

katolickiego na Białorusi, ale także – o czym mało kto wie – filmowcem. Mogli się

o tym przekonać 23 czerwca goście Domu Spotkań z Historią w Warszawie.

W końcu lat osiemdziesiątych, na

EWA ZIóŁKOWSKA

fali pieriestrojki zapanowała większa

Jego życie naznaczyły dziejowe

swoboda, nastąpił czas przywraca-

kataklizmy XX wieku. Przyszedł na

nia wolności religijnych. W 1988 r.

świat, gdy przez Europę przetaczała

Jan Paweł II mianował proboszcza

się I wojna światowa, 21 paździer-

pińskiego prałatem, rok później wi-

nika 1914 r. w estońskim mieście

kariuszem generalnym diecezji piń-

Valga. Ojciec, Jan Świątek zginął w

skiej. Był to też czas powstawania

1919 r. broniąc Wilna przed bolsze-

polskich organizacji, najpierw sto-

wikami i został pochowany na cmen-

warzyszeń kulturalno-oświatowych,

tarzu wojskowym na Starej Rossie.

potem Związku Polaków na Biało-

Mamę, Weronikę wraz z dwoma

rusi, w których działalność kapłan

synami jeszcze w 1917 r. zesłano

mocno się zaangażował. Wielką

na Syberię. Po powrocie zamieszkali

zasługą księdza proboszcza Kazi-

w Baranowiczach, gdzie Kazimierz

mierza Świątka było odnowienie w

ukończył szkołę powszechną i Gim-

latach osiemdziesiątych, jako jednej

nazjum im. Tadeusza Rejtana. Na

z pierwszych na Białorusi, pińskiej

rekolekcjach w Pińsku zainteresował

fary – pofranciszkańskiej świątyni

się bliżej postacią bp. Zygmunta Ło-

pw. Wniebowzięcia Najświętszej Ma-

zińskiego, więzionego przez władze

rii Panny. Wiosną 1991 r. ksiądz Ka-

sowieckie pierwszego biskupa die-

zimierz Świątek mianowany został

cezji pińskiej. Miało to decydujący

arcybiskupem, pierwszym ordyna-

wpływ na wybór drogi życiowej chłop-

riuszem nowo utworzonej metropolii

ca. W 1932 r. wstąpił do Wyższego

mińsko-mohylewskiej i administrato-

Seminarium Duchownego w Pińsku.

rem apostolskim diecezji pińskiej.

Kardynał Kazimierz Świątek

Wyświęcony na kapłana w kwietniu

Wkrótce, w 1994 r. z woli Jana Paw-

1939 r., rozpoczął pracę duszpaster-

ła II został pierwszym kardynałem

ską w Prużanie na obrzeżach Pusz-

na Białorusi. Odradzanie Kościoła

Cieszył się wielkim autorytetem

Był człowiekiem dialogu i poro-

na wewnętrznym dziedzińcu stało

czy Białowieskiej. Podczas okupacji

katolickiego na Białorusi było dla

i powszechnym szacunkiem. Miarą

zumienia. Czuł się w obowiązku stać

popiersie Stalina. Co jakiś czas odna-

sowieckiej zaangażował się w pracę

80-letniego kapłana nie lada wy-

międzynarodowego uznania były

na straży Kościoła powszechnego.

wiano je na brązowo. Kiedyś komen-

konspiracyjną, co w kwietniu 1941 r.

zwaniem. Trzeba było stworzyć

liczne nagrody i odznaczenia. Pa-

Licząc się z realiami, polecił odpra-

dant zastukał i zaproponował księdzu

przypłacił aresztowaniem i osadze-

nowe struktury kościelne, zapewnić

pież Polak uhonorował go nagro-

wiać nabożeństwa w takim języku,

resztki farby, ale ten odpowiedział, że

niem w więzieniu NKWD w Brześciu

parafiom duszpasterzy, odbudowy-

dą „Fidei Testis” (Świadek Wiary),

jakiego życzą sobie wierni. Przeko-

nie wolno mu świątyni malować farbą

nad Bugiem. Poddany długotrwałe-

wać świątynie, często z całkowitych

przyznaną przez Instytut im. Pawła

nywał: „w duszpasterstwie trzeba

stalinowską, tylko watykańską. Gdy

mu śledztwu, dostał najwyższy wy-

ruin, przywrócić świetność archika-

VI, polski prezydent Lech Wałęsa

używać tego języka, który w danych

powiały inne wiatry, rzeźba znikła, co

miar kary. Z celi śmierci, w której sa-

tedrze mińskiej. W 1999 r. kardynał

Krzyżem Komandorskim Orderu

okolicznościach, w danym regionie

proboszcz skwapliwie wykorzystał i

motnie siedział przez dwa miesiące,

Świątek został pierwszym przewod-

Odrodzenia Polski z Gwiazdą, a

jest najbardziej odpowiedni, czyli

polecił na tym miejscu postawić Mat-

uwolnili go mieszkańcy miasta po

zrozumiały”.

kę Boską. Lubił żartować. Potrafił na

agresji Niemiec na ZSRR. Ksiądz

Miał w sobie tyle sił witalnych,

wigilijnym spotkaniu w Ambasadzie

Kazimierz Świątek mógł wrócić do

że – wydawało się – będzie żyć

RP w Mińsku opowiedzieć jak to, gdy

Prużany. Wejście Armii Czerwonej

wiecznie. Odszedł 21 lipca 2011 r. w

wracał z Rzymu na przejściu granicz-

w 1944 r. oznaczało dla niego po-

Pińsku, w wieku 96 lat, pogrążając

nym w Terespolu celnicy białoruscy

nowne aresztowanie i uwięzienie.

w żałobie tysiące wiernych na Biało-

kazali mu otworzyć bagaż, a tam –

W Mińsku usłyszał wyrok – dziesięć

rusi i poza jej granicami. Spoczął w

damskie ciuchy. Tłumaczenie, że to

lat łagrów.

krypcie katedry w swoim ukochanym

linie lotnicze musiały pomylić walizki,

Najpierw przez dwa lata praco-

Pińsku, stolicy Polesia.

nie zmniejszyły podejrzliwości służb

wał przy wyrębie tajgi na Syberii, po-

Gdy ogląda się album Fidei Te-

granicznych. Całą tę historię ksiądz

tem trafił do Workuty. Na krótko. Za

stis. Świadek Wiary (Wydawnictwo

kardynał relacjonował z właściwym

zorganizowanie Wigilii Bożego Na-

Księży Pallotynów Apostolicum, Pro

mu poczuciem humoru.

rodzenia dla współwięźniów wysłano

Christo, Ząbki – Mińsk 2004), po-

Wielką pasją kardynała Świątka

go w tundrę, do budowy łagru w In-

święcony kardynałowi Kazimierzowi

było filmowanie urokliwej poleskiej

cie. Mimo zimna, głodu i katorżniczej

Świątkowi, tak ciężko doświadczo-

przyrody. Jeszcze jako piński pro-

pracy, przeżył. Uwolniony został po

nemu przez sowiecki totalitaryzm,

boszcz, w latach siedemdziesią-

śmierci Stalina, w czerwcu 1954 r.

uwagę przykuwa jego twarz, zwy-

tych i osiemdziesiątych wędrował

Stanął wówczas przed nieprostym

kle pogodna, często opromieniona

po miastach, błotach i bezdrożach

życiowym wyborem. Mógł wyjechać

uśmiechem. Nie był postacią pomni-

z amatorską kamerą w ręku. Zrobił

do Polski i osiąść w jakiejś spokoj-

kową, nie miał nic w sobie z bohatera,

dwadzieścia filmów dokumentalnych,

nej parafii. Zdecydował jednak, że

męczennika. On hierarcha purpurat

w większości poświęconych Polesiu.

wróci do swoich wiernych, narażając

pozostawał człowiekiem niezwykle

Następnie, zgodnie z opracowanym

się na kolejne represje i szykany. W

skromnym. Pytany, jak to możliwe,

wcześniej scenariuszem, do tych fil-

Prużanie nie miał już czego szukać,

że mimo sędziwego wieku ma w so-

mów tworzył ścieżkę dźwiękową. Fil-

kościół został zamknięty i zamienio-

bie tak wiele energii i pogody ducha,

my powstawały na dwóch taśmach,

ny na dom kultury. Przyjechał więc

odpowiadał, że to syberyjska zsyłka

na jednej obraz, na drugiej także przez

do Pińska i w katedrze zastał grupkę

tak go zahartowała. Gdy już jako

niego zmontowany dźwięk – muzyka,

wiernych. Gdy dowiedział się, że nie

biskup mińsko-mohylewski został za-

odgłosy przyrody i tekst czytany wła-

Katedra w Mińsku

mają kapłana i od sześciu lat modlą

proszony do Kraju Krasnojarskiego,

snym głosem. Był więc scenarzystą,

niczącym Konferencji Episkopatu

prezydent Francji Jacques Chirac

się sami, kładąc na ołtarzu ornat,

witany przez władze z gubernatorem

operatorem, dźwiękowcem i lektorem

Rzymskokatolickiego Białorusi. Po

Legią Honorową, jako „człowieka,

postanowił zostać. Prawie pół roku

na czele i grupę dziennikarzy, na

w jednej osobie. Wszystko powsta-

długich staraniach w końcu udało

który dla obywateli Francji uosa-

trwały formalności, naciskano, by

wstępie nie omieszkał podkreślić, że

wało metodami chałupniczymi, przy

mu się reaktywować pińskie Mię-

bia historię narodu białoruskiego z

zmienił zawód, grożono następnym

na Syberii jest trzeci raz w życiu, ale

użyciu amatorskiego sprzętu. Tak

dzydiecezjalne Wyższe Semina-

ostatnich siedemdziesięciu lat”. Gdy

łagrem, ale on zastraszyć się nie dał,

po raz pierwszy z własnej woli.

stworzył dwa cykle „Czary przyrody”

rium Duchowne. Przywiązany do

odbierał nagrody i przyciągał uwagę

w końcu wywalczył rejestrację i mógł

W Pińsku opowiadają, że kiedy

i „Pory roku”, film o ukochanym mie-

swojego miasta, mieszkał w Pińsku,

dziennikarzy, bardzo mu zależało,

oficjalnie podjąć pracę duszpaster-

wrócił z zesłania, sąsiadujące z ka-

ście „Pińsk” oraz wiernym przyjacielu,

w starym drewnianym domku, nie-

by świat usłyszał nie o nim, a przede

ską. W rzeczywistości sowieckiej, w

tedrą zabudowania klasztorne zajmo-

spanielu Asie.

ustannie podróżując między Piń-

wszystkim o Białorusi i białoruskim

ciągłej konfrontacji z polityką ateizmu

wała marynarka radziecka. W dzwon-

Swoich filmów nie chciał szerzej

skiem i Mińskiem.

Kościele.

nie było to łatwe zadanie.

nicy urządzono zakład fryzjerski, a

udostępniać, zbyt cenił sobie profe-