27

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 17 lipca–13 sierpnia 2015 nr 13 (233)

Humor

Antoni Schneider – zapomniany badacz galicji

żydowski

Gdy byłem 10-letnim chłopcem, ojciec pozwalał mi nieraz zaglądać do rodzinnej biblioteki. Któregoś

dnia odkryłem w niej pamiątkę po pradziadku – trzytomową „Encyklopedię Powszechną Kieszonko-

wą” wydaną w 1888 roku przez księgarnię Noskowskiego. Wertując tom trzeci natrafiłem na hasło –

Wyjątkowo ciepły dzień majowy.

Aron i Jakub agenci handlowi, a za-

„Sznajder Antoni, współczesny archeolog ur. 1825 we Lwowie; zebrał własnem staraniem najobfitsze

razem sąsiedzi, wracają z dłuższej

materyały do krajoznawstwa Galicyi”. Choć nie rozumiałem wtedy jeszcze słowa „Galicya”, byłem

podróży handlowej. Drogę z dworca

kolejowego do domu odbywają pie-

dumny z odkrycia, jak mniemałem, takiego ważnego przodka.

chotą. Aron jest w lekkim prochowcu,

Jakub dźwiga na ramieniu ciężką je-

W latach 1877-78 Antoni Schneider

W latach 1865-1871 pracował

ANDRZEj SZNAjDER

sionkę i poci się jak bóbr. Po kilku mi-

pełnił funkcję lwowskiego konser-

przy Wydziale Krajowym, zajmując

nutach Jakub zwraca się do kolegi:

Zacząłem interesować się ge-

watora archeologicznego, a Sejm

się korektą druków. Udało mu się

- Wiesz, Aron, chciałem cię pro-

nealogią i pasji tej jestem wierny do

Krajowy wyznaczył mu dożywotnie

wtedy otrzymać niewielkie mieszka-

sić o przysługę. Pożycz mi pięćdzie-

dziś. Choć szybko okazało się, że ten

uposażenie w wysokości 600 zł

nie przy Ossolineum, które stało się

siąt złotych.

Antoni nie ma nic wspólnego z moim

rocznie. Wtedy też zaczął od nowa

składem szybko rosnących zbiorów.

- Nie bardzo mi się chce. Ostat-

rodem, to sentyment do tej postaci

zbierać materiały do dziejów Galicji

Zwrócił na nie uwagę znany lwowski

nio nie kwapiłeś się zbytnio z odda-

pozostał, a teraz w 190. rocznicę

i Bukowiny.

historyk Karol Estreicher. Życzliwy

niem długu...

jego urodzin pragnę tego zapomnia-

Jak podkreśla w swojej pracy

był mu także kurator Ossolineum

- W takim razie pożycz mi pod

Niedoceniony krajoznawca lwowski

nego badacza Galicji przybliżyć na-

ks. Jerzy Lubomirski. Schneider in-

zastaw tej prawie nowej jesionki.

Antoni Schneider Łucja Charewi-

szym czytelnikom.

teresował się również rozwojem ga-

- Chętnie.

Urodził się 12 czerwca 1825

czowa – „znał Schneider doskonale

licyjskiego przemysłu, a Lwowskie

Aron wręczył koledze zielony

roku w Złoczowie. Jego ojcem był

każdy kamień historyczny Lwowa,

Towarzystwo Techniczne przyjęło go

banknot i wziął ciężki płaszcz na

austriacki kapral huzarów Leopold

znał każdą budowlę, każdą kamie-

nawet w poczet swoich członków. Or-

ramię. Gdy znaleźli się obok domu,

Schneider, który po wystąpieniu z c.k.

nicę. Nazywano go też chodzącą

gan towarzystwa „Jahresberichte des

Jakub powiada:

armii został urzędnikiem skarbowym.

kroniką Lwowa, bo o wszystkich wy-

Technischen Vereines in Lemberg”

- Wiesz co, Aron, namyśliłem się!

W roku 1824 ożenił się z ubogą pol-

darzeniach z przeszłości umiał i lubił

wydrukował 15 grudnia 1866 roku

Zwracam ci pięćdziesiąt złotych i od-

jego słynny wykład O wyrobach gli-

ską szlachcianką Teresą Wodnicką,

opowiadać”.

daj mi jesionkę.

nianych w Galicji od najdawniejszych

córką zarządcy majątku Olszanica w

W celi przebywał razem z Józefem

Nowe wyzwanie przerosło jed-

***

czasów. Wydał też Schneider cenio-

pobliżu Złoczowa. Po pewnym cza-

Telekim, znanym węgierskim history-

nak jego siły i możliwości finansowe.

Między komiwojażerami.

sie rodzina przeniosła się do Żółkwi,

kiem, który utwierdził go w słusznym

Załamany i opuszczony popełnił 25

ny do dziś Przewodnik po Lwowie.

- Wiesz, ten Josel Goldwasser

gdzie Leopoldowi urodziły się kolejne

przekonaniu, badania przeszłości. W

lutego 1880 roku samobójstwo strza-

Dwa lata później rozpoczął dzieło

ożenił się z wdową.

swego życia, publikację Encyklopedii

dzieci.

roku 1851 wracając pieszo z więzie-

łem z pistoletu. W dniu śmierci zdo-

- Ja bym nigdy nie chciał zostać

Krajoznawczej Galicji, ogłaszając

Gdy mały Antoś rozpoczął naukę

nia zwiedzał po drodze stare dwory

łał jeszcze sporządzić testament, w

drugim mężem wdowy.

w miejscowym gimnazjum, ojciec

i zamczyska, a ze wszystkiego robił

którym podarował swoje nowe zbiory

prenumeratę, na którą niestety zgło-

- A ja przeciwnie. Ja wolę być dru-

nagle zmarł. Wtedy cały świat się mu

dokładne notatki. Potem osiadł na

Zakładowi Ossolińskich we Lwowie.

siło się niewielu chętnych. Mimo kło-

gim mężem wdowy niż pierwszym...

od razu zawalił. Choć po ojcu została

krótko w Brodach, a w roku 1853

Teraz są one przechowywane w

potów finansowych udało mu się w

***

skromna emerytura, to biedna matka

po śmierci matki, wrócił do Żółkwi.

Oddziale Rękopisów Lwowskiej Bi-

1868 roku wydać pierwszy zeszyt tej

Właściciel łódzkiej wytwórni poń-

nie była w stanie sama utrzymać

Dostał tam posadę drogomistrza na

blioteki Naukowej im. Stefanyka we

encyklopedii w nakładzie tysiąca eg-

czoch przyjął do pracy syna jedne-

dzieci. Antoni przerwał więc naukę

trasie Żółkiew – Sokal. Pięć lat póź-

Lwowie. Stanowią do dziś cenne źró-

zemplarzy. Dzięki pomocy prof. Anto-

go ze swoich najlepszych klientów.

i zaczął pracę na stanowisku pisa-

niej przeniósł się do Lwowa. Praco-

dło do badań historii regionu.

niego Małeckiego i Alfreda Młockiego

Przed pierwszą podróżą handlową

rza w pułku huzarów. Zamieszkał na

wał dorywczo w różnych firmach i

Piękne epitafium wystawiła ba-

otrzymał subwencję państwową, co

udziela młodzieńcowi szczegółowych

terenie żółkiewskiego zamku i tak

instytucjach, a każdą wolną chwilę

daczowi „Gazeta Lwowska” w re-

pozwoliło mu na wydanie dwóch ko-

instrukcji:

przy jego penetracji narodziła się

poświęcał na wycieczki po Galicji

dakcyjnym artykule z 26 lutego 1880

lejnych zeszytów.

- Zapamiętaj pan sobie. Poje-

zbieracka pasja.

i zbieranie tzw. starożytności.

roku: „Biedny człowiek! Gdyby mógł

W roku 1876 po niepowodze-

dziesz pan jutro rannym pociągiem

Nie miał Schneider spokojnego

W 1862 roku otrzymał na krótko

był uczyć się w młodości, gdyby mógł

niach wydawniczych Sejm Krajowy

do Skawiny. Tam pan odpoczniesz w

żywota. Gdy wybuchło powstanie

posadę w administracji lwowskiego

był posiąść to, co szczęśliwsi od

Galicyjski podjął decyzję o zde-

pokoju hotelowym, zjesz śniadanie,

węgierskie, wstąpił do powstań-

„Dziennika Literackiego”, którego na-

niego nabywają w szkole, gdyby tak

ponowaniu zbiorów Schneidera w

wypijesz dla pokrzepienia kieliszek

czej armii, walczył i został ranny

czelnym był wtedy Jan Dobrzański.

ciężko nie łamał się był z niedostat-

Akademii Umiejętności w Krakowie.

koniaku Martell i udasz się do na-

w bitwie pod Kapolną, po której

Na łamach tego dziennika ukazała

kiem, czegóż by nie zrobił w swoim

Dziś kolekcja ta pod nazwą Teki

szego długoletniego odbiorcy, Saula

uznano go za dezertera i osadzo-

się jedna z jego pierwszych publikacji

zawodzie, posiłkowany tak potężną

Schneidera przechowywana jest w

Wieluńskiego. Po przedstawieniu mu

Miasta i miasteczka w Galicji.

no na trzy lata w twierdzy Kufstein.

wolą i tak olbrzymią pracą”.

Archiwum Państwowym na Wawelu.

pełnej kolekcji naszych pończoch,

przyjmiesz pan zamówienie i natych-

Pani Władzia

miast zawiadomisz mnie telegraficz-

się jej maleńkim wnukiem. Wspól-

wałam, że ją podwiozę. Trochę się

nie o zawartej transakcji...

nie chodziły na grób. Pewnego razu

broniła. Okazało się, że mieszka

Nazajutrz wieczorem goniec do-

pani Władzi nie było na cmentarzu

na drugim końcu miasta. Po drodze

ręcza depeszę od nowego agenta:

przez miesiąc. Kiedy przyszła, nie

opowiedziała mi swoją historię.

Każdy, kto był we Lwowie wie, ile osób kręci się pod

„W całej Skawinie nie ma konia-

mogła znaleźć grobu. W tym miejscu

Miała 6 lat, kiedy wybuchła

polskimi autobusami wycieczkowymi. Ten sprzedaje

ku Martell. Co robić?”

nie było nic. Pusta, zaorana kwate-

wojna. Ojciec poszedł na front i nie

***

ra. „Powiedzieli, że tu był cmentarz

wrócił. Mama była ciężko chora. Nią,

chałwę, tamten pocztówki, inny gazetę czy płyty,

Kupiec zwraca się do komiwo-

żołnierzy ukraińskich i będą odna-

starszą siostrą i bratem opiekowała

ktoś śpiewa piosenki, ktoś zbiera na leczenie, ktoś

jażera:

wiać. Wszystkie nagrobki wyrzucili,

się babcia. Pewnego dnia przyjecha-

- Mam sprzedać większą partię

zgarnęli na wielką kupę gruzu koło

ła znajoma, która miała męża Ukraiń-

na akademik, ktoś prosi o kanapkę, a ktoś po prostu

towaru. Czy zna pan Szlomkę Lede-

wejścia. Szukałam pomnika, ale nie

ca. Ostrzegali, że Polaków czeka taki

żebrze. Wśród tych postaci trafiały się czasem dwie

ra?

znalazłam. Do Kijowa jeździłam, ale

los, jak Żydów, że nacjonaliści planują

białowłose staruszki – jedna zgięta w pół pod cięża-

- Czy ja go znam? To człowiek

powiedzieli, że to im nie podlega.

mordy. Babcia uciekła z dziewczyn-

zdolny do wszystkiego, z jednym tyl-

Nawet grobu nie mam. Dlaczego

kami, brat nie chciał. Nie wierzył w

rem przeżytych lat, i druga – z dobrymi, błękitnymi jak

ko małym wyjątkiem...

tak zrobili? Przecież to dziecko było,

ostrzeżenia, „nikomu nic nie zrobiłem,

dwa jeziora oczami.

- Mianowicie?

więc i mnie nic nie zrobią”, mówił.

miał tylko 15 lat”. W tym miejscu stoi

- On jest zupełnie niezdolny do

Kiedy wróciły, znalazły jego poćwiar-

teraz pięknie odnowiony cmentarz

oddawania długów.

towane ciało. Miał 14 lat. „Nigdy nie

żołnierzy ukraińskich z lat 1918-20.

jaciółka, ta druga staruszka (93 lata),

KATARZYNA ŁOZA

***

zapomnę tego widoku” – mówi pani

Podobnie, jak sąsiedni polski, został

która zawsze zbierała na podróż do

Przedstawiciel Towarzystwa „Fe-

Władzia.

zniszczony przez sowietów. Zezwo-

Częstochowy, jest w szpitalu, mia-

Ta druga to pani Władzia. Nie

niks” tak oto zachwala korzyści wy-

Nie wyjechały po wojnie do

lono wówczas na ponowne pochówki

ła amputowaną nogę. Nie pojedzie

prosiła nigdy dla siebie. Prosiła dla

nikające z posiadania polisy ubez-

Polski, nie było z kim. Babcia może

w tych kwaterach. Na polskim cmen-

już na pielgrzymkę. Jeździ do niej,

Polaków z domu starców, do których

pieczeniowej:

była już stara, może zmarła. Zostały

tarzu wciąż są.

pomaga, choć sama jest w ciężkiej

jeździ z pomocą, choć sama ma już

- Radzę panu ze szczerego ser-

same, dwie. Powychodziły za mąż.

„Muszę jechać do Krakowa” –

sytuacji – okradli ją z większej kwoty

82 lata. Ostatnio wycieczki przyjeż-

ca ubezpieczyć się od nieszczęśli-

Mąż pani Władzi był Białorusinem.

mówi Pani Władzia – „znajoma obie-

powierzonych pieniędzy, które musi

dżają rzadziej, ale ja coraz częściej

wych wypadków. Pan mnie słucha!

Urodził im się syn. W 1981 r. mąż

cała mi pomóc w załatwieniu wózka

oddać. Pomogłam jej niewielką kwo-

widuję panią Władzię. Zazwyczaj

Jeśli złamie pan rękę, otrzyma pan

z synem lecieli samolotem. Rozbił

inwalidzkiego dla przyjaciółki. I do

tą, którą akurat miałam przy sobie. Z

modlącą się na uboczu w którymś z

pięć tysięcy złotych. Jeśli złamie pan

się koło Soczi. Obu pochowano na

Łagiewnik chcę pojechać, wyspo-

ciężkim sercem wróciłam do domu.

lwowskich kościołów. Podejdę, przy-

nogę, otrzyma pan dziesięć tysięcy

Cmentarzu Janowskim we Lwowie,

wiadać się. Bo żal mam czasem do

Wczoraj zupełnym przypadkiem

witam się. Na tym koniec.

złotych. Jeśli złamie pan kark – pan

niedaleko zniszczonej już wówczas

Ukraińców”. I uśmiecha się swoimi

spotkałam panią Władzię na ulicy.

Ostatnio spotkałam panią Wła-

będzie milionerem!

kwatery Orląt.

niebieskimi oczami, w których nie ma

Wracałam do domu, szłam do sa-

dzię w kościele św. Antoniego. Przy

ani krzty nienawiści.

Siostra pomogła jej podnieść

mochodu. Ona wracała ze szpitala

kurtuazyjnym „co słychać” spuściła

Horacy Safrin,

11 lipca 2015

się po tragedii. Wspólnie zajmowały

od swojej przyjaciółki. Zapropono-

wzrok. A potem powiedziała, że przy-

Przy sabasowych świecach