26

u Polaków na Syberii

14–27 sierpnia 2015 nr 14–15 (234–235) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Fenomen jakucji

W dalekiej Jakucji przybysze znad Wisły często spotykają się z tym, że ktoś słysząc polski

język podchodzi i mówi: a mój dziadek, czy też pradziadek, był Polakiem. Szacuje się, że

obecnie co piąty Jakut ma polskie korzenie. Dwadzieścia lat temu odsetek był jeszcze więk-

szy. To w kolejnych pokoleniach potomkowie zesłańców. Źródeł tego fenomenu należy szu-

kać jeszcze w XVII wieku, kiedy nad Lenę i Kołymę trafili pierwsi Polacy.

niczno-budowlane. Specjalizował się

EWA ZIÓłKOWSKA

w instalacjach grzewczych, wentyla-

tekst i zdjęcia

cyjnych, opracowywał nowatorskie

metody utylizacji nieczystości. Pra-

Republika Sacha (Jakucja), poło-

cował na Sachalinie, a także w Ja-

żona w północno-wschodniej Syberii,

kucku, gdzie pełnił funkcję architekta

zajmuje 20% powierzchni Federacji

obwodowego i w latach 1907–1913

Rosyjskiej. Na terytorium dziesięcio-

zaprojektował pięć budowli, w tym

krotnie większym od Polski mieszka

siedzibę sądu okręgowego (obecnie

niewiele ponad 950 tysięcy osób, co

Akademia Nauk), gmach biblioteki

stanowi 0,31 człowieka na kilometr

imienia Puszkina oraz urząd skar-

kwadratowy. Jest rejonem nie tylko

bowy (obecnie galeria sztuki).

największym, ale i najzimniejszym.

Centralna ulica i centralny plac

Lato trwa 3 miesiące, już w połowie

Jakucka noszą nazwę wodza rewo-

sierpnia zdarzają się przymrozki. To

lucji Lenina. Swoje ulice mają też Po-

jedno z niewielu miejsc na świecie,

lacy: Feliks Dzierżyński, Feliks Kon, a

gdzie można kupić termometr do

także Edward Piekarski. To m.in. tego

domowego użytku o skali od +50ºC

ostatniego upamiętniono na pomniku

do –72ºC. Jest to ziemia obfitująca w

Gratulacje dla prezes jakuckiej Polonii Walentyny Szymańskiej

w centralnej części miasta. W 2001

bogactwa naturalne: złoto, diamenty,

Obaj za udział w działalności kółek

Poza tym Piekarski był autorem

r. w pobliżu salezjańskiego Domu

uran, węgiel, właściwie całą tablicę

jak i „przestępców” politycznych.

socjalistycznych zostali skazani na

licznych rozpraw i artykułów. Jego

Młodzieży udało się wznieść monu-

Mendelejewa, co jednak nie znajduje

Znaczącą grupę stanowili Polacy,

bezterminowe zesłanie w Syberii

wkład w światową jakutologię do

ment w formie zespołu pięciu głazów

odzwierciedlenia w poziomie życia

którzy już w XVII wieku trafiali na

Wschodniej. Należeli do tych Pola-

dziś nie ma sobie równych.

ułożonych w kręgu. Na największym,

mieszkańców. Wśród nich, według

północno-wschodnią Syberię w sze-

ków, którzy podobnie jak Bronisław

Wacław Sieroszewski, pisarz i

usytuowanym centralnie kamieniu z

oficjalnych statystyk, niemal połowę

regach oddziałów kozackich koloni-

Piłsudski, czy Benedykt Dybowski,

etnograf, człowiek o nieposkromionej

tablicą z wizerunkiem orła widnieje

stanowią Jakuci, a właściwie Sacha,

zujących te ziemie, bądź jako jeńcy

miejsce odbywania kary uczyni-

awanturniczej naturze, zesłany do

napis w trzech językach – rosyjskim,

ponad jedną trzecią Rosjanie, pozo-

wojen polsko-moskiewskich. W XIX

li przedmiotem systematycznych

Wierchojańska, podejmował kolejne

jakuckim i polskim o treści: Pamięci

stali to: Ewenkowie, Ewenowie, Do-

stuleciu przegrane zrywy niepod-

prac naukowych. Edward Piekarski,

szaleńcze próby ucieczki. Skazywa-

Polaków/ ofiar zesłań XVII–XIX wie-

łganie, Jukagirzy, Czukcze, a także

ległościowe skutkowały kolejnymi

zesłany do Jakucji w 1881 r., opra-

ny na osiedlenie w kolejnych miej-

ku/ i masowych represji XX wieku/

Ukraińcy, Tatarzy i Buriaci.

falami zesłańców. Szczególnie wie-

scach, poznał całą Jakucję. Nauczył

oraz wybitnych badaczy jakuckiej

Sacha mają głęboko zakorzenio-

się języka jakuckiego, wziął za żonę

ziemi/ Rodacy. Każdy z pozostałych

ną świadomość swojej tożsamości.

Jakutkę, z którą miał córkę Marysię.

czterech głazów, nieco mniejszych,

W początkach lat dziewięćdziesią-

Jego fundamentalna praca Jakuty.

poświęcony jest jednej z wielkich po-

tych XX wieku na fali odrodzenia na-

Opyt etnograficzeskogo issledowa-

staci, poza Piekarskim i Sieroszew-

rodowego jakucki, obok rosyjskiego,

nija opublikowana została w 1896

skim, dwóm geografom i geologom:

uznano za język państwowy. Jakucki

r. Cztery lata później ukazała się

Aleksandrowi Czekanowskiemu oraz

jest językiem żywym, używanym na

polska edycja dzieła „12 lat w kraju

Janowi Czerskiemu. Pomnik powstał

co dzień. Niekłamany podziw i sza-

Jakutów”. Do dziś nie ma lepszego,

dzięki współpracy administracji mia-

cunek budzi to, że Sacha – mimo

tak obszernego opracowania po-

sta, Rady Ochrony Pamięci Walk i

wielowiekowej rusyfikacji i sowie-

święconego kulturze Jakutów. W Na-

Męczeństwa w Warszawie oraz Fun-

tyzacji – jako nieliczni z rdzennych

mie, położonym ok. osiemdziesięciu

dacji „Pomoc Polakom na Wscho-

ludów Syberii zachowali swój język,

kilometrów na północ od Jakucka, w

dzie”, przy współudziale finansowym

tradycje, obyczaje. Nadal chociażby

miejscowym muzeum Sieroszew-

władz Republiki Sacha.

wyznawany jest kult matki przyro-

skiemu poświęcono część ekspozy-

To właśnie wzniesienie pomni-

dy i celebrowany obrzęd karmienia

cji i granitową tablicę pamiątkową.

ka stało się jednym z ważniejszych

ognia.

Leżąca w pobliżu wioska Appany

celów powołanego 20 lat temu, w

Oddalony od Warszawy o ponad

ponoć swoją nazwę wywodzi od pol-

1995 r. przez Walentynę Szymań-

6 tysięcy kilometrów Jakuck, stolica

skich zesłańców – panów.

ską, córkę deportowanych, urodzo-

Republiki Sacha, delikatnie rzecz

W Namskim ułusie (rejonie) pa-

ną w Kazachstanie. Cennym dorob-

ujmując, nie urzeka urodą. Uwagę

miętany jest także Aleksander Sipo-

kiem kierowanego przez nią po dziś

zwraca brak urbanistycznego planu.

wicz, wywodzący się z Wileńszczyzny,

dzień Polskiego Stowarzyszenia

Królują bezładnie rozrzucone beto-

student medycyny na Uniwersytecie

Społecznego „Polonia” były między-

nowe bloki z różnych epok, od sza-

rych chruszczowek po współczesne,

Charkowskim, członek rewolucyjnej

narodowe konferencje naukowo-

organizacji Narodna Wola, za rozpo-

praktyczne poświęcone związkom

źle wykończone, zalepione reklama-

wszechnianie nielegalnej literatury

polsko-jakuckim, jak również Dni

mi, ze względu na wieczną zmarzlinę

zesłany do Jakucji. Stał się szeroko

Kultury i Nauki Republiki Sacha w

stawiane na betonowych słupach.

znany jako wspaniały polski lekarz,

Warszawie oraz Dni Kultury Polskiej

Wrażenie chaosu potęgują rury i

leczący bezpłatnie, który nikomu nie

w Jakucku.

kable poprowadzone między bloka-

Kościół pw. św. Trójcy w Jakucku

odmawiał, ponadto szerzył wiedzę o

W tym roku, w lipcu jakucka „Po-

mi. Poraża stosunek do przeszło-

lu rodaków znalazło się w Jakucji

cował początkowo dla własnych

higienie i udzielaniu pierwszej pomo-

lonia” świętowała jubileusz 20-lecia

ści. Resztki tradycyjnej zabudowy

po powstaniu styczniowym. Należy

potrzeb dwa niewielkie słowniczki:

cy. Tam, gdzie kiedyś stał jego dom (z

działalności. Obchody, na które zło-

są mocą decyzji administracyjnych

jakucka balaghan) rok temu wzniesio-

jednak zaznaczyć, że bywali też Po-

jakucko-rosyjski i rosyjsko-jakucki.

żyły się m.in.: uroczysty wieczór w

stopniowo unicestwiane, a jeśli znaj-

lacy osiedlający się tam dobrowolnie,

Współpracował z Jakuckim Komi-

no konowiąz (serge), mający kultowe

Domu Przyjaźni Narodów, okrągły

dą się jacyś odważni obrońcy jakuc-

urzędnicy carscy, inżynierowie, a na-

tetem Statystycznym Wschodnio-

znaczenie bogato rzeźbiony słup z

stół nt. „Polonia: podsumowanie i

kiego dziedzictwa, zdarza się, że np.

wet właściciele kopalń złota.

syberyjskim i Rosyjskim Towarzy-

tabliczką pamiątkową.

perspektywy współpracy naukowej”,

XVIII-wieczna drewniana wieża nocą

Niewątpliwie fenomenem jest

stwem Geograficznym,. brał udział

W Jakucku z betonową zabu-

msza święta w miejscowym kościele

zostaje podpalona przez jakżeby ina-

ogromny polski wkład w badania

w ekspedycjach badających język

dową kontrastują trzy murowane

pw. św. Trójcy w intencji ofiar zesłań

czej „nieznanych sprawców”.

przyrodnicze, etnograficzne i języ-

i folklor Jakutów. Plonem tych prac

budowle sprzed stu lat, utrzymane

i deportacji, spotkanie w Namskim

Surowe warunki klimatyczne i

koznawcze Jakucji. Do tej pory nad

był słownik rosyjsko-jakucki, wyda-

ułusie, były okazją do przypomnie-

w stylu neobizantyjskim. Ich autorem

oddalenie od europejskiej części Ro-

Leną kultywowana jest pamięć o

ny w 13 zeszytach w 1930 r. Była

był polski inżynier architekt Klemens

nia wielowiekowych bliskich związ-

sji sprzyjały temu, że Jakucja stała

dwóch zesłańcach – Wacławie Sie-

to jednocześnie swego rodzaju en-

Leszewicz, wykształcony w Peters-

ków polsko-jakuckich.

się miejscem zesłań i przymusowego

roszewskim i Edwardzie Piekarskim.

cyklopedia kultury ludowej Jakutów.

burgu, gdzie prowadził biuro tech-

osiedlania zarówno kryminalistów,