34

kurier kulturalny

14–27 sierpnia 2015 nr 14–15 (234–235) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

witkaCy

tego czarna legenda jego narkoma-

został ranny. Ewakuowany z pola

nii. Ciekawą, choć kontrowersyjną

walki, trafił aż do Petersburga. Gdy

jego pracą są Narkotyki, we wstępie

wrócił do zdrowia, został zwolniony

do których napisał tak: „Będą tam

z wojska.

rzeczy, które mi wcale zaszczytu

Niektórzy literaturoznawcy są

nie przyniosą, a głównym celem jej

zdania, że Witkiewicz brał także

jest uchronienie przyszłych poko-

udział w rewolucji bolszewickiej,

leń od dwóch najpotworniejszych

lecz do dziś brak na to przekonywu-

Czy był „muszkieterem polskiej awangardy”, czy raczej pornografem,

„ogłupjansów” (stupéfiants): tytoniu

jących dowodów. Podczas tej zawie-

i alkoholu, tym groźniejszych, że są

ruchy udało mu się wyjechać z Rosji

wizjonerem – katastrofistą, czy narkomanem i alkoholikiem, wspaniałym

one dozwolone, a szkodliwość ich

i wrócić do Zakopanego. Dowiedział

taternikiem i narciarzem czy tylko zwykłym skandalistą i dziwakiem? Chy-

niedostatecznie jest uświadomio-

się wtedy o śmierci ojca, który zmarł

na”.

w 1915 roku w Lovranie (dziś Chor-

ba nie da się udzielić jednoznacznych odpowiedzi na tak kategorycznie

W literaturze polskiej najbar-

wacja). Mimo działań wojennych,

postawione pytania, bo wszelkie skróty myślowe będą nieprawdziwe i dla

dziej znanym utworem Witkacego

udało się wtedy trumnę ze zwłokami

jest dramat Szewcy, który doczekał

Witkiewicza przewieźć bezpiecznie

niego krzywdzące. Z pewnością był nieprzeciętnym dramaturgiem, pisa-

się dziesiątków wystawień. Pisał go

do Zakopanego i pochować go na

rzem, malarzem, filozofem, krytykiem i fotografem. Był twórcą, którego

autor przez siedem lat, a ma podty-

Pękowym Brzyzku.

tuł Naukowa sztuka ze śpiewkami w

W 1919 roku dostał Witkacy

każde następne pokolenie odkrywać będzie na nowo, a na jego dorobku

trzech aktach. Utwór ten dedykował

przydział do 5 pułku Strzelców Pod-

jeszcze bardzo długo będzie zbijać kasę wielu literaturoznawców, filozo-

pisarz Stefanowi Szumanowi, wy-

halańskich w Przemyślu, a po wojnie

bitnemu filozofowi i psychologowi.

bolszewickiej został przeniesiony

fów, krytyków sztuki i dziennikarzy. Odsłońmy zatem kilka barwnych kart

Jest to groteskowy modernistyczny

do rezerwy. Matka Witkacego, która

z bujnego i namiętnościami targanego życia Witkacego.

utwór wydany pośmiertnie w roku

wcześniej nauczała muzyki w kuź-

1948, ukazujący katastroficzny obraz

nickiej szkole Jadwigi Zamoyskiej,

społeczeństwa i upadek cywilizacji.

zajęła się po wojnie prowadzeniem

AnDRZEJ SZnAJDER

Inne sztuki Witkacego to: W małym

pensjonatu, w którym zamieszkał

dworku, Mątwa oraz Kurka Wodna.

także jej syn.

Był synem Stanisława Witkiewi-

Niektóre z nich doczekały się w Pol-

W Zakopanem rozwinął Witkacy

cza, o którym też można napisać taki

sce ekranizacji. O samym Witkacym

na szeroką skalę pisarstwo i malar-

sam albo jeszcze dłuższy esej, i Ma-

i jego twórczości nakręcono też wiele

stwo. Napisał nawet pracę teoretycz-

rii z domu Pietrzkiewicz. Jego ojciec

ną Nowe formy w malarstwie i wyni-

filmów dokumentalnych. Z niektórych

to znany malarz, pisarz i architekt

jego dramatów, jak np. Tak zwana

kające z nich nieporozumienia. Miał

– twórca tzw. stylu zakopiańskiego

ludzkość trwa w obłędzie, ocalały tyl-

wtedy pierwsze ważne wystawy swo-

w góralskim budownictwie. Charak-

ko nieliczne fragmenty.

ich dzieł w Krakowie i Warszawie.

terystycznymi obiektami tego stylu

W 1935 roku otrzymał Witkacy

30 kwietnia 1923 roku zawarł

są dziś w Zakopanem willa „Koliba”,

ważne odznaczenie – Złoty Wawrzyn

związek małżeński z wnuczką Juliu-

„Dom pod Jedlami” i kaplica w Jasz-

Akademicki Polskiej Akademii Litera-

sza Kossaka, Jadwigą Unrug. Choć

czurówce. Matka po Konserwatorium

tury. W latach 30. poświęcił się także

małżeństwo okazało się niezbyt

Warszawskim była specjalistką od

publicystyce filozoficznej, a swój kon-

udane, to ich przyjacielskie relacje

muzyki.

trowersyjny system naukowy przed-

przetrwały próbę czasu. Zachowało

Dwuimienny Stanisław Ignacy

stawił w pracy Pojęcia i twierdzenia

się wiele listów Witkacego do żony,

przyszedł na świat 24 lutego 1885

implikowane przez pojęcie istnienia.

które pisał niemal codziennie. Część

roku w Warszawie, lecz ze względu

Zajmował się również krytyką literac-

z nich udostępniona jest dziś dla ba-

na chorobę ojca, rodzina po kilku

ką, pisząc recenzje prac m.in.: Zofii

daczy w zbiorach Ossolineum.

latach przeniosła się do modnego

Nałkowskiej, Witolda Gombrowicza

W 1925 roku powstała w Za-

wtedy wśród elit Zakopanego i za-

czy Brunona Schulza.

kopanem słynna „Firma Portretowa

mieszkała tymczasowo w domu u

Wybuch II wojny światowej za-

S. I. Witkiewicz”, stanowiąca głów-

Jędrzeja Ślimaka przy dzisiejszej

stał Witkacego razem z jego przy-

ne źródło dochodów artysty. Przez

ulicy Witkiewicza. Tam 6-letni Staś

jaciółką w Warszawie. Ewakuowani

kilkanaście lat jej istnienia wykonał

został ochrzczony, a nowymi jego

stamtąd wraz z innymi na wschód,

Witkacy parę tysięcy portretów, za-

rodzicami zostali Helena Modrze-

dotarli do posiadłości Ziemlańskich

równo sławnych ludzi, jak i prostych

jewska i Jan Sabała-Krzeptowski.

w Jeziorach na Polesiu. Tam 18

górali. Na niektórych klientów pisał

Pod wpływem ojca wcześnie

września, gdy Witkacy dowiedział

przy okazji satyryczne wiersze:

zainteresował się przyszły artysta

Dziś albo jutro

się o najechaniu Polski przez sowie-

sztuką, szybko też zaczął pisać.

Na bordo papierze

ty, popełnił samobójstwo, podcina-

Pierwsze jego rysunki pojawiły się

Muszę się uporać

jąc sobie żyły. Zażył też, podobnie

w  „Przeglądzie  Zakopiańskim”,

Z twą mordą frajerze.

jak Oknińska, dużą dawkę lumina-

gdy miał 15 lat. Witkiewicz-senior

lu. Ją jednak udało się uratować,

pozwalał rozwijać synowi wszelkie

Witkacego nie. Pochowany został

Dwa lata później powstała jego

zainteresowania i pasje, dając jed-

pierwsza powieść Pożegnanie je-

następnego dnia na miejscowym

nocześnie krótki i jasny przekaz wła-

Karolu Szymanowskim, co często

zakopiański budynek stacji kolei

sieni. Wspomnieć też należy, że pod

cmentarzu.

snych względem syna oczekiwań:

wzbudzało zazdrość Witkacego. Po

wąskotorowej, zaprojektowany w

Z biegiem lat jego śmierć obrosła

wpływem Witkacego wykorzystywa-

„Trzeba stawiać sobie cele poza

jednej z awantur Janczewska wyszła

prezencie dla siostry przez Witkie-

legendą. Pojawiła się nawet wersja,

no później tzw. „teorię czystej formy”

rogatkami życia. W koncepcjach

w góry i odebrała sobie życie pod

wicza.

że Witkacy sfingował swoją śmierć,

także w teatrach, czego przykładem

umysłowych sięgać w nieskończo-

Skałą Pisaną w Dolinie Kościeliskiej.

Maturę zdał Stanisław Ignacy w

a faktycznie udało mu się wrócić do

jest działalność Tadeusza Kantora.

ność, w pojęciach społecznych iść do

Miejscowa plotka głosiła wtedy, że

1903 r. we Lwowie, po czym wybrał

Polski i nawet widziano go w Łodzi.

Żyjąc w separacji z żoną, związał

ostatnich krańców wszechmiłości (…)

była z Witkacym w ciąży, a ten bar-

się w artystyczną podróż po Europie.

Głównym dowodem poszlakowym w

się Witkacy w 1929 roku z Czesła-

Być przede wszystkim absolutnie do-

dzo bał się tego, że zostanie ojcem.

Zwiedził Włochy, Austrię i Niemcy.

tej sprawie był fakt, że do tej pory nie

wą Oknińską. Dwa lata później, gdy

brym człowiekiem, a potem cokolwiek

Ta tragedia, która miała miejsce 21

Za granicą związał się na kilka lat ze

zidentyfikowano szczątków artysty.

zmarła mu matka, przeniósł się do

dobrego robić – malować cudowne

lutego 1914 roku, bardzo artystą

znaną polską aktorką Ireną Solską. O

Dziś w Zakopanem przy Chram-

tzw. „Witkiewiczówki” na Antałówce.

obrazy czy rozwozić bułki po Zako-

wstrząsnęła.

tym związku napisał potem powieść

cówkach działa Teatr im. St. I. Wit-

Często widywano go w Zakopanem

622 upadki Bunga, czyli Demoniczna

panem albo gnój odkidować, byleby

Na odreagowanie po takim nie-

kiewicza, a Muzeum Tatrzańskie

dziwacznie ubranego, co wywo-

kobieta. Dwa lata później, choć ojciec

mieć wzniosłą duszę – to wszystko,

szczęściu kolega Witkacego, słynny

szczyci się posiadaniem w swoich

ływało podziw i jednocześnie lęk

co stanowi istotną mądrość życia” (St.

był temu przeciwny, rozpoczął studia

antropolog Bronisław Malinowski

Witkiewicz, Listy do syna).

zbiorach 67 portretów i 3 obrazów

przechodniów.

na Akademii Sztuk Pięknych w Kra-

zaproponował mu udział w wypra-

Witkacego. Natomiast jedną z naj-

Dużo publikował w podhalań-

W latach 1900–1904 Staś spę-

kowie, w pracowni Józefa Mehoffera

wie naukowej na Nową Gwineę.

większych kolekcji jego dzieł ma

skich gazetach i czasopismach. Cha-

dzał wakacje na Litwie u swojej ciotki

i Jana Stanisławskiego.

Kilkumiesięczna ekspedycja nie po-

rakterystyczny jest jego artykuł De-

muzeum w Słupsku.

Anieli z Witkiewiczów Jałowieckiej

Po studiach wrócił Witkiewicz do

prawiła jednak jego stanu psychicz-

monizm Zakopanego, przyrównujący

Zakończmy te rozważania o Wit-

w Syłgudyszkach niedaleko Uciany.

Zakopanego i zajął się malowaniem,

nego. Będąc w Australii, postanowił

kacym przewrotnym credo twórcy:

to miasto do wyrostka robaczkowe-

Aniela, najmłodsza siostra Witkie-

fotografowaniem, taternictwem i nar-

Witkacy odłączyć się od towarzyszy

Nie zabrną me stwory popod żadne

go, produkującego wszelkiej maści

wicza, była żoną generała Bolesła-

ciarstwem. Przyjął wtedy przydomek

i wrócił do Europy, gdzie zaczynała

strzechy,

psychopatów.

wa Jałowieckiego. Tam nasz młody

artystyczny „Witkacy”. W stolicy Tatr

się właśnie I wojna światowa. Wbrew

Bo wtedy, na szczęście, żadnych

W twórczości, szczególnie w ma-

artysta namalował kilka pięknych

poznał przyjeżdżającą tam na ku-

woli ojca, zwolennika Piłsudskiego,

strzech nie będzie.

larstwie, uwielbiał Witkacy doświad-

litewskich pejzaży, które zaprezen-

rację Jadwigę Janczewską, córkę

zaciągnął się do armii rosyjskiej i bił

W ogóle z tego żadnej nie będzie

czenia z używkami, głównie z narko-

tował potem na wystawie w Zakopa-

znanego mińskiego adwokata. Choć

się na froncie wschodnim w Pawłow-

pociechy,

tykami. Malując obrazy, oznaczał je

nem. Syłgudyszki są dziś niewielkim

stali się parą, to podobno ona, jak

skim Pułku Lejbgwardii. W lipcu 1916

I tylko świństwo równomiernie

często, pod wpływem czego powstały;

miasteczkiem. Niedaleko od niego

roku walczył nad Stochodem, mając

większość kuracjuszek, podkochi-

rozpełznie się wszędzie.

np. „pyfko” czy „cof”. Narodziła się z

był nieistniejący już dziś drewniany

przeciwko sobie polskie legiony. Tam

wała się w znanym i przystojnym