36

z pamiętnika podróżnika

14–27 sierpnia 2015 nr 14–15 (234–235) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Spod znaku turula

Po raz pierwszy zobaczyłam Turula na dziedzińcu zamku królewskiego w Budapeszcie.

na wycieczce ze słowackimi historykami. nie rozumiałam dlaczego musimy oglądać po-

mnik, o którym nigdy wcześniej nie słyszałam. Z niczym nie potrafiłam go połączyć. nie

miałam świadomości, że również historia mojego rodzinnego pogranicza rozwijała się

pod jego skrzydłami. Od dziadków słyszałam tylko o srogich węgierskich nauczycielach.

W mojej szkole nie uczono o małych ojczyznach, a tym bardziej o ptaku, który u Węgrów

wzbudza zachwyt i uwielbienie. Moi słowaccy znajomi podchodzili do niego z akademic-

ką dekonstrukcją, za którą chowała się jakaś niewypowiedziana fascynacja.

nego millenium instalowali orła na

rii. Nie jest w stanie go zatrzymać

IREnA BILIŃSKA

bramach Kijowa, czy Lwowa. Ale z

Fiodor Koriatowicz, średniowieczny

Turul to nieodłączny element

perspektywy Turula to tylko przy-

litewski władca zamku, który ni-

węgierskiej tożsamości narodowej.

wracanie pamięci historycznej. Sku-

czym stróż niewęgierskich dziejów,

Tożsamości zwycięskiej, walecznej,

teczne. Bo Turul-symbol, widoczny

stanął przy wejściu do muzeum, na

ekspansywnej. Podniesiony do ran-

z daleka, staje się ważniejszy niż

górnym dziedzińcu. Z wypolerowa-

gi bóstwa, bywa uznawany za pra-

potężna twierdza, do której pro-

nym przez zwiedzających palcem,

ojca madziarskich plemion. Materię

wadzi ulica Kuruców, węgierskich

wygląda jak gość z innej planety,

jego symbolicznej treści utkano z

powstańców. Bo przecież Palanka

który wbrew własnej woli został tu-

nitek średniowiecznych legend i to-

to symbol węgierskich walk z Habs-

taj przytwierdzony. W swojej arty-

posów religijnych, jak: proroczy sen,

stycznej obojętności koresponduje

burgami. W XVII w. była siedzibą

cudowne poczęcie, wędrówka do

z pomnikiem ideologicznie ubrązo-

Imre Thökölyego i Franciszka II Ra-

ziemi obiecanej. Wielki ptak z otwar-

wionych apostołów Słowian Cyryla

koczego, wielkich przywódców po-

tym dziobem i rozpostartymi skrzy-

i Metodego, którzy równie niespo-

wstań przeciwko Wiedniowi. Piękna

dłami miał wskazywać madziarskim

dziewanie wyrastają z betonowego

Helena Zrinska, matka Franciszka

plemionom drogę z ich uralskiej

deptaka w centrum Mukaczewa.

II Rakoczego i żona Imre Thököly-

prakolebki do Kotliny Karpackiej.

Mają świadczyć o przedwęgierskiej

ego przez trzy lata broniła twierdzy

Jako symbol legitymizował zajęcie

erze Zakarpacia. Apostołowie mają

przed Habsburgami. Nagrobki Hele-

nowej ojczyzny i tłumaczył militarne

przypominać o przynależności tych

ny i Franciszka II oglądałam kiedyś

Turul na dziedzińcu zamku królewskiego w Budapeszcie

rozpychanie się wśród sąsiadów.

ziem do dawnej wspólnoty Słowian,

w katedrze św. Elżbiety w Koszy-

Wywyższał węgierski naród w ję-

zwycięstwa Węgrów nad Wielkimi

mi obronnymi, przeczekał dziejowe

do Rzeszy Wielkomorawskiej. Tylko,

cach na Słowacji, niegdysiejszej

zykowo i kulturowo obcym świecie.

Morawami, które rodowi Turula za-

zawirowania, zmiany granic i zmiany

że to Turul świętuje kolejne okrągłe

stolicy węgierskich powstań anty-

I to nie tylko w średniowieczu, ale

pewniło „1000-letnie” panowanie w

przynależności państwowej. Trwa i

rocznice zwycięstwa nad tamtym

habsburskich. Przykrywała je gruba

również w nacjonalistycznym XIX

Kotlinie Panońskiej. Czyli w Europie

świadczy. O millenium przybycia Wę-

państwem.

kołdra małych wianków z biało-czer-

w., stając się nieodłącznym elemen-

Środkowej.

grów do Kotliny Karpackiej. Nie rzuca

Pod zamkiem kwitną kwiaty.

wono-zielonymi wstążeczkami, w

tem tworzonej wówczas tożsamości

Pomniki Turula, niczym słupy

się w oczy. Nie góruje. Nie prowoku-

Jedziemy w kierunku granicy ukra-

węgierskich barwach narodowych.

zbiorowej. Bo z tożsamością zbudo-

graniczne,  wznoszono  wszędzie

je. Nie jest najważniejszy. Wpisując

ińsko-węgierskiej. Z prawej strony

Falowały, jak historia w tej części

waną na mitologii się nie dyskutuje.

tam, gdzie w historii sięgało węgier-

się w mozaikę użhorodzkiej tożsa-

A Turul uosabiał siłę. Siłę, która wy-

skie władztwo. Można je spotkać w

mości, zaznacza swój udział w dzie-

nosiła go ponad orłami, jastrzębia-

rumuńskim Siedmiogrodzie, w Serbii,

jach miasta. Ale przegrywa z mitem

mi, krukami i innymi heraldycznymi

na Słowacji, na Ukrainie a nawet w

habsburskim, z kultem wielkich wład-

ptakami Europy Środkowej. Dzięki

Austrii. Świadcząc o niegdysiejszej

ców Austrii i stawianego, w jednym

tej sile, do dziś góruje na cokole

wielkości państwa węgierskiego,

szeregu, obok nich, ojca Czechosło-

wacji, Masaryka. Tutaj ważniejsze są

sentymenty idealizujące rządy Marii

Teresy i tęsknota za światłym dwu-

dziestoleciem czechosłowackim. Bo

korso, bo pojezuicka katedra, bo sa-

kury, bo jesion Masaryka, bo gimna-

zjum, bo wspomnienie dawnej świet-

ności, której uosobieniem były róże

na nabrzeżu rzeki Uż. Czechosło-

wacki okres Użhorodu z dzisiejszej

perspektywy to okres swobody i wol-

Gmach parlamentu w Budapeszcie

ności. Rozkwit miejskich bulwarów.

krajobraz górzysty, jak na Słowacji, z

Europy, która nie zawsze wiedziała,

Modernizm i funkcjonalizm. Czesko-

lewej równinny, jak na Węgrzech. W

w którą stronę ma skręcić i wytycza-

niemiecki porządek. Okno na świat.

radiu przeplatają się słowackie me-

ła zakola.

Mocny powiew ducha Europy, po

lodie z radia Regina z węgierskimi, z

Palanka jest ogromna i opusto-

którym pozostała tkliwa nostalgia.

radia Kossuth. Drogą jedzie żołnierz.

szała. Za dużo korytarzy, dziedziń-

Co innego w Mukaczewie. Tam

Na rowerze. Nie spieszy się. Jedzie

ców, krużganków, lochów. W gru-

Turul panuje. Wysoko na wzgórzu,

do pracy. Nie na wojnę. Wojna jest

bych murach skromnie prezentuje

przy potężnej twierdzy Rakoczych

daleko. Tutaj nie chcą mieć z nią nic

się Muzeum Etnograficzne Zakar-

Palanka. Widać go z daleka. Spra-

wspólnego. Uważają, że to wojna

pacia. W dawnych salach rycerskich

wia wrażenie, jakby tylko na chwilę

Turul w Użhorodzie

mafii, w której giną niewinni ludzie.

trudno docenić walory chłopskich

przerwał kontrolny lot i prowokacyj-

Oni chcą żyć. Patrzą na południe, na

sukman i kołysek. Lniane koszule,

nie przysiadł na wysokim cokole. W

w Budzie i w około dwustu innych

stają się argumentem dla rewizjoni-

powieszone w obcej dla nich prze-

granicę, którą można przekroczyć z

latach 50. XX w. próbowano ukrócić

miejscach na terenach, które kiedyś

stów, którzy do dziś nie pogodzili się

strzeni, z zawstydzeniem wystawiają

kartą MRG, żeby potem wyciągnąć

to panowanie. Turula zdjęto, a w mu-

należały do Korony św. Stefana.

z okrojonym w Trianon terytorium i z

swoje hafty na widok publiczny. Nie

węgierski paszport i jechać jak naj-

rach twierdzy umieszczono najpierw

Jego rozpostarte skrzydła uosabiają

nostalgią wieszają na ścianach mapy

harmonizują z duchowym przesła-

dalej. Nie czują się częścią wscho-

milicję, potem szkołę rolniczą. Ale

nadprzyrodzoną obronę, a ich cień

Wielkich Węgier. Ich Turul to Feniks,

niem tego miejsca. Lepiej prezentu-

du. Żyją na południu. Przy granicy,

Turul wrócił. Pomimo protestów ze

władztwo drapieżnika. Rozpiętość

który w cudowny sposób miałby

ją się ryciny, mapy, druki i fotografie

która nie jest obszarem zagrożenia.

strony ukraińskiej. Ponownie zasiadł

skrzydeł największego Turula, w

wskrzesić dawną potęgę.

Muzeum Historycznego. Ale i one

Tutaj są u siebie. Od zawsze. Tutaj

na cokole w 2008 r., w kolejną okrą-

górniczym mieście Tatabánya, pod

W ostatnim czasie widziałam

nie do końca współgrają z treściami

mają swoje rodziny i swoje uporząd-

głą, czyli 1100. rocznicę opanowania

Budapesztem, wynosi 15 metrów.

dwa Turule. Na Ukrainie. W Użho-

historycznymi, którymi przesiąknięte

kowane cmentarze, które bardziej

Kotliny Karpackiej przez Węgrów.

Również pod tym względem nie ma

rodzie i w Mukaczewie. Użhorodzki

są mury. Pustymi oczodołami arkad

niż domy, są wyrazem ich zakorze-

Szukam porównań. Nie wyobrażam

sobie równych. Został odsłonięty w

Turul skromnie przykuca pod zam-

wdziera się wiatr wypraszanej histo-

nienia, bycia od zawsze. Na cmenta-

sobie, żeby Polacy z okazji podob-

1907 r. na pamiątkę 1000 rocznicy

kiem. Schowany za potężnymi mura-