40

Okruchy historii

14–27 sierpnia 2015 nr 14–15 (234–235) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Pod zamościem. rok 1920

na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku sukcesy Armii Czerwonej bezpośrednio zagro-

ziły istnieniu odrodzonego państwa polskiego. Bolszewiccy sztabowcy spodziewali

się, że już 12 sierpnia wojska Michaiła Tuchaczewskiego zdobędą Warszawę.

Na Donu i v Zamost e

rzone, piersiaste, wszystkie kurwy,

Tleyut belye kosti.

ale towarzyszki, a kurwy dlatego, że

Nad kostyami shumyat vieterki.

towarzyszki, to najważniejsze, służą

Pomnyat psy-atamany,

wszystkim, czym tylko mogą, bo-

Pomnyat pol skiye pany

haterki, zarazem w pogardzie, poją

Konarmeyskiye nashi klinki.

konie, taszczą siano, naprawiają

uprząż, okradają kościoły i miejsco-

Nad Donem i w Zamościu/ Tleją bia-

wą ludność”.

łe kości,/ A nad kośćmi szumi sobie

Jazda Budionnego nieustannymi

wiatr. Pamiętają „psy – atamany”,/

atakami spychała na zachód polskich

pamiętają „polskie pany”/ klingi sza-

żołnierzy i ich ukraińskich sojuszni-

bel naszej „Konarmii”.

ków.

(pieśń oddziałów Armii Konnej Bu-

dionnego – odtwarzana w Związku

Początek wojny

Sowieckim, przy różnych okazjach,

Walki z bolszewikami rozpoczę-

praktycznie do końca jego istnienia)

ły się jeszcze w początkach 1919 r.

W styczniu maszerujące na Zachód

jednostki Armii Czerwonej pokonały

MARCIN ROMER

polskie oddziały i po trzydniowym

Ich nadzieje podzielali podążają-

boju zmusiły je do opuszczenia Wil-

Obraz „Bitwa pod Komarowem”, Jerzy Kossak (1934 r.)

cy za frontem członkowie Polskiego

na. Jednocześnie dowództwo armii

Rewolucyjnego Komitetu. Członko-

bolszewickiej nakazało rozpoczęcie

wycinając do nogi polski garnizon,

i Żmerynkę. Na północy zdobyły

oddziały stojące dotychczas w odwo-

wie komitetu, w tym Julian Marchlew-

realizacji planu „operacja Wisła”,

druga opanowała Berdyczów, paląc

Czarnobyl i zbliżyły się do Dniepru

dach obrony Warszawy. Teraz moż-

ski, Feliks Dzierżyński, Józef Unsz-

którego celem miało być wsparcie ko-

m.in. doszczętnie szpital z sześciu-

w rejonie ujścia Prypeci. Armia pol-

na ich było użyć przeciwko Konarmii.

licht i Feliks Kon oczekiwali, że w

munistycznej rewolucji w Niemczech.

set rannymi i siostrami Czerwonego

ska bez większych przeszkód dotar-

Dowództwo nad nimi objął generał

zdobytej Warszawie proklamują, za

W kwietniu 1919 r. wojska polskie po-

Krzyża. 10 czerwca zagon Budion-

ła do Kijowa i 7 maja zajęła miasto

Władysław Sikorski.

zgodą Kremla, polską Socjalistyczną

nownie jednak odzyskały Lidę, Nowo-

nego zajął już Równe. Działania za-

wspólnie z oddziałami ukraińskimi

Obronę Zamościa powierzono

Republikę Rad.

gródek, Baranowicze i Wilno.

czepne zostały podjęte przez Armię

– 6 Dywizją Strzelców Siczowych

pułkownikowi Bezruczce i jego 6 Dy-

Postępy Armii Czerwonej z za-

W ciągu roku 1919 kilkakrot-

pod dowództwem pułkownika Mar-

Czerwoną na całym froncie.

wizji Strzelców Siczowych. Dowódz-

partym tchem śledzili w Moskwie

nie podejmowano próby rozmów

Tak jak na początku Polacy i Uk-

ka Bezruczki. Zaraz po zdobyciu Ki-

two polskie w ostatniej dosłownie

uczestnicy II kongresu Kominternu.

pomiędzy Polską a Rosją Sowiec-

raińcy razem posuwali się w stronę

jowa przeniósł się tam sojuszniczy

chwili wzmocniło obronę Zamościa

Codziennie gromadzili się przed

ką. Bolszewicy okazywali wolę

Kijowa, tak teraz wspólnie się cofali.

rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej.

31 pułkiem Strzelców Kaniowskich

specjalnie wywieszoną mapą. W

porozumienia, a nawet znacznych

Cały czas w zagrożeniu rosyjskim

Sukcesy polskie okazały się jednak

pod dowództwem kapitana Mikołaja

codziennych komentarzach przepo-

ustępstw, jednak tylko tak długo,

okrążeniem. 6. Dywizja Strzelców

nietrwałe. Główne siły bolszewickie

Bołtucia. Strzelcy Kaniowscy przyby-

wiadano rychły koniec „najniegod-

jak długo sami czuli się zagrożeni.

Siczowych dowodzona przez płk.

li do Zamościa naprawdę w ostatniej

niejszej kreatury międzynarodowego

Po pokonaniu białej armii Denikina

Marka Bezruczkę opuściła zagrożo-

chwili. Podczas, gdy wyładowywali

kapitalizmu” – Polski. Prowadzący

i odbiciu z jego rąk Kijowa, bolsze-

ny odcięciem Kijów razem z polskimi

się z pociągu na stacji w Zamościu,

spotkania z delegatami Grigorij Zi-

wicy natychmiast zerwali rokowania

oddziałami 3. Armii, ruszając na pół-

pierwsze pododdziały bolszewickich

nowiew obiecywał, że III kongres zo-

z Polską. Błyskawicznie koncentro-

nocny zachód, w kierunku na Sarny

zwiadowców próbowały penetrować

stanie zwołany w Berlinie, kolejny w

wano wojska sowieckie. Od stycznia

i Kowel. W końcu lipca żołnierze

dojścia do miasta, a jeden z tych

Paryżu, potem w Londynie itd.

do kwietnia 1920 r. ich liczebność

Bezruczki uczestniczyli w ciężkich

pododdziałów zaczął już nawet gra-

W kierunku Lwowa ciągnęła I

na Froncie Zachodnim zwiększyła

bojach, ponosząc w walkach ciężkie

bić zamojską kolegiatę.

Armia Konna pod dowództwem Sie-

się pięciokrotnie. Ostateczne star-

straty w ludziach i sprzęcie. W poło-

miona Budionnego. Kapitan Craw-

cie stawało się nieuniknionym.

wie sierpnia ukraińska dywizja liczyła

Kim był

ford, amerykański lotnik – ochotnik,

zaledwie 300 ludzi zdolnych do walki.

płk. Marko Bezruczko

po locie zwiadowczym nad oddzia-

Pozostali byli ranni lub chorzy. Pol-

Generał Marko Bezruczko urodził

Wyprawa kijowska

łami Budionnego napisał w swoim

Piłsudski, wiedząc o przygotowy-

skie dowództwo odwołało ją z fron-

się 31 października 1883 roku we wsi

raporcie: „Zdawało mi się, że na ca-

wanym przez Rosję Sowiecką ataku

tu, kierując na odpoczynek w rejon

Wielki Tokmak na Zaporożu. Ukoń-

Marko Bezruczko

łym świecie nie ma tyle kawalerii, ile

na Polskę, postanowił uprzedzić bol-

Zamościa. Przybyła tam 19 sierpnia

czył Czugujewską Oficerską Szkołę

tam jej było”.

szewickie natarcie planowane, we-

1920 r.

Piechoty, a następnie Mikołajewską

Pojawienie się oddziałów Armii

nie zostały rozbite, a rząd atamana

dług doniesień polskiego wywiadu,

Akademię Sztabu Generalnego w

Konnej poprzedzała trwożna wieść

Petlury nie zdołał porwać swych

na lipiec 1920 r.

Petersburgu. W czasie pierwszej

Pod Zamościem

o jeźdźcach, rąbiących szablami,

rodaków i przekonać ich do udzie-

22 kwietnia 1920 podpisana

Gdy wykrwawiona 6. Dywizja

wojny światowej walczył z Niem-

kłujących pikami i rozstrzeliwujących

lenia mu masowego poparcia. Bol-

została przez Józefa Piłsudskiego

Strzelców Siczowych dotarła do Za-

cami dowodząc sztabem dywizji

przeciwników, podrzynających gar-

szewicy dysponowali coraz większą

i atamana Symona Petlurę, szefa

mościa, pod Warszawą trwały cięż-

piechoty. Na Ukrainę wrócił w roku

dła rannym lub schwytanym jeńcom.

przewagą liczebną i postanowili ją

ukraińskiego państwa, tak zwana

kie walki. Bitwę Warszawską, której

1918, kiedy nastąpiło kompletne

Rzeczywistość czasami była bardziej

konsekwentnie wykorzystać.

umowa warszawska. Gwarantowała

integralną częścią było decydujące

rozsypanie się armii rosyjskiej. Był

przerażająca od opowieści – pisał w

wspólne wystąpienie zbrojne prze-

przeciwnatarcie polskie znad Wie-

już wtedy podpułkownikiem. Został

swojej książce „Galicja Wschodnia

ciwko bolszewikom oraz uznanie

prza, nazwano później „Cudem nad

przyjęty przez Pawła Skoropadskie-

Odwrót

1920” prof. Michał Klimecki.

Jeszcze 10 marca 1920 r. na

przez Polskę niepodległości Ukraiń-

Wisłą” i „18. decydującą bitwą w

go do tworzącej się armii ukraińskiej,

Nie brakowało w opowiadaniach

odprawie w Smoleńsku dowództwo

skiej Republiki Ludowej na terenach

dziejach świata”.

gdzie potrzebowano oficerów sztabo-

drastycznych epizodów, w których

Armii Czerwonej podjęło decyzję o

położonych na wschód od linii rzeki

20 sierpnia 1920 Siemion Bu-

wych, dlatego więc natychmiast objął

pojawiały się walczące w l Armii

przerzuceniu z Kaukazu na front pol-

Zbrucz. Było to zgodne z koncepcją

dionny, dowódca bolszewickiej I Ar-

stanowisko zastępcy szefa Sztabu

Konnej kobiety. One to wyróżnia-

ski I Armii Konnej pod dowództwem

Piłsudskiego, którego celem poli-

mii Konnej, operującej pod Lwowem,

Generalnego.

ły się wielką odwagą w boju oraz

Siemiona Budionnego. Po rozbiciu

tycznym było stworzenie federacji

postanowił wreszcie zrealizować

Podczas zamachu stanu, który

okrucieństwem wobec ludności mia-

po drodze części wojsk Nestora

państw narodowych tzw. Międzymo-

dawno już otrzymany rozkaz na-

miał obalić hetmana Skoropadskie-

steczek i wsi, w których stanęły na

Machny w Hulajpolu, Armia Konna

rza – od Estonii po Ukrainę. Miało to

czelnego dowódcy Armii Czerwonej

go, Bezruczko opowiedział się po

krótki nawet odpoczynek. Cieszyły

rozpoczęła przeprawę przez Dniepr i

w efekcie zapobiec ekspansji teryto-

Siergieja Kamieniewa o przyjściu

stronie zwolenników Dyrektoriatu.

się one swoistą sławą także wśród

27 maja, po koncentracji pod Huma-

rialnej Rosji w kierunku zachodnim.

z pomocą Tuchaczewskiemu pod

Po ucieczce Skoropadskiego został

swoich towarzyszy broni. „O kobie-

niem, jej oddziały rozpoczęły atak na

Uprzedzając bolszewickie ude-

Warszawą i wyjściu na tyły wojsk pol-

mianowany dowódcą wydziału ope-

tach w Konarmii można napisać

pozycje polskie. Po kilku nieudanych

rzenie, 25 kwietnia 1920 Piłsudski

skich, skoncentrowanych do uderze-

racyjnego Sztabu Armii Ukraińskiej

tomy. Szwadrony idą do boju, kurz,

natarciach Budionny znalazł lukę w

rozpoczął ofensywę. Już następne-

nia znad Wieprza. Droga Konarmii,

Republiki Ludowej.

huk, obnażone szable, niesamowite

ugrupowaniu wojska polskiego i 5

go dnia wojska polskie zajęły Żyto-

jak nazywali ją bolszewicy, wiodła

Mocą rozkazu z 8 lutego 1920

bluzgi – zapisał w swym dzienniku

czerwca 1920 r. przełamał polską

mierz, a w ciągu kilku następnych

przez Zamość. Manewr był jednak

pułkownik dyplomowany Marko Bez-

czerwony komisarz Izaak Babel –

obronę rozpoczynając działania na

opanowały Berdyczów i węzeł kole-

spóźniony. Tuchaczewski cofał się

ruczko został dowódcą 6 Dywizji

a one z podkasanymi spódnicami

tyłach wojska polskiego. 7 czerwca

jowy Koziatyn. Na południu polskie

już na całym froncie, co pozwoliło

Strzelców Siczowych. Dywizja trafiła

galopują na samym przedzie, zaku-

jedna z jego dywizji zajęła Żytomierz,

oddziały opanowały Winnicę, Bar

polskiemu dowództwu odblokować

na front 2 maja 1920. Jako jedyny