41

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14–27 sierpnia 2015 nr 14–15 (234–235)

Stary – opowieść sprzed lat

duży oddział ukraiński nie podlegała

8 października 1920 Polska pod-

bezpośrednio dowództwu ukraińskie-

pisała z bolszewikami zawieszenie

mu, a weszła w skład 3. armii pol-

broni, którego URL nie chciała uznać.

Wszyscy wiemy jak jeżdżą podmiejskie autobusy. Czasami jeżdżą z dokładnością do pół godziny,

skiej Edwarda Rydza-Śmigłego.

Armia ukraińska utworzyła wtedy

czasami jeszcze mniej dokładnie. Od potencjalnych pasażerów wymaga się cierpliwości i anielskie-

ugrupowanie, składające się z trzech

go spokoju. Pojedynczy wóz kursujący dookoła na tej samej trasie gwarantował, że skoro autobusu

ośrodków oporu. Centralnym ośrod-

Obrona Zamościa

kiem dowodził generał Bezruczko.

i bitwa pod Komarowem

nie ma, to znaczy, że innego nie będzie i autobus pojawi się dopiero wtedy, kiedy nadjedzie.

Odstąpienie Budionnego od ob-

Nierówna walka trwała jedenaście

lężenia Lwowa zwolniło wojska gene-

dni, po których wojska ukraińskie

SZYMOn KAZIMIERSKI

rała Stanisława Hallera, czyli 13 Dy-

zostały zmuszone do wycofania się

wizję Piechoty i 1 Dywizję Jazdy puł-

na terytorium Polski. Żołnierze ukra-

Żelazna logika takiego stanu

kownika Juliusza Rómmla, do tej pory

ińscy zostali internowani w obozach

rzeczy miała w sobie coś z nieubła-

zajęte obroną miasta. Wojska Hallera

– w Aleksandrowie Kujawskim, a po-

ganie działających praw fizyki. Nie

forsownym marszem udały się więc

tem w Szczypiornie. Komendantem

tych najprostszych, bo powszech-

za odchodzącą pod Zamość Konar-

obozu został generał Bezruczko. Od

nych i ogólnie zrozumiałych. Pojęcie

mią. Budionnego można było teraz

wiosny 1921 obóz powoli pustoszał,

czasoprzestrzeni zawarte w opisie

dopaść z dwóch stron. Od północy

w miarę jak osadzeni w nim znajdo-

naszej linii autobusowej nie jest

postępował przeciwko Konarmii Si-

wali sobie pracę, lub żenili się poza

może zbyt czytelne i daleko mu od

korski, a z południa nadchodził Haller.

obozem. W trakcie pobytu w obozie,

precyzji, z jaką sformułował je kie-

Teraz trzeba było spowodować, żeby

generał zajmował się spisywaniem

dyś pewien nieśmiertelnej pamięci

bardzo ruchliwy Budionny gdzieś nie

swoich wspomnień.

dowódca kompanii, mówiąc:

uciekł. Postanowiono zaatakować go,

Józef Piłsudski, pomimo wygra-

- Jak wam, podchorąży, każę

gdy będzie oblegał Zamość.

nej wojny z bolszewicką Rosją, prze-

kopać transzeję od tej gruszki do

Ataki Konarmii na Zamość trwa-

grywał właśnie rozgrywkę o władzę

jutra po południu, to się wam ode-

ły nieprzerwanie przez trzy doby.

ze swoimi przeciwnikami politycz-

chce czasoprzestrzeni i zadawania

Obrońcy miasta stanęli jednak na

nymi. Znaczył w Polsce coraz mniej

głupich pytań...

wysokości zadania. 31 sierpnia pod

i jedyne, co mógł zrobić dla swoich

Na naszym przystanku auto-

Zamość podeszły, ścigające Konar-

ukraińskich sojuszników, to uroczy-

busowym dochodzi czasami do za-

mię aż od Lwowa, oddziały generała

ście przeprosić za postępowanie

skakujących wydarzeń. Starego po-

Hallera i otoczyły zajętego oblężeniem

władz polskich. Do owych przeprosin

znałem właśnie na przystanku. Obaj

często jeździliśmy do miasta. Często

wspólnie oczekiwaliśmy na wiecznie

spóźniający się autobus. Szybko za-

uważyłem, że obaj jesteśmy namięt-

nymi palaczami, ale jego namiętność

do papierosów jest czysto teoretycz-

na. Stary nie miał lub może nie wolno

mu było mieć papierosów. Chyba

właśnie dlatego, chętnie pozwalał się

CŁAW – TWOJE MIASTO, ODRA

churów – przykląkł na prawe kolano!

częstować. Zaciągał się wtedy głębo-

– TWOJA RZEKA”. Ktoś w nocy do-

Rusek ledwo zdarł konia, gdy łatwy

ko, z upodobaniem, twarz mu się wy-

pisał: „K…WA – TWOJA MAĆ”…

zdawałoby się do ścięcia piechur na-

gładzała, a oczy odzyskiwały blask.

Ale nie o Wrocławiu chciałem dzi-

gle zniknął mu z pola widzenia, nato-

Musiał być niewiarygodnie stary.

siaj napisać. Pan Józef zaintrygował

miast na wysokości jego biodra po-

Nawet ja, dobrze zapowiadający się

mnie kiedyś opowieścią o pewnym

jawiło się nagle żądło francuskiego

sześćdziesięciolatek, przy nim wy-

incydencie z czasów jego ochotniczej

bagnetu. Moskal odjechał kawałek

glądałem na gówniarza. Nie wiedzia-

służby wojskowej w Wojsku Polskim

i zaczął objeżdżać klęczącego wciąż

łem gdzie konkretnie stary mieszka.

w roku 1920.

na prawym kolanie pana Józefa,

W zależności od tego dokąd podążał,

Miał dopiero 17 lat, ale był dużym

usypiając go powolnymi, okrągłymi

znikał między domami wsi lub poja-

i silnym chłopakiem, więc skłamał, że

ruchami szabli. Pan Józef stanowiąc

wiał się na drodze nie wiadomo skąd.

ma dziewiętnaście. Latem tego roku

oś całego układu, obracając się czy

Jego sylwetka była tak charaktery-

cofnęli się prawie do Zamościa. W

w lewo, czy też w prawo, zawsze wy-

styczna, że rozpoznawało się go z

dniu, o którym mi opowiadał, pan

przedzał w tym manewrze Ruskiego,

daleka. Teraz już nie ma takich ludzi.

Grób generała Marka Bezruczki

Józef doczekał się rozbicia i rozpro-

prowadzącego konia. Ruski wydawał

Za mojej młodości spotykało się ich

szenia swojego plutonu. W pewnym

się kompletnie zaskoczony oczywistą

Budionnego. Doszło do słynnej bitwy

doszło 15 maja 1921 roku w obozie

na wsi bez liku. Byli to starzy chłopi,

momencie pan Józef został sam. Nie

przewagą położenia piechura nad

pod Komarowem i spektakularnego

dla internowanych w Szczypiornie.

mężczyźni od dziesiątków lat zajęci

wiedział, dokąd maszerować. Wy-

nim, nad jeźdźcem. Powinno przecież

pobicia bolszewickiej kawalerii. Ko-

Przeprosiny zostały przez obecnych

prowadzeniem pługa. Wiecznie po-

strzelał wszystkie naboje. Swojego

być odwrotnie i zawsze do tej pory tak

narmia dostawszy kopniaka od Halle-

tam oficerów ukraińskich przyjęte

wtarzana, potwornie wyczerpująca

ogromnego, francuskiego karabinu

było. Zezłoszczony zaatakował na-

ra próbowała przebić się w kierunku

bardzo dobrze i ze zrozumieniem, a

czynność, w nagrodę pozostawiała

Berthiera nie rzucił tylko dlatego, że

gle, ale tylko chyba cudem uniknął

Hrubieszowa, ale tam czekali już na

generał Bezruczko określił je nawet,

im sylwetkę oracza. Już nigdy nie

miał nadzieję natknąć się na jakiegoś

paskudnego pchnięcia w udo.

nią polscy piechurzy i legioniści. Do-

jako rycerskie.

dające się rozprostować przygięcie

poległego kolegę, od którego można

W każdej chwili Polak mógł

stawszy następnego kopa, Konarmia

W roku 1924 generał Bezruczko

kolan i podgięcie rąk w łokciach,

by było wziąć amunicję.

pchnąć bagnetem konia. Do cięcia

już nigdy nie odzyskała swej siły.

przeniósł się do Warszawy. Przez

szerokie rozstawienie stóp i pochyle-

Przemykał się właśnie po jakimś

Ruski musiał się pochylić, a tym

Obrońcy Zamościa, walcząc w

pewien czas piastował stanowisko

nie do przodu górnej części tułowia.

zapuszczonym ugorze, gdy nagle zo-

samym jeszcze bardziej narazić

okrążeniu w dniach 29 – 31 VIII, nie

ministra i wiceministra spraw woj-

Takich „oraczy” zaczęło gwałtownie

baczył Ruskiego. Na koniu. Nie było

się na uderzenie. Moskal kręcił

tylko skupili na sobie całość sił ofen-

skowych w emigracyjnym rządzie

ubywać od momentu wprowadzenia

dokąd uciekać. Nie było gdzie się

jeszcze koniem i kombinował. Ra-

sywy Budionnego. Pozwolili w ten

Ukraińskiej Republiki Ludowej. Stał

orki mechanicznej.

schować. Ruski zagalopował w jego

tując twarz, kilka razy roześmiał się

sposób wojskom polskim skoncen-

też na czele Ukraińskiego Wojsko-

Stary nie musiał o sobie nic mó-

stronę i może już licząc na łatwe zwy-

sztucznie i nieszczerze, po czym

trować się i ruszyć do kontrnatarcia.

wego Towarzystwa Historycznego,

wić. Wystarczyło, że wyszedł na ulicę.

cięstwo, dobył szabli. Pan Józef stał

dał ostrogę i pogalopował gdzie

Dowodzenie pułkownika Bezruczki

wydającego opracowania histo-

To był rolnik. Chłop, który spędził dłu-

przerażony i bezradny. Bezbronny.

oczy poniosą...

podczas obrony Zamościa zostało

ryczne dotyczące minionej wojny i

gie i mozolne życie na oraniu ziemi.

– Ależ nie! Nie bezbronny! Jest prze-

Stary skończył opowieść i zza

wysoko ocenione przez dowództwo

publikacje w czasopismach histo-

Po pewnym czasie dowiedzia-

cież bagnet! Bagnet do Berthiera był

chmury tytoniowego dymu wpatry-

polskie i misje alianckie. Podobnie

rycznych.

łem się, że ma na imię Józef. Dla

czwórgraniastym, monstrualnie dłu-

wał się we mnie rozjarzonym wzro-

wysoką ocenę otrzymał kapitan Mi-

Generał Bezruczko zmarł w War-

mnie pozostał – panem Józefem.

gim szpikulcem, podobnym trochę

kiem. Pomimo ciepłej wiosny ubrany

kołaj Bołtuć. Obydwaj oficerowie mie-

szawie 10 lutego 1944 roku. Został

Zwracanie się do niego per ty,

do ruskiego sztyku. W połączeniu z

w ciężką jodełkową jesionkę i grubą

li ze sobą dobry kontakt. Obaj ukoń-

pochowany na cmentarzu prawo-

wydawało mi się wielkim nietaktem.

karabinem dawał około dwumetro-

czapkę, z watą w uszach, z papie-

czyli renomowane rosyjskie uczelnie

sławnym na warszawskiej Woli.

Próbowałem wypytywać go o pewne

wej długości dzidę i w rękach silnego

rosem sterczącym z wyschniętych

wojskowe. Zrządzeniem Opatrzności,

Dziś na zamojskim Arsenale wisi

zdarzenia z początku polskiej admi-

mężczyzny stanowił broń o skutecz-

warg, wydał mi się nagle oszustem.

do obrony Zamościa stanęło dwóch

tablica, która obwieszcza w języku

nistracji na ziemi olsztyńskiej, ale pan

ności której ani nam dzisiaj w głowie.

Oszukańcem przebranym dla niepo-

zawodowców i każdy z nich od razu

polskim i ukraińskim: „W hołdzie

Józef nic o tym nie wiedział. Tak na-

Francuzi dawali nie tylko broń. Da-

znaki za starego dziada. Bo on tam,

wiedział, co ma czynić.

obrońcom Zamościa przed bolsze-

prawdę pochodził spod Stanisławo-

wali też podczas szkolenia swoich

za przebraniem, był wciąż tym sa-

wicką nawałą 28–31 VIII 1920 r. Żoł-

wa (trochę się zdziwił, że wiem gdzie

instruktorów walki.

mym młodym chłopakiem z 1920.,

nierzom 6 Dywizji Strzelców Armii

leży Stanisławów), a wywieźli ich

Epilog

Ruski był już o parę kroków. Dwa

który nie dał się zarąbać Moskalowi.

Wrześniowa polska kontrofen-

Ukraińskiej Republiki Ludowej płk.

początkowo do wypalonego i śmier-

wyuczone chwyty i piekielne ostrze

Wiejskim przystojniakiem rozkochu-

sywa i tzw. bitwa niemeńska znowu

Marka Bezruczki oraz żołnierzom pol-

dzącego trupem Wrocławia.

znalazło się na lufie karabinu. W tym

jącym w sobie dziewczyny. Żołnie-

odepchnęła bolszewików daleko na

skim 31 Pułku Strzelców Kaniowskich

Zamianę siekierki na kijek miały

samym momencie – jeszcze napo-

rzem-ochotnikiem. A cała reszta?

wschód. Marko Bezruczko był już

kpt. Mikołaja Bołtucia i innych jedno-

im słodzić ogromne hasła wypisane

leońska sztuczka francuskich pie-

– To przebranie.

wtedy generałem chorążym.

stek Wojska Polskiego”.

na drewnianych tablicach: „WRO-