Okruchy historii

23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 28 sierpnia–14 września 2015 nr 16 (236)

1 września 76 lat temu

Gdy padły pierwsze strzały na Westerplatte, 1 września 1939 roku o godzinie

4.45 został też zaatakowany cywilny obiekt w centrum Gdańska – Poczta Pol-

ska. Zacięta, heroiczna obrona trwała 14 godzin i zakończyła się kapitulacją.

Życie straciło ponad pięćdziesięciu pocztowców. Uznani przez najeźdźców za

bandytów, zrehabilitowani zostali przez niemiecki sąd dopiero po 60 latach. Był

to jeden z pierwszych tragicznych rozdziałów II wojny światowej, nie pozosta-

wiający wątpliwości co do intencji agresora. Tego dnia Reichstag dokonał przy-

łączenia Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy.

Poczty Polskiej. Na podstawie usta-

obu stronach wejścia umieszczono

EWA ZIóŁKOWSKA

wy Bundestagu z 25 maja 1998 roku,

metalowe tablice z nazwiskami ofiar

tekst i zdjęcia

unieważniającej nazistowskie wyroki

i historią zmagań. W budynku zaś

Na mocy kończącego I wojnę

wobec osób, które nie były pospoli-

otwarto Muzeum Poczty Polskiej,

światową traktatu pokojowego, pod-

tymi kryminalistami, Sąd Krajowy w

początkowo będące oddziałem Mu-

pisanego w Wersalu 28 czerwca

Lubece zrehabilitował 38 rozstrzela-

zeum Poczty i Telekomunikacji we

1919 roku, Gdańskowi nadano sta-

nych pocztowców. Nieocenioną po-

Wrocławiu, a obecnie oddziałem Mu-

tus wolnego miasta pozostającego

moc okazał pisarz niemiecki Dieter

zeum Historycznego Miasta Gdań-

pod protektoratem Ligi Narodów.

Schenk, autor książki „Poczta Polska

ska. Niewielka ekspozycja prezentu-

Zgodnie z umową polsko-niemiec-

w Gdańsku – historia pewnego nie-

je dzieje Poczty Polskiej w Gdańsku,

ką, tzw. Konwencją Paryską z 9

mieckiego morderstwa sądowego”. W

pamiątki i zdjęcia związane z obroną

listopada 1920 roku cały aparat ad-

maju 1998 roku Rada Miasta Gdań-

placówki w 1939 roku oraz zabytko-

ministracyjny pozostawał w rękach

ska nadała pośmiertnie wszystkim

wy sprzęt telekomunikacyjny i tele-

niemieckich. Natomiast Polsce po-

obrońcom tytuły Honorowego Obywa-

graficzny. Jednym z eksponatów jest

zostawiono reprezentowanie intere-

tela Miasta Gdańska.

niewielka urna wypełniona ziemią

sów Gdańska na arenie międzyna-

zbroczoną krwią obrońców rozstrze-

Historyczny gmach Poczty Polskiej w Gdańsku

rodowej oraz prawo do korzystania

lanych przez Niemców na Zaspie.

z portu. Miasto włączono w polski

Straty były ogromne. W trakcie

na Polakach. Przeżyło zaledwie kilku

Działa też niewielki urząd pocztowy o

obszar celny. Polsce przyznano też

walk śmierć poniosło 6 osób, wśród

obrońców, którym udało się przedo-

historycznym numerze 1.

zarząd nad komunikacją pocztową,

nich dowodzący obroną ppor. Guder-

stać na dziedziniec budynku poczty

Po 52 latach od wybuchu wojny,

telegraficzną i telefoniczną zapew-

ski. Podczas opuszczania płonącego

pod osłoną gęstego dymu.

28 sierpnia 1991 roku na terenie daw-

niającą bezpośrednie połączenie z

budynku zostało zamordowanych

Po wojnie załoga Poczty Polskiej

nej strzelnicy wojskowej na osiedlu

krajem. Rok później, 1 październi-

2 pocztowców, w tym wychodzący

została  pośmiertnie  odznaczona

Zaspa w trakcie robót ziemnych w

Jedno z upamiętnień

ka 1921 roku utworzono Dyrekcję

z białą flagą dyrektor placówki Jan

Krzyżem Virtuti Militari, a jej heroicz-

zbiorowej mogile odkryto szczątki 38

Okręgu Poczt i Telegrafów Rzeczy-

Bohaterska obrona została utrwa-

Michoń. Na skutek ran i poparzeń

ny czyn upamiętniony. W 1946 roku

osób. Badania potwierdziły, że są to

pospolitej Polskiej w Gdańsku. Jej

lona w filmie i literaturze. 1 września

zmarło 6 osób – pięciu obrońców i

przed wejściem do budynku położono

obrońcy Poczty Polskiej. Uroczysto-

siedzibą stał się potężny ceglany

1958 roku na ekrany polskich kin

11-letnia wychowanica dozorcy, Er-

płytę z czarnego granitu „Obrońcom

ści pogrzebowe pod patronatem pre-

gmach dawnego szpitala garnizo-

weszło „Wolne miasto”, według sce-

winka Barzychowska. Pozostałych

Poczty Polskiej w Gdańsku”. W 40.

zydenta RP Lecha Wałęsy odbyły się

nowego, wzniesiony w latach 1838–

nariusza Jana Józefa Szczepańskie-

przy życiu 38 obrońców uwięziono,

rocznicę napaści Niemiec na Polskę

4 kwietnia 1992 roku. Po mszy świętej

1844 przy placu Więziennym, od

go, w reżyserii Stanisława Różewi-

wśród nich zastępcę dowódcy załogi

plac Heweliusza przemianowano na

w kościele św. Brygidy szczątki złożo-

1894 roku Heweliusza. Uroczyste

cza. Był to pierwszy film o wrześniu

Alfonsa Flisykowskiego. Miesiąc póź-

Obrońców Poczty Polskiej i przed

no w nowo wybudowanym grobowcu

otwarcie uczczono emisją okolicz-

1939 roku, nakręcony w konwencji

nościowego znaczka pocztowego.

dokumentu wojennego, fabuła z

Główny Polski Urząd Poczty i

wplecionymi materiałami archiwal-

Telegrafu Gdańsk 1 rozpoczął pracę

nymi. Literacką wizję obrony przed-

5 stycznia 1925 roku. Na budynkach

stawił niemiecki pisarz pochodzący

polskich instytucji w Gdańsku zawie-

z Gdańska, Günter Grass w słynnej

szono skrzynki pocztowe z wizerun-

powieści „Blaszany bębenek”.

kiem orła białego. Mieszkańcom mia-

Obrona Poczty Polskiej w Gdań-

sta korespondencję doręczali polscy

sku 1 września 1939 roku często jest

listonosze. Większość pocztowców

pomijana w podręcznikach historii.

należała do tajnej polskiej organiza-

Starcie to w porównaniu z innymi

cji, Związku Strzeleckiego. Od kwiet-

polskimi zmaganiami we wrześniu

nia 1939 roku komórką samoobrony

1939 roku trwało stosunkowo krótko

poczty dowodził ppor. rez. Konrad

i nie miało decydującego znaczenia

Guderski „Konrad”, skierowany przez

polityczno-militarnego. Za to można

Sztab Generalny Wojska Polskiego

spotkać się z interpretacją, że był to:

w Warszawie.

„dramat grupy cywilów, którzy do koń-

1 września 1939 roku jednost-

ca bronili z góry przegranej sprawy.

ki Landespolizei i Danziger SS-

Jaką bowiem szansę na zwycięstwo

Heimwehr zaatakowały budynek

miał personel poczty wobec świet-

Poczty Polskiej. Pracownicy podjęli

nie uzbrojonych, przeważających sił

nierówną walkę przekonani o szyb-

hitlerowskich?” A więc kolejne wyda-

kim nadejściu pomocy ze strony

rzenie z cyklu polskich „z karabinem

Pomnik nagrobny na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu

Armii „Pomorze”. Wewnątrz znaj-

na czołgi”? Otóż nie. Wojna dopiero

gmachem odsłonięto pomnik autor-

dowało się 59 osób. Ich uzbrojenie

się zaczęła, obrońcy walczyli wierni

niej, 5 października oddani zostali pod

na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu przy

stwa artysty rzeźbiarza z krakowskiej

stanowiły jedynie 3 erkaemy, ręczne

rozkazom i patriotycznemu impera-

Wojenny Sąd Polowy III Rzeszy, który

ul. Bolesława Chrobrego. W miejscu

ASP prof. Wincentego Kućmy. Sta-

karabiny i granaty, podczas gdy ata-

tywowi. Nie byli grupką straceńców.

po fikcyjnym procesie, wbrew kon-

odnalezienia zwłok stanął niewielki

lowa rzeźba, tzw. Nike Pocztowców

kujące oddziały niemieckie dyspono-

Mieli wszelkie prawo oczekiwać na

wencjom międzynarodowym, uznał

pomnik-głaz.

przedstawia grecką boginię zwycię-

wały haubicami, wozami pancernymi

wsparcie wojskowe, spodziewać się

ich za bandytów. Skazani na karę

Podjęto też niełatwe starania o

stwa przejmującą karabin od umiera-

i miotaczami ognia. Początkowo ko-

pomocy ze strony jednostek Wojska

śmierci, zostali rozstrzelani na leżącej

uchylenie wyroków sprzed 60 lat.

jącego pocztowca, przy którym leżą

lejne ataki udawało się odeprzeć. Po

Polskiego, liczyć, że Wielka Brytania

w północnej części miasta Zaspie.

Muzeum Poczty Polskiej, Okręgowa

rozsypane listy i służbowa czapka.

kilku godzinach szturmu Niemcy ob-

i Francja wywiążą się ze swoich so-

Dwóch pocztowców zginęło później.

Komisja Badania Zbrodni Przeciwko

Umieszczono również na murze

lali gmach poczty benzyną i podpalili.

juszniczych zobowiązań. Jak płonne

Wiadomo, że jednego z nich rozstrze-

Narodowi Polskiemu oraz istniejące

dziedzińca epitafium – płaskorzeźbę

Dalej już walczyć się nie dało. Wie-

to były nadzieje, pokazały już pierw-

lano w Piaśnicy Wielkiej nieopodal

od 1990 roku Koło Rodzin Byłych Pra-

z brązu dłuta Marii i Zygfryda Korpal-

czorem, około godz. 19.00 obrońcy

sze dni wojny. Był to dramat ich oso-

Wejherowa, miejscu masowych egze-

cowników Poczty Polskiej w Gdańsku

skich z Gdańska. Wówczas także po

zmuszeni byli się poddać.

bisty i nasz polski dramat.

kucji dokonywanych przez Niemców

wystąpiły o rehabilitację Obrońców