24

Z pamiętnika podróżnika

28 sierpnia–14 września 2015 nr 16 (236) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Podróż po Marmaroszu ukraińskim i rumuńskim  (część II)

Po II wojnie światowej nastąpił zanik regionów historycznych w naszej części Europy. Pomimo tak trwałych struktur, jak

konserwatyzm, dawna Galicja po obu stronach granicy różni się coraz bardziej. Multietniczne dziedzictwo Bukowiny jest

już przeszłością. Czy rzecz podobnie się ma z Marmaroszem, którego północna część znajduje się na Ukrainie Zakar-

packiej? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należało dotrzeć do Cisy i przekroczyć granicę pomiędzy Rumunią a Ukrainą.

dżenie autostopem, uświęcone w

WOJCIECH JANKOWSKI

wielu miejscach tradycją usługi nie-

tekst i zdjęcia

odpłatnej, tu nazywa się „okazją”.

Pierwszą część reportażu, za-

Kierowcy daje się równowartość

mieszczoną w poprzednim nume-

biletu autobusowego. Dodajmy –

rze, zakończyliśmy właśnie opowie-

daje się, o ile zna się tę zasadę.

ścią jak po podróży przez Rachów

Obcokrajowcy zazwyczaj wiedzą o

i Sołotwino – „najbrzydsze miasto

tym, bo wszystkie przewodniki po-

na świecie” – przekroczyliśmy gra-

dają tę informację, ale wolą „żyć w

nicę Rumunii.

błogiej nieświadomości” i spróbować

odbyć taki kurs za darmo. Rumuńscy

kierowcy zazwyczaj nie domagają

Dulce România

Po drugiej stronie granicy znaj-

się taksy od obcokrajowców. Powrót

duje się Syhot Marmaroski. W Pol-

z Săpânțy naszej pięcioosobowej

sce starą nazwę wypiera Syghet.

grupy odbył się „okazją” w samocho-

Rumuni chcą widzieć genezę na-

dach osobowych w podgrupach… z

zwy w dackim „seget” oznaczają-

których jedna nie zapłaciła.

cym twierdzę. Rumuńska mitologia

narodowa należy do jednej z naj-

Powrót na Ukrainę: Chust

śmielszych na naszym kontynencie

Powrót przez most na Cisie, to

w swych tezach o starożytnym po-

powrót do zakarpackiej rzeczywisto-

chodzeniu (w tym wypadku od Geto-

ści, która po zaznajomieniu się z So-

Daków). Bardziej prawdopodobnym

łotwinem wydawała się koszmarem.

wydaje mi się jednak węgierskie

Tymczasem następny przystanek w

„szigiet”, które oznacza wyspę – w

zwiedzaniu Marmaroszu – Ukrainy

Wesoły Cmentarz

końcu znajdujemy się w najjaśniej-

Zakarpackiej – okazał się miłą nie-

nie też krew rumuńska i węgierska,

czenie fragmentów przewodnika po

Stan Pătraș wykonanie krzyża na-

szej Koronie św. Stefana… Sighetu

spodzianką. Chust: Architektura mia-

jest w związku z tym piękną i do tego

muzeum na język polski. Muzeum,

grobnego z ozdobieniem i epitafium.

Marmației oznaczałoby po prostu

sta bardziej nasuwa skojarzenia ze

młodą kobietą. Skończyła dziennikar-

usytuowane w więzieniu, oddaje

Do dziś powstało takich 800. Dębowe

wyspę w Marmaroszu.

Słowacją czy Węgrami, niż z Ukrainą.

stwo, bardzo lubi radio, ale musi mieć

przynajmniej częściowo atmosferę

krzyże z kolorowymi wyobrażeniami

Stolica regionu Marmarosz, co-

Zbliżamy się w końcu ku centrum hi-

drugą pracę, by móc się utrzymać.

komunistycznego miejsca odosob-

pokazują sceny z życia i śmierci, a

raz częściej nazywanego w Polsce

storycznych Węgier. Zaczepiła mnie

Pracuje na stacji Lukoil (upss!). Kole-

nienia. Zgromadzono w nim wiele

epitafia są dowcipne i czasami nie li-

z rumuńska Maramuresz, ma rów-

Cyganka, żebym jej pomógł, dając

dzy wołają ją na pomoc, gdy na stacji

drobiazgów więziennych, niektóre są

cują z atmosferą, którą zwykle przy-

nież w swej historii polski akcent. Tu

„koruny”. Miałem wrażenie, że rze-

pojawią się pytający o drogę Polacy.

zaskakujące – na przykład, list miło-

pisujemy miejscu pochówków. Ru-

więziono internowanych po kryzysie

czywiście znalazłem się w Górnych

Rumuni zazwyczaj są przeświadcze-

sny wyryty na mydle.

muńscy badacze ludową „śmierć na

przysięgowym byłych legionistów.

Węgrzech. Na prośbę po słowacku,

ni, że Słowianie mówią tym samym

wesoło” przypisują dackiej tradycji,

Po pobycie w Sołotwinie, Syhot

odpowiedziałem po polsku: „Nie mam

językiem i bez przeszkód się rozu-

która przetrwała w kulturze ludowej

wydaje się miastem niezwykle ele-

koron, jestem z Polski”. Dopiero po

Wesoły Cmentarz

mieją. Marze się udaje z Polakami,

Marmarosz oferuje turystom wie-

Rumunów. Jest to cmentarz, którego

ganckim, zadbanym, malowniczym.

chwil dotarło do mnie, że na Słowacji

bo mówi po rosyjsku, ukraińsku i po

le atrakcji, wśród nich unikatową w

nie chce się opuścić. Każda kolejna

Wszystko jest o klasę lepsze: drogi,

też już nie ma koron, słowacką walutą

angielsku. Jej siostra, jak wielu mło-

skali światowej perłę: Cimitiriu Vesel

tablica zachwyca ludową naiwnością

elewacje, samochody, restauracje.

jest euro. A może zostałem wzięty za

dych Rumunów, wyjechała do pracy.

– Wesoły Cmentarz w miejscowości

i „śmiertelnym humorem”.

W pierwszej napotkanej restauracji

Czecha? W Chuście okolice dworca

Jest na Malediwach. Mara mówi, że

Săpânța. Jest to jedna z najwięk-

Podróżowanie po Rumunii nie

miałem wrażenie, że ktoś przerzucił

autobusowego odstraszają przyjezd-

też chce porzucić Syhot i pojechać

szych ciekawostek turystycznych

jest tak proste jak po Ukrainie, gdzie

mnie w jakiś sposób do strefy śród-

nych, ale stara cześć miasta jest

na egzotyczne wyspy. Wyspa Mar-

Rumunii. Wpisany na światową li-

zazwyczaj co pół godziny przyjeż-

ziemnomorskiej, gdzieś do Italii…

przytulna. Specyficznym implantem

maroska jej nie satysfakcjonuje…

stę dziedzictwa UNESCO, zadzi-

dżają „marszrutki”. Aby dostać się

Wielu Polaków nadal ma stereotypo-

w strukturze miasta jest upamiętnie-

Kto w takim razie będzie prowadził

wia przyjezdnych nieoczekiwanymi

do Săpânțy, trzeba było wsiąść do

we skojarzenia z Rumunią: brudny

nie wojny ojczyźnianej w typowym so-

ukraińskie audycje?

wyobrażeniami i epitafiami. Historia

autobusu o 6.30, następny był po

kraj pełny Cyganów. Wyobrażenie

wieckim stylu. Czy zginą w związku z

W mieście znajduje się muzeum

zaczęła się w 1935 roku, gdy ksiądz

kilku godzinach. Komunikacja nie

nieprawdziwego, nieaktualnego i ob-

ostatnią ustawą? Centrum miasta jest

– Pomnik Ofiar Komunizmu i Opo-

greckokatolicki zaproponował miej-

jest tak rozwinięta, jak na Ukrainie.

raźliwego dla wszystkiego, co jest w

przebudowywane tuż przy pomniku.

ru. Budynek więzienia wybudowano

scowemu artyście o nazwisku Ioan

Rumuni znaleźli na to sposób – jeż-

nim zawarte.

Może przy następnej wizycie już go

jeszcze w czasach monarchii cesar-

Mieszkają tu też Ukraińcy. W

nie zobaczymy…

sko-królewskiej. W okresie rządów

mieście działa Liceum Ukraińskie im.

Istnieje też polski ślad w historii

komunistycznych było tu więzienie,

Tarasa Szewczenki. Od dziesięciu lat

miasta: stacjonowały tu w 1914 roku

gdzie przetrzymywano wiele zna-

są nadawane audycje po ukraińsku

pułki Legionów Polskich, a w 1918

czących postaci, m.in. Constantina

w lokalnym radiu wojewódzkim Ra-

przebywali tu internowani żołnierze

Brătianu, kilkukrotnego ministra, czy

dio Sighet. Most na Cisie pozwala

z Polskiego Korpusu Posiłkowego,

premiera Iuliu Maniu. Wieloletni szef

Rumunom z Sołotwina utrzymywać

którzy nie zaakceptowali Pokoju

Partii Narodowo-Chłopskiej, były

kontakt z Rumunią. Na zachód od

Brzeskiego i zbuntowali się prze-

premier, honorowy członek Akademii

Syhotu mieszka wielu marmaroskich

ciw niemu. Dla Ukraińców jest to

Rumunii został potraktowany przez

Ukraińców. Ze wszystkich Ukraiń-

ważny element historii ukraińskiego

komunistów, tak jak zwykli oni trakto-

ców Rumunii, połowa mieszka w

Zakarpacia. Tu w 1919 roku odbył

wać mężów stanu. Skazany w proce-

Marmaroszu, reszta na Bukowinie,

się kongres, na którym uchwalono

sie pokazowym na dożywocie, oddał

w Banacie i w Delcie Dunaju. Ukra-

przyłączenie tej ziemi do Ukrainy.

ducha w celi więzienia w Syghecie.

ińskie wsie są dość izolowane, gdzie

Upamiętnia to tablica. Największą

Premier Iuliu Maniu został pochowa-

mówi się specyficznym ukraińskim, z

atrakcja miasta są jednak ruiny

ny na Cmentarzu Biedaków na obrze-

masą zapożyczeń. Ukraińcy stamtąd

zamku wybudowanego pod koniec

żach miasta, 50 metrów od granicy z

nie mają szczególnych kontaktów

XI wieku przez Władysława Święte-

Ukrainą, gdzie oprawcy chowali swe

z Ukrainą. Sam Syhot ponad sto lat

go (Szent László), który urodził się w

ofiary potajemnie w nocy. Cela Iuliu

temu, w czasie ostatniego spisu po-

Krakowie. Wchodząc na górę, pyta-

Maniu jest jedną z licznych cel – eks-

wszechnego Austro-Węgier w 1910,

my o drogę. Przechodzień wskazuje

ponatów w muzeum. Zwiedzający

był miastem w 80% węgierskim,

nam jak iść i dodaje: „Ale tę drogę

mogą zapoznać się z historią komu-

obecnie 80% deklaruje tu narodo-

wybudowali Czesi, nie Ukraińcy!”.

nizmu i oporu przeciwko reżimowi

wość rumuńską.

Informacja na tyle ważna, że posta-

w Rumunii. Niektóre pomieszczenia

Odwiedzam Radio Syghet, by

nowił się nią z nami podzielić. Sen-

są poświęcone również opozycji w

spotkać się z Marą Voinescu, dzien-

tyment do Czechosłowacji? Wziął

innych państwach tzw. „obozu socja-

nikarką prowadzącą audycje po

nas za Słowaków? W hotelu wisiała

listycznego”. Jest też sala Solidarno-

ukraińsku. Ukrainki i Rumunki słyną

mapa Czechosłowacji z 1938 roku z

Miejsce Pamięci Ofiar Komunizmu i Ruchu Oporu w Syho-

ści. Miłym zaskoczeniem jest tłuma-

ze swojej urody. W żyłach Mary pły-

napisem „Mała ale nasza”.

cie Marmaroskim