14

Rozmowy kuriera

30 października–16 listopada 2015 nr 20 (240) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Mariusz korzeniowski o Polakach z kijowa

29 września w kijowskiej księgarni „Je” odbyła się prezentacja ukraińskiego wydania

książki historyka, profesora Uniwersytetu im. Marii Skłodowskiej Curie w Lublinie

MARIUSZA KORZENIOWSKIEGO „Za złotymi wrotami. Społeczno-kulturalna działal-

ność Polaków w Kijowie w latach 1905-1920”. W przededniu tego wydarzenia dzienni-

karz Kuriera Galicyjskiego DMYTRO ANTONIUK rozmawiał z autorem publikacji.

skończyła się polska obecność w tym

Wspaniałe wydanie. Gra-

mieście. Skończyła się, naturalnie,

tuluję!

Muszę się panu przyznać, że

symbolicznie, bo ten świat sprzed

przyjemnie zaskoczyli mnie nasi

1920 roku z niejakimi trudnościami

ukraińscy koledzy, Instytut Polski w

jednak istniał. Wiadomo, że później-

Kijowie, że udał się tak wspaniały

sze wydarzenia w Rosji nosiły bardzo

ukraiński przekład książki.

dynamiczny charakter – od lutego

1917 po 1920. Kijów był tym szcze-

Jest to solidna publika-

gólnym miastem, gdzie te wydarze-

cja.

Kilka lat pracy, dzięki której po-

nia jeszcze bardziej przyśpieszały

znałem Kijów bliżej.

się i akumulowały. Nie jedynie jako

największe miasto Ukrainy, ale jak

Jak zjawiła się idea napi-

jedno z największych miast Rosji Ro-

sania takiej książki?

Uważam, że powinniśmy rozpo-

manowów. Był to bardzo interesujący

cząć od pewnego wyjaśnienia. Zaj-

ośrodek. W ogóle, największy rozkwit

muję się ogólnie historią Polaków na

Kijowa przypada na koniec XIX wie-

Wschodzie, w Imperium Rosyjskim,

ku. W swojej książce pokazuję dyna-

od połowy XIX wieku, Powstania

mikę rozwoju miasta. Podkreślam,

Styczniowego i do końca pierwszych

że był to wielki ośrodek przemysło-

dziesięcioleci XX wieku. Stanowi to

wy, kulturowy, centrum oświatowe,

dla mnie nie byle jakie zaintereso-

zamieszkałe przez wielonarodową

wanie, bo Polacy w tamtych czasach

ludność. Mamy tu i Ukraińców, i Po-

odgrywali tu istotną rolę. M.in. taką,

laków, i Rosjan, i Żydów, i Niemców,

że Imperium Rosyjskie mogło roz-

którzy po 1905 roku tworzyli tu swoje

wijać się swobodnie, czy mowa tu o

ośrodki kulturalne, prowadzili działal-

kulturze, czy o ekonomice, lub nawet

ność wydawniczą itd.

ści w okresie ich życia w Kijowie, ale

lata młodości, rozpoczynali błyskotli-

Gdy opowiadam studentom o

o wojskowości, gdzie byli generało-

Moją myślą było pokazanie tego

również świadczą o tym, że polski

we kariery. Tego rodzaju materiały są

Kijowie, mając monografię, mam

wie polskiego pochodzenia, uznający

co Polacy zrobili dla siebie. Proszę

był wyraźnie językiem słyszalnym

wydzielone w mojej książce. Z tych

wrażenie, że ten temat ich intere-

się za Polaków, a później służący w

mnie tu dobrze zrozumieć. Historię

na ulicach miasta.

materiałów wynika, jak różne kultury

suje. Poszerzają swoje wiadomości

szeregach Wojska Polskiego II Rze-

Polaków w Kijowie można napisać na

współpracowały ze sobą, że Polacy

o polskiej obecności na wschód od

Warto tu wspomnieć słyn-

czypospolitej.

dwa sposoby. Pokazałem ich wysiłki

bardzo dobrze rozumieli język ukra-

współczesnych granic Polski. Jeden

ne Kontrakty.

Po habilitacji powstało przede

organizacyjne, skierowane przede

Tak, gdy nastąpił ich okres, to ze-

iński – język dzieciństwa i język rosyj-

z moich kolegów w swoich materia-

mną pytanie co mam robić dalej,

wszystkim na to, aby pokazać swoją

wsząd zjeżdżało tu tysiące gości, a

ski – język szkoły. Właściwie można

łach nazwał te tereny „Kresami Kre-

w którą stronę skierować swe ba-

obecność, podkreślić swoje znacze-

przede wszystkim polskich ziemian.

było by napisać tu drugą książkę o

sów” I Rzeczypospolitej. Na ogół,

dania. Nie będę tu ukrywać, że za-

nie, wykorzystując swoją pozycję w

Wtedy miasto, jak napisał prof. Stani-

tym, co Polacy zrobili dla miasta, bo

gdy mówisz Kresy, to każdy pojmuje

wsze interesowała mnie Ukraina, a

społeczeństwie. Należy tu podkre-

sław Nicieja, było „polskim Kijowem”.

wszędzie widoczna jest ich obecność.

je jako kresy II Rzeczypospolitej, ale

szczególnie ta jej część, która była

ślić, że Kijów był miastem, które gro-

Gdy wybuchła wojna, to według róż-

Kijów dla Polaków z Wołynia czy Po-

gdy powiedzieć, że istniały bliższe

pod Rosją. Jak doskonale pan wie,

madziło wielu przedstawicieli polskiej

nych źródeł mieszkało tu od 35 do

dola był czymś na kształt Krakowa

i dalsze, to czasami studenci zapo-

Ukraina wtedy była podzielona po-

inteligencji, mającej pewne arysto-

60 tys. Polaków. Jeżeli dodamy, że

czy Lwowa dla mieszkańców Galicji.

minają, że I Rzeczpospolita sięgała

między monarchię austro-węgier-

kratyczne konotacje, pochodzących z

miasto liczyło 600 tys. mieszkańców,

Zimą przyjeżdżały tu liczne rodziny

dalej od tych granic. Są to tereny, na

ską i Imperium Rosyjskie. Od razu

rodzin właścicieli ziemskich, z rodzin

to wyobrazimy sobie jak znaczącą

na karnawały, bale i uczty. Tu uczyli

które polska tradycja przyniosła coś

postanowiłem, że napiszę o tych

osiadłych na tych terenach przed

była ta grupa. Jasne, że Polacy nie

dzieci. Siła polskiej społeczności po-

ze sobą, ale również i coś stąd wzię-

Polakach, którzy znaleźli się po tej

wiekami na Prawobrzeżnej Ukrainie,

byli najliczniejszą grupą, jaką byli

legała w tym, że miała ona potężne

ła. Mówiąc o historii, nie mówimy o

rosyjskiej stronie. Mowa tu nie jedy-

a przez kilka pokoleń mieszkających

Rosjanie. Był tu rosyjski uniwersytet,

wsparcie majętnych rodaków.

idealizowanej polskiej obecności,

nie o Ukrainie Prawobrzeżnej, ale i

w Kijowie. Wreszcie polska burżu-

garnizon, administracja Kraju Połu-

Ogółem, podsumowując, po-

nie tylko o tym cośmy tu przynieśli,

o tych terenach bardziej na Wschód.

azja, która przeniosła się do Kijowa

dniowo-Zachodniego.

wiem, że dzięki znajomości z prze-

ale również i o tym jak nas tu przyj-

Zebrany materiał pokazał jednak,

z Królestwa Polskiego w poszukiwa-

szłością Polaków w Kijowie, pozna-

mowali, chociażby nasi ukraińscy

Z  jakich  archiwalnych

jak olbrzymią rolę odgrywało polskie

niu wygód ekonomicznych. Wreszcie

łem same miasto.

sąsiedzi.

materiałów pan korzystał?

środowisko właśnie tu, w Kijowie.

osoby, które przyjechały tu za pracą

W 2001 roku po raz pierwszy

Czy obecnie Polacy inte-

Dziękuje za rozmowę.

Zorientowałem się podczas badań,

i o których bardzo mało wiemy. Nie

przyjechałem do Kijowa. Wtedy zro-

resują się Kijowem?

że był tu bardzo prężny, chociaż

należy tu zapominać też o polskich

zumiałem, że jest większa swoboda

mało znany, ośrodek polskości, który

studentach, uczniach gimnazjów,

dla korzystania z archiwów. To co mo-

Lwowska restauracja kupoł” zaprasza

wpływał na Polaków – mieszkańców

młodzieży polskiej, uczącej się w

głem znaleźć w Polsce, to już miałem

ukraińskich guberni Imperium Rosyj-

szkołach rosyjskich. W latach I woj-

opracowane. Natomiast tu spodzie-

que i przy dźwiękach nastrojowej

Położona w samym sercu

skiego. Był to ośrodek, który bardzo

ny światowej, otwarto również szkoły

wałem się odnaleźć materiały, które

muzyki poczują Państwo klimat

Lwowa, przy ul. Czajkowskiego

dynamicznie rozwijał się tu właśnie w

polskie, które jako pierwsze pojawiły

mogły ulżyć mi w pracy. Okazało się,

wspaniałych, minionych lat – świa-

37. Wyśmienita polska kuchnia,

przedstawionym przeze mnie okre-

się po rewolucji lutowej, po obaleniu

że Centralne Państwowe Archiwum

ta przedwojennej Polski. Wszyst-

ciepła rodzinna atmosfera, na-

sie. Nie bez podstaw przyjąłem rok

caratu. Właśnie tu – co mnie poraziło

Historyczne posiada interesujące

ko to stwarza wymarzone warunki

strojowe wnętrze i muzyka. Menu

1905 jako bardzo ważny, bo właśnie

najbardziej – Polacy rozwijali szkolnic-

mnie materiały. Gdy przyjrzeć się bi-

do organizacji przyjęć, bankietów,

także po polsku.

wtedy władze carskie zaprzestały –

two na wszystkich szczeblach. Mieli

bliografii, to widać, że pracowałem w

spotkań biznesowych, integracyj-

„Kupoł” to kameralna re-

przynajmniej formalnie – wszelkich

coś na kształt quasi-uniwersytetów

kilku podobnych instytucjach. Ale pa-

nych i rodzinnych, romantycznych

stauracja położona w sąsiedz-

represji wobec polskości, które były

o poziomie akademickim, i wiele

miętajmy o tym, że wiele dokumen-

rendez-vous, wystawnych kolacji

twie Lwowskiej Filharmonii oraz

dotychczas. Mowa tu o skasowaniu

wysiłku wkładali na tzw. „polu naro-

tów zginęło, gdy przez Kijów prze-

zakazów, istniejących po Powstaniu

dowym”. Proszę zwrócić uwagę na

chodziły różne wojska, potem była

oraz innych uroczystości. Także u

dawnego Zakładu Narodowego

Styczniowym. Według tych zaka-

przytoczone w książce nazwy gazet

II wojna światowa. Okazało się więc,

nas kupisz zawsze aktualny „Ku-

im. Ossolińskich oferuje szeroki

zów, nie można było nic robić, język

i wydań, które powstały w tym okre-

że interesujące mnie materiały nie są

rier Galicyjski”. Warto odwiedzić

wybór tradycyjnych galicyjskich

polski był zakazany, nie można było

sie, organizacji oświatowych, prób

w jednym miejscu, a czasami wręcz

nas o każdej porze dnia i roku!

dań, bogaty wachlarz trunków,

stwarzać organizacji, skupiających

ich stworzenia, które miały docierać

odnajdywałem coś zupełnie przypad-

Stąd wszędzie jest blisko, a

wyśmienite desery oraz legendar-

Polaków…

do różnych grup społecznych, jak np.

kowo. Dzięki moim kolegom, niektóre

całe miasto znajduje się na wy-

ną lwowską kawę.

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne.

materiały odnajdywałem w takich ar-

…kupować ziemię.

ciągnięcie ręki. Jesteś we Lwowie

„Kupoł” to miejsce, w którym

Tak, kupować ziemię. Rok 1905

W czasie wojny rozwijało się polskie

chiwach, nazwa których wcale by na

– wstąp do „Kupołu”.

goście zawsze mogą liczyć na

staje się takim rokiem przełomowym.

harcerstwo. Gdy czytamy wspomnie-

to nie wskazywała. Prace ułatwiły mi

przyjazną atmosferę i wyjątkowe

Natomiast rok 1920, jak się dowie-

nia z tamtego okresu, to ich autorzy

wspomnienia, nawet te do dziś nie-

przyjęcie. We wnętrzach, w któ-

działem, jest rokiem, gdy z opusz-

podkreślają nie jedynie wielki senty-

opublikowane. Były to wspomnienia

Telefon: +380 322614454

czeniem Kijowa przez wojska polskie

ment do swego dzieciństwa i młodo-

ludzi, którzy spędzili tu dzieciństwo,

rych zatrzymał się czas belle epo-

mail: kupollviv@ukr.net