23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 października–16 listopada 2015 nr 20 (240)

List do redakcji

wyraził swoją ostatnią wolę: „pogrzeb

w 74 roku swego życia, w 52 roku

mój ma być najskromniejszy. Wieńców

kapłaństwa i 36 roku biskupstwa. Już

Wspomnienie o Janie Rogali

na trumnie składać nie pozwalam...

10 minut po jego śmierci wiadomość

Jam nędzny proch i ziemia, do ziemi

tę podało radio. Jednocześnie Rząd

powracam.” Jednak pogrzeb Isa-

Rzeczypospolitej ogłosił żałobę pu-

kowicza w dniu 1 maja 1901 roku

bliczną do chwili pogrzebu wielkiego

Kwatera dziecięca na Cmentarzu Janowskim we Lwowie. Za nią kamienny nagro-

przerodził się w wielką, okazałą mani-

księcia kościoła. Śmierć abpa J.

bek z napisem: Jan Rogala 17.VIII.1904 – 29.IV.1980. Nawet po śmierci spoczął

festację społeczeństwa galicyjskiego.

Teodorowicza głęboko wzruszyła

razem z dziećmi, które ukochał tak samo, jak dobro najwyższe – Ziemię Ojczystą.

Prasa lwowska umieściła dokładne

wiernych kościoła ormiańskiego i cały

relacje z przebiegu tych uroczysto-

Lwów. W uroczystościach żałobnych

Urodził się w dawnym wojewódz-

Rogala dzielił ludzi na lepszych i gor-

swoich pociech. Stanisław Czerkas

ści żałobnych, również nadesłane

udział wzięli prymas Polski kardynał A.

twie stanisławowskim na kopalni

szych, utrzymywał kontakty z ludźmi

i Stanisław Ruszel dbali o oprawę

telegramy z kondolencjami, m.in. od

Hlond, metropolita lwowski obrządku

Bitków, gdzie uczył się tolerancji i

różnych narodowości. Okres studiów

świetlną przedstawień. „Nadworny-

Ojca Świętego, cesarza i premiera

rzymskokatolickiego B. Twardowski,

szacunku dla innych narodowości i

– to czas wielkiej fascynacji śpiewem

mi” fotografami tych przedstawień

rządu wiedeńskiego. Namiestnik

greckokatolickiego A. Szeptycki,

przekonań religijnych. Mieszkali tam

chóralnym. Pan Jan był prezesem

byli Jarosław Stankiewicz i Euge-

Galicji hrabia Leon Piniński (który

17 biskupów obrządku rzymskoka-

Polacy, Rusini, Niemcy… Ponieważ

chóru „Echo Macierz”, śpiewał pod

niusz Bartosz.

miał rodowód ormiański) przybył na

tolickiego i 3 biskupów obrządku

całe życie koncentrowało się wokół

batutą prof. Kołaczkowskiego, a po-

W szkole nr 10 Jan Rogala pro-

pogrzeb osobiście. Ksiądz Tadeusz

greckokatolickiego, przedstawiciele

kopalni nafty – to od dziecka obracał

tem kontynuował śpiewanie w chórze

wadził też nowatorskie przedszko-

Isakowicz pisze: „W dniu pogrzebu

Rządu Polskiego, wojewoda lwowski

się w towarzystwie inteligencji tech-

biblioteki.

le – jako pierwszy wprowadził do

w całym mieście ogłoszona została

nicznej, co spowodowało ogromną

Biblioteka. Pracował tu przez 42

nauki czytania „ruchomy alfabet”.

powszechna żałoba. Zamknięto Teatr

chęć zdobywania wiedzy, nawet

lata. Jego dział, którym kierował, był

Tu dzieci zdobywały wszechstron-

miejski, biblioteki Ossolineum, odwo-

kosztem zdrowia, i następną wielką

przytuliskiem dla wielu samotnych

ną wiedzę z różnych dziedzin. Na-

łano koncerty... Kondukt żałobny był

miłość – do książek. Ta miłość do-

ludzi, którzy gdzie indziej nie znaleźli

stępnie latami kontynuował pracę z

tak liczny, że, gdy ostatnie delegacje

prowadziła go w konsekwencji do

pracy. On, człowiek o niepospolitej

dziećmi, udzielając bezpłatnych ko-

wychodziły z katedry ormiańskiej, to

pracy w dawnym Ossolineum – po-

sile woli i charakteru, starał się oto-

repetycji ze wszystkich przedmio-

jego czoło znajdowało się na wyso-

tem Lwowskiej Biblioteki Akademii

czyć opieką słabszych. Był dla nich

tów. Wracał zmęczony po pracy do

kości placu Bernardyńskiego. Wzdłuż

Nauk im. W. Stefanyka.

w trudnych chwilach „parasolem

domu i nawet nie miał czasu zjeść,

trasy ustawiło się kilkanaście tysięcy

Zdobywał wiedzę często samo-

ochronnym”. W swoim życiu uratował

bo tam już przy stole czekało nieraz

osób, a wszystkie ulice udekorowa-

dzielnie – do końca życia się do-

wiele istnień ludzkich – dosłownie.

kilkoro „delikwentów”. Gdy znalazł

no setkami żałobnych lampionów”.

kształcał. Absolwent gimnazjum im.

Opiekował się też książkami – uchro-

wolny czas, prowadził wielogodzin-

Lwowski „Dziennik Polski” umieścił

Romanowskiego w Stanisławowie,

nił ich setki przed zniszczeniem, spa-

ne rozmowy z piewcą lwowskich

obszerną relację swego reportera,

a następnie wydziału filologii polskiej

leniem. O innych dziełach sztuki nie

zabytków i architektury Alfredem

który tak opisał pogrzeb zmarłego

na Uniwersytecie im. Jana Kazimie-

wspomnę. Najlepiej wiedział to jego

Lenartowiczem, z koleżanką z bi-

dostojnika kościoła ormiańskiego:

rza we Lwowie. Ukończył szkołę reto-

przyjaciel, prof. Mieczysław Gem-

blioteki Stefanią Zub i wielu innymi

„Jedna z wielkich, jedna z najwięk-

Grób abpa Grzegorza Józefa

ryki przy Uniwersytecie i mógł mówić

barowicz, z którym razem parali się

przyjaciółmi.

szych, a najdroższych mogił wzniosła

Romaszkana

na każdy temat dobrze postawionym

ochroną dzieł sztuki.

Zawsze żył dla innych. Kochał

się znowu na cmentarnej ziemi jak

głosem. Uczęszczał też na zajęcia

Zupełnie inny rozdział jego ży-

ludzi, służył im zawsze. Nie zrobił

A. Biłyk, generał W. Langner, prezy-

drogowskaz, na który spoglądać będą

z filozofii prof. Romana Ingardena i

cia – to działalność w komitecie

kariery, mimo że posiadał ogromną

dent królewskiego stołecznego miasta

oczy pokoleń w pochodzie ku lepszej

Mścisława Wartenberga. Był pilnym

rodzicielskim szkoły nr 10. Wielo-

wiedzę. Nie darmo nazywano go

Lwowa St. Ostrowski, przedstawiciele

przyszłości Ojczyzny! Nie Lwów, nie

uczniem profesorów Bruchnalskie-

krotnie stawał w obronie szkoły i

„chodząca encyklopedią” (znał per-

lwowskich uczelni wyższych, sto-

Galicja, nie jedna dzielnica, ale jak

go, Kucharskiego i Kleinera. Jego

wraz z takimi osobami jak Bartosz,

fekt 10 języków obcych, był świetnym

warzyszeń, towarzystw, organizacji

rozlega ziemia nasza polska, cały

serdecznym przyjacielem był twórca

Bill, Szeruda, Rybij, Adamski, Ka-

znawcą języka i literatury polskiej, fi-

społecznych i politycznych. ”Pogrzeb

naród w dniu dzisiejszym sercem

Lwowskiej szkoły matematycznej

linowska  podejmował  wszelkie

lozofii, historii i innych dziedzin nauki

J. Teodorowicza odbył się w dniu 10

i duchem płynął za rydwanem, na

Stefan Banach.

dostępne działania dla utrzymania

i sztuki.

grudnia. Mszę pontyfikalną w Kate-

którym wieziono trumnę ze zwłokami

Od dziecka ciężko pracował, po-

tej szkoły jako szkoły polskiej. Or-

Przeżył dwie wojny światowe,

drze Ormiańskiej odprawił kardynał

arcybiskupa Isakowicza. Tysiączne

nad siły, gdy jego ojciec uczestniczył

ganizował tu kółko teatralne, gdzie

widział wiele, ale zajęty pomocą in-

A. Hlond, Prymas Polski. Po mszy

rzesze, co uczestniczyły w żałobnym

w walkach I wojny światowej – był

przygotował mnóstwo przedstawień

nym nie zdążył spisać wspomnień.

świętej mowę żałobną wygłosił wie-

pochodzie jak fala potężna, to jeno

zmuszony do czynnej opieki nad

teatralnych, koncertów, wieczorów

Nie miał też czasu zająć się praca

loletni przyjaciel zmarłego ks. abp.

cząstka tych milionów, których myśli

matką i trojgiem młodszego rodzeń-

poetyckich. Scenariusze i muzykę

naukową, chociaż z jego pomocą

A. Sapieha, metropolita krakowski. O

w tej chwili płynęły ku świeżej mogile.

stwa. Dźwigał ciężkie wory w kopal-

pisał dr Ludwik Ptaszek, przygrywa-

wielu wybitnych naukowców z tere-

godzinie 11.00 trumna, wagi przeszło

Czułeś, że za tym rydwanem kroczy

ni – a miał zaledwie 13 lat. Potem

ła z dr. Ptaszkiem jego żona Adela

nów Związku Radzieckiego, Polski

200 kg, na ramionach młodzieży

Ojczyzna cała i że Ojczyzna cała staje

dźwigał też bale drewniane i cegły,

i p. Janowska. Dekoracje przygoto-

i innych państw napisało i obroniło

akademickiej pojawiła się na ulicy,

w żałobie nad grobem najlepszego ze

by zbudować szkołę dla dzieci ukra-

wywali panowie Stanisław Adamski

prace naukowe.

żegnana głosem dzwonów katedral-

swych synów...”

ińskich, z którymi prowadził zajęcia

i Andrzej Nikodemowicz, choreogra-

Odszedł nagle, cicho i skrom-

nych. Pochód żałobny rozwinął się

Na miejscu wiecznego spoczynku

teatralne. W Tarnopolu uczył dzieci

fią zajmowała się p. Józefa Miecz-

nie, żyjąc według zasady, że „życie

na przestrzeni około 2 km i ruszył w

„Złotoustego” archidiecezja ormiańska

polskie i ukraińskie.

kowska. Rodzice dzieci, m. in. Luby

to twarda walka o byt”. Żyje jednak

stronę Cmentarza Łyczakowskiego.

wystawiła nagrobek zamówiony u

W gimnazjum zetknął się znowu

Bartosz, Ireny Jukiert, Jadwigi Karp,

we wspomnieniach tych, którym po-

Komitet obywatelski zwrócił się

znanego lwowskiego rzeźbiarza prof.

z ludźmi różnych narodowości – Ru-

Barbary  Michałkiewicz,  Jerzego

magał, którzy znali go jako wielkiego

do władz centralnych z prośbą o

Juliana Bełtowskiego. Zgodnie z

sinami, Żydami. Zawsze ze smut-

Kuca, Haliny Basiuk, Jerzego Rybi-

patriotę, erudytę, społecznika, Czło-

upoważnienie do złożenia szczątków

wolą zmarłego, pomnik nie ma jego

kiem wspominał kolegę z klasy, Żyda

ja, Andrzeja Culaka i wielu innych z

wieka o wybitnym autorytecie.

zmarłego na Cmentarzu Orląt, na co

podobizny, lecz ma kształt przydrożnej

Paltila, genialnego matematyka, który

pełnym poświęceniem przygotowy-

D. R.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

kapliczki. Wykuty z kamienia pomnik

zmarł z głodu. Do końca życia Jan

wali wspaniałe stroje sceniczne dla

(nazwisko autora znane redakcji)

udzieliło przychylnej odpowiedzi.

zwieńczono krzyżem, zaś w górnej

Nad otwartą mogiłą odprawiono

części blendy arkadowej umieszczono

modły żałobne. Orację wygłosił ks.

płaskorzeźbione w białym marmurze

Apel w sprawie Cmentarza Janowskiego

kanonik A. Bogdanowicz”. Pochowano

insygnia biskupie, a poniżej napis:

abp. J. Teodorowicza w lewej części

„Isaak Mikołaj Isakowicz Metropolita

takiego Cmentarza Janowskiego już

dostarczą nam Państwo. Każdy, kto

Od kilku miesięcy w każdym

cmentarza obok katakumb, niedaleko

lwowski ormiański urodzony w r. 1824,

nie będzie. Podobnie jak nie ma już

podzieli się wspomnieniami i zdję-

numerze Kuriera Galicyjskiego dru-

pomnika lotników amerykańskich

mianowany arcybiskupem r. 1882,

tego nawet sprzed miesięcy. Ocal-

ciami o krewnych i bliskich pocho-

kujemy apel naukowców z Uniwer-

(kwatera II, g. 59). Serce jego złożono

zmarły dnia 29 kwietnia r. 1901”.

my pamięć o tych, których znaliśmy,

wanych na cmentarzu Janowskim,

sytetu Szczecińskiego w sprawie

do urny, którą wmurowano w ścianę

Ostatnim arcybiskupem ormiań-

szanowaliśmy i kochali, bo człowiek

uwieczni pamięć o tych osobach.

Cmentarza Janowskiego. Niestety,

Katedry Ormiańskiej. W 1971 roku w

skim pochowanym na terenie nekro-

żyje tak długo, jak długo trwa pa-

Kim byli ci Lwowianie – sklepikarze,

nadal nie mamy szerszego odzewu

dobie dewastacji Cmentarza Orląt,

polii Łyczakowskiej (na wojskowym

mięć o nim. Zastanówmy się, czy

kominiarze, praczki, panie domu,

od Państwa.

jak podaje ks. prof. Józef Wołczański,

Cmentarzu Obrońców Lwowa) był ks.

przekażemy naszym potomkom to,

pracownicy tramwajów czy gazowni,

Drodzy czytelnicy!

zwłoki arcybiskupa J. Teodorowicza

Józef Teofil Teodorowicz (1864-1938).

co wiemy sami? Czy to nie będzie

robotnicy fabryk czy poeci – wiedzą

Każdego roku w Święto Wszyst-

potajemnie ekshumowano i „złożono

Abp J. Teodorowicz był gorliwym rząd-

naszą winą, że ta pamięć zaginie?

tylko ich rodziny. Być może w Pań-

kich Wiernych Zmarłych spotykamy

w grobowcu rodziny Kłosowskich na

cą archidiecezji, świetnym kaznodzie-

Materiały gromadzone przez na-

stwa archiwach domowych zacho-

się na Cmentarzu Janowskim i każ-

Cmentarzu Łyczakowskim”. Przy od-

ją, wybitnym pisarzem religijnym. On

ukowców z Uniwersytetu Szczeciń-

wały się zdjęcia z pogrzebów mniej

dy idzie do grobów swoich bliskich.

budowie Cmentarza Orląt w 2005 roku

przeprowadził gruntowną renowację

skiego kompletowane będą do lipca,

lub bardziej znanych osób, zdjęcia

Dzisiaj warto zadbać też o to,

na jego grobie ustawiono symboliczny

i rozbudowę Katedry Ormiańskiej. Z

jest jeszcze trochę czasu na spene-

samego Cmentarza Janowskiego

by pamięć o naszych matkach, oj-

krzyż z napisem. W czerwcu 2011

urzędu w latach 1902–1918 zasiadał

trowanie domowych archiwów.

oraz okolic. Innego źródła informa-

cach, babciach i dziadkach pocho-

roku staraniem Fundacji Ormiań-

w wiedeńskiej Izbie Panów, a w latach

Zgłoszenia przyjmujemy w re-

cji o pochówkach przede wszystkim

wanych na cmentarzu Janowskim

dakcji Kuriera Galicyjskiego: wspo-

powojennych (a czasem też wcze-

nie rozproszyła się. Jest okazja, aby

skiej, szczątki abpa Teodorowicza

1902–1914 w Sejmie Galicyjskim.

mnienia, zdjęcia bądź inne dokumen-

śniejszych) nie ma. Jest to właści-

informacje o tych ludziach zebrać w

przeniesiono na pierwotne miejsce

Z wyboru, w latach 1919–1922

ty. Drogą mailową archiwalia można

wie jedyna już okazja by pamięć o

jednym miejscu – w książce. Za kilka

spoczynku.

był członkiem polskiego Sejmu Kon-

przesyłać do prof. Ryszarda Tomczy-

ludziach pochowanych na Cmenta-

miesięcy zostanie zakończony etap

Kontynuacja o ormiańskich po-

stytucyjnego, a w latach 1922–1923

ka: rtomczyk10@wp.pl i dr Barbary

rzu Janowskim zachować.

gromadzenia informacji. Książka bę-

chówkach na Cmentarzu Łyczakow-

Senatu. Wielki patriota i społecznik,

Patlewicz: barpat@wp.pl

Każdy dzień przynosi zmiany

dzie wydana i oprócz części archiwal-

skim w następnym numerze KG.

obywatel honorowy Lwowa. Zmarł

na tym cmentarzu – za rok czy dwa

nej, informacji w niej będzie tyle, ile

ALINA WOZIJAN

4 grudnia 1938 roku we Lwowie