29

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 października–16 listopada 2015 nr 20 (240)

Dziś na miejscu zbrodni stoi po-

magistracie powiedzieliby zapewne,

O dobromilskiej Salinie

mnik, który jest bardzo nietypowy.

że nie ma na to pieniędzy.

Memoriał ma około 5 metrów wyso-

Najciekawszym obiektem był jed-

kości. Pomnik składa się z siedmiu

nak gmach główny kopalni, również

krzyży w półkole, ulokowane są

bardzo zniszczony, a który przypomi-

W Salinie na obrzeżach Dobromila na Starosamborszczyźnie (obwód

krzyże na pochyłych metalowych

na niby to ratusz, a niby to kościółek,

lwowski) była dawniej kopalnia soli, którą w czasach sowieckich prze-

słupkach. W tym półkoluumiesz-

gdyż u góry znajduje się strzelista

czono koronę cierniową. U dołu zo-

wieżyczka z otworem, gdzie kiedyś

kształcono w sanatorium dla osób chorujących na gruźlicę. Od drugiej

baczyć można człowieka, który jak

był zegar. Owego zegara już nie ma.

połowy lat osiemdziesiątych XX wieku teren warzelni pustoszeje i z roku

gdyby spada do szybu kopalniane-

Być może został skradziony, albo po-

go. Pomnik został wykonany w takim

kazuje czas już na innym obiekcie?

na rok popada w kompletną ruinę. Teren Saliny niegdyś administracyjnie

kształcie, który przypomina właśnie

W gmachu znajdował się dawniej

otwór szybu, do którego wrzucano

zarząd kopalni, a gdy funkcjonowało

należał do wioski Lacko (dziś Solanuwatka), stanowiąc nawet odrębną

ludzi. Krzyże w tym przypadku sym-

sanatorium, prowadzono tam księ-

osadę. W czasach ZSRS Salinę włączono w granice Dobromila.

bolizują ostatnie momenty życia ofiar,

gowość. Jest on dwukondygnacyjny

a korona cierniowa okropną mękę,

na wysokim przyziemiu. Posiada

której musieli doświadczyć. Co roku

dwuspadowy dach. Do drzwi wejścio-

ANDRZEJ PIETRUSZKA

pod koniec czerwca w Salinie jest

wych prowadzą dwubiegowe schody.

tekst i zdjęcia

sprawowana msza święta w intencji

Na fasadzie głównej znajdują się ar-

zamordowanych. Miejsce licznie od-

Sól w okolicach Dobromila, jak

kadowe okna oraz drzwi. Natomiast

wiedzają turyści z Polski. Tuż przy

pisze Grzegorz Rąkowski w książce

u samego dołu budynku usytuowane

pomniku znajduje się kapliczka św.

„Ukraińskie Karpaty i Podkarpacie”,

jest wejście do pomieszczeń piw-

Kingi. Na uboczu stoją dwie tablice

była wydobywana od dawna. Przed

nicznych. Tuż obok stoi duży ceglany

informujące o Salinie w języku ukra-

rozbiorami Polski kopalnią zarządzali

komin. Za gmachem widziałem pozo-

ińskim. Nieco wyżej memoriału znaj-

właściciele dóbr miejscowych. To

stałości zrujnowanych pomieszczeń

duje się zbiorowa mogiła ofiar, na

właśnie Salina była najważniejszym

– w czasach funkcjonowania uzdro-

której stoi krzyż. Za czasów sowiec-

centrum wydobywczym na oma-

wiska była tam stołówka.

kich, jak opowiadała mi moja babcia,

wianych terenach. Po rozbiorach

Na końcu alei, gdzie są ostatnie

krzyż ten wiele razy usuwano. Ludzie

Rzeczypospolitej warzelnia została

budowle i stał kiedyś kościółek, zoba-

nie dawali jednak za wygraną i znów

przejęta przez rząd austriacki. Na

czyć można schody, które prowadzą

go stawiali. Potem władza komuni-

przełomie XVIII i XIX wieku kopal-

na trawiasty pagórek z jabłoniami.

styczna nie usuwała już krzyża.

nia posiadała dziewięć szybów. G.

Znajdowały się tam szyby kopalni.

Teraz parę słów o sanatorium w

Rąkowski w swojej książce podkre-

Właśnie w tym miejscu w czerwcu

Salinie. Spisałem je wyłącznie z opo-

śla, że najgłębszy z nich nazywał

1941 roku NKWD dokonało egze-

wiadań babci. Muszę też powiedzieć,

się „Błogosławieństwo”. W I połowie

kucji Polaków i Ukraińców. Gdy 22

że była ona bardzo zbulwersowana

XIX wieku w Salinie wydobywano

czerwca 1941 roku Niemcy przekro-

widokiem, który zobaczyła, a mia-

ok. 50 tys. cetnarów soli rocznie. W

czyli sowiecką linię demarkacyjną,

nowicie całkowitą ruiną. Nawet nie

II połowie tegoż stulecia obiekt został

spanikowani bolszewicy zaczęli ucie-

mogła sobie wyobrazić, że zastanie

poddany rozbudowie, co umożliwiło

kać. Sowieci pozostawiali wszystko,

dawne sanatorium w tak opłakanym

wydobywanie białego surowca na

lecz nie zapomnieli rozprawić się z

stanie. Otóż składało się ono z kil-

poziomie ok. 100 tys. cetnarów rocz-

tzw. „wrogami ludu”. Forma egze-

ku korpusów usytuowanych wzdłuż

nie. Na początku XX wieku w warzel-

kucji była bardzo drastyczna, gdyż

alei, w których początkowo leczo-

ni pracowało 70 robotników.

ofiary uderzano młotem w tył głowy.

no pacjentów chorych na gruźlicę.

W 1941 roku w Salinie NKWD

Ciała wpadały do szybu kopalniane-

Najpierw były to dzieci i młodzież.

zamordowało wielu Polaków i Ukra-

go. Bezpośrednio na terenie Saliny

Później zaś leczono osoby dorosłe,

ińców, których ciała były wrzucane do

eksterminowano osoby, które przy-

Zniszczony gmach główny kopalni, który przypomina ra-

które chorowały nie tylko na gruźlicę,

szybów kopalni. Kopalnię zamknięto

były z pobliskiego Przemyśla. Ranne

tusz lub kościółek, gdyż u góry znajduje się strzelista wie-

ale również na zapalenie płuc czy

w latach pięćdziesiątych ubiegłego

ofiary albo topiły się w solance, albo

życzka z otworem, gdzie kiedyś był zegar

astmę oskrzelową. Uzdrowisko było

stulecia z powodu małej rentowności

dusiły się pod kolejnymi warstwami

w prawo do Niżankowic, a następ-

wielu budynkach niestety, nie ma już

zaplanowane na około 400 miejsc.

produkcji. Potem w budynkach admi-

ciał. Niektóre osoby jednak ocalały.

nie przejechać przez wymienioną

śladu. Po upadku ZSRS niektóre

Do sanatorium przyjeżdżały przede

nistracyjnych urządzono sanatorium.

Warto podkreślić, że do szybów ko-

wcześniej wioskę Solanuwatkę. W

budowle zostały rozebrane przez

wszystkim osoby z Ukraińskiej So-

O Salinie słyszałem niejedno-

palni wrzucono także ciała ofiar, które

miejscowości są (tak mi się przynaj-

miejscowych, a cegła została wy-

cjalistycznej Republiki Radzieckiej,

krotnie z opowieści mojej babci,

zamordowano nie w Salinie, lecz w

mniej wydaje!) zabudowania dawnej

korzystana na cele budowlane. Na

przeważnie z okolic Lwowa, ale także

Marii Harasymowicz, która przez 30

dobromilskim więzieniu. Niemcy po

farmy ogrodzone ceglanym murem,

ukraińskich forach internetowych o

z Centralnej Ukrainy. Miało ono jed-

lat (1957-1986) pracowała we wspo-

ucieczce Sowietów zarządzili wydo-

obok których trzeba skręcić w lewo.

Salinie można przeczytać również,

nak status republikańskiego. Ośro-

mnianym sanatorium. Liczne relacje

bycie ciał, którego dokonywali Żydzi.

Wybraliśmy właśnie drugi sposób do-

że drewniane belki z dachów ludzie

dek ceniono ze względu na czyste

babci o miejscu, w którym spędziła

Gdy ekshumację zakończono, es-

jazdu do kopalni. Zrobiliśmy to celo-

przeznaczają na opał. Okoliczni

karpackie powietrze, które niewąt-

sporą część swojego życia, wzbu-

esmani zabili około 100 Żydów – w

wo, gdyż w planach mieliśmy jeszcze

pliwie sprzyjało zdrowiu pacjentów.

dzały we mnie duże zainteresowanie.

wstąpić na dobromilski cmentarz.

W jednym z korpusów, niedaleko od

Poniekąd to ona została inicjatorką

Pierwszy sposób dojazdu posłużył

gmachu zarządu, mieściła się sala

nostalgicznej wycieczki do dawnej

nam jako droga powrotna.

operacyjna. Sanatorium posiadało

warzelni. W sumie było to marzenie

Gdy już dotarliśmy na miejsce,

dużą stołówkę. Kuchnia znajdowała

nie tylko mojej babci, bo od kilku do-

w pierwszej kolejności rzuciła mi się

się w przerobionym dawnym kościół-

brych lat chciałem zobaczyć Salinę.

w oczy duża, wykonana z metalu,

ku na końcu alei, tuż za ostatnim

Zostało ono zrealizowane pewnego

brama wjazdowa. Po jej przekro-

korpusem. Budynku, gdzie znajdo-

sierpniowego dnia 2015 roku. Był

czeniu, zobaczyłem mały budyne-

wała się kiedyś kuchnia, już nie ma.

to czteroosobowy rodzinny wyjazd,

czek, gdzie ongiś była portiernia.

Pozostały kamienne fundamenty,

który na zawsze pozostanie w mojej

Następnie rozciągała się na kilkaset

które kształtem świadczą o tym, że w

pamięci.

metrów alejka, wzdłuż której rosły

tym miejscu był obiekt sakralny prze-

Od Komarowic (wieś koło Nowe-

drzewa i krzewy. Teren pozarastał

znaczony dla pracowników kopalni

go Miasta) do warzelni soli w Dobro-

chaszczami, których nikt nie wycina.

soli. Z opowiadań babci wynikało,

milu to jakieś 12 km, czyli stosunko-

Po obu stronach drogi znajdowały

że sanatorium posiadało duży staw,

wo niedaleko. Dojazd samochodem

się także mieszkalne oraz admini-

kotłownię oraz elektrownię. Wspomi-

zajął nam około 40 minut. Można

stracyjne budynki dawnej kopalni,

nała ona także, że uzdrowisko dys-

byłoby dotrzeć oczywiście szybciej,

które przypominały mi dworki zie-

ponowało własnym sadem. Obiekt

lecz stan ukraińskich dróg pozosta-

Pomnik, który wznosi się na miejscu zbrodni

miańskie. Były one bardzo zniszczo-

zamknięto w 1986 roku.

wia wiele do życzenia. Są dwa spo-

ne, okna powybijane, sufity i dachy

mieszkańcy nie zdają chyba sobie

podobny sposób, jak NKWD Ukraiń-

Wycieczka do dawnej kopalni

soby dotarcia do Saliny. Pierwsza

zapadły. Dostająca się do wnętrza

sprawy z tego, jakiej szkody zada-

ców i Polaków. Trudno dziś określić,

soli pozostawiła w mojej pamięci

droga jest krótsza: gdy znajdujemy

wilgoć niszczy je bezpowrotnie. Gdy

ją materialnemu dziedzictwu, które

ilu ludzi tak naprawdę zamordowano

wrażenie, którego nie doznałem w

się w centrum Dobromila, tuż obok

weszliśmy do środka, zdałem so-

powstało dzięki dużemu wysiłkowi

w Salinie. Jedne dane mówią o oko-

żadnym innym zwiedzanym przeze

kościoła rzymskokatolickiego jedzie-

bie sprawę z tego, jakie były kiedyś

wcześniejszych pokoleń. Czy tak

ło 1000 osób, inne zaś o 3600. Gdy

mnie miejscu: jakąś trwogę i smutek.

my prosto, pomijając zakręt w prawo

piękne. Nietypowe wykończenia oraz

powinno zachowywać się współ-

na omawiane tereny znów powrócili

Dawnej świetności stara kopalnia

na Niżankowice. Następnie trzeba

arkady bez wątpienia dodawały im

czesne społeczeństwo ukraińskie,

Sowieci, o ludobójstwie nie można

soli już nie odzyska, lecz obecnie ma

skręcić w pierwszą boczną szutrową

niegdyś uroku. W jednym z domów

które uważa siebie za europejskie?!

było głośno mówić. Władza komuni-

zupełnie inny wymiar – na zawsze

uliczkę po prawej stronie, wzdłuż któ-

widziałem pozostałości werandy.

Władze Dobromila też nie podejmu-

styczna przez cały powojenny okres

pozostanie miejscem spoczynku nie-

rej mija się nowo wybudowane domy.

Przy alei stoi również nowa cerkiew-

ją żadnych działań, aby zapobiec

istnienia ZSRS obwiniała we wszyst-

winnie zabitych ludzi, którzy stali się

Druga możliwość dojazdu jest nieco

ka, którą niedawno wybudowano. Po

jeszcze większej rujnacji Saliny. W

kim Niemców.

ofiarami systemów totalitarnych.

dłuższa: przy kościele trzeba skręcić