25

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 18–30 listopada 2015 nr 21 (241)

Wenecki tchórz”

W październiku 1765 roku pojawił się w Polsce dziwny

podróżny, typ spod ciemnej gwiazdy, giovanni giacomo

Casanova de Seingalt. Pod tym fałszywym szlacheckim

nazwiskiem krył się 40-letni wówczas syn włoskiego ko-

medianta gaetana (choć osoba jego ojca wzbudza do dziś

wątpliwości) i córki prostego szewca giovannyego Fa-

russiego. Otaczała go już wtedy fama wyczynów, przede

wszystkim miłosnych, a lista jego erotycznych podbojów

była wprost imponująca. Uwodził panny z dobrych domów

i praczki, mężatki i zakonnice, kurtyzany i damy dworu, a

także tancerki. To właśnie te ostatnie były powodem poje-

dynku Casanovy z innym znanym zabijaką Franciszkiem

Ksawerym Branickim, a miał on miejsce w Warszawie i jest

właśnie tematem naszej opowieści.

wenecki tchórz nie boi się polskiego

Problem stanowiło pojawienie się w

ANDRZEJ SZNAJDER

magnata – odparł mu wściekły Casa-

stolicy innej znanej w całej Europie

Casanova w swoich podróżach

nova.

włoskiej tancerki Anny Binetti. Jej

po Europie zawitał m.in. do Berlina

Następnego dnia pod oberżę,

występy tak bardzo spodobały się

giovanni giacomo Casanova de Seingalt. Portret autor-

i w poczdamskim pałacu Fryderyka II

w której mieszkał nasz „bohater”,

warszawskiej publiczności, że wzbu-

stwa Francesca Casanovy

próbował go namówić do organizacji

zajechała strojna kareta Branickie-

dziły zazdrość Gattai, faworyzowanej

obowiązywała jurysdykcja marszał-

sakowska. Wenecjanin odwiedził też

państwowej loterii. Nic mu z tych pla-

go zaprzężona w trzy pary koni.

dotąd przez zwolenników Czartory-

kowska, pojedynki były zabronione.

w Podhorcach hetmana polnego ko-

nów nie wyszło, więc udał się do Pe-

Pojedynek na pistolety odbył się w

skich. Do miłośników zaś Binetti zali-

Kto wie, może gdyby Branicki wtedy

ronnego Wacława Piotra Rzewuskie-

tersburga z nadzieją dostania się na

opuszczonych ogrodach na Woli.

czał się znienawidzony przez szlach-

nie przeżył, inaczej potoczyłyby się

go, a na koniec Krystynopol, majątek

audiencję u Katarzyny II. Udało mu się

tę okrutnik, przyszły targowiczanin,

Obaj niemal jednocześnie oddali po

losy Rzeczypospolitej. Ale tak się nie

wojewody kijowskiego Franciszka

spotkać z carycą, ale nie dostał żadnej

Franciszek Ksawery Branicki i jego

jednym strzale raniąc się nawzajem.

stało. Najjaśniejszy Pan darował Ca-

Salezego Potockiego, największego

lukratywnej posady na jej dworze. Po

poplecznik hr. Konstanty Moszczeń-

Casanova został tylko draśnięty w

sanovie i magnatowi swoją łaską ten

magnata swego czasu.

krótkim namyśle, wsiadł więc w dyli-

lewą rękę, lecz Branicki dostał kulę

ski. W najgorszej sytuacji był sam

występek. Za namową króla doszło

Gdy po tygodniu Casanova wró-

żans i wyjechał do Warszawy.

w brzuch i został przez towarzyszące

Casanova, który znał z dawnych lat

też do spotkania i zarazem pojedna-

cił do stolicy, został chłodno przyjęty

Do stolicy Rzeczypospolitej przy-

mu osoby przetransportowany do po-

obie panie, i w którym obie się oczy-

nia byłych wrogów.

przez króla i przyjaciół, a przyczy-

był wenecjanin 10 października 1765

bliskiej oberży. Wenecjanin sądząc,

wiście kochały.

- Panie hrabio, przychodzę prze-

na tego była taka: „Po powrocie do

roku i zatrzymał się w znanej gospo-

że rana magnata jest śmiertelna,

Pewnego dnia doszło do awan-

prosić cię za to, że nie potrafiłem

domu odebrałem anonim, w którym

dzie u Villiersów. Z listami polecają-

zdawał sobie sprawę, co mu grozi

tury pomiędzy Branickim a Tomati-

wznieść się ponad błahostkę, na któ-

ktoś życzliwy wtajemniczał mnie w

cymi udał się na drugi dzień do ks.

za udział w nielegalnym pojedynku.

sem. Potem Binetti uknuła intrygę

rą nie powinienem był zwracać uwagi

to, co słyszał na królewskim dworze.

Kazimierza Adama Czartoryskiego,

Szybko opuścił gospodę, chłopskimi

przeciwko Gattai, w którą wplątała

– oświadczył uroczyście Casanova

Otóż król miał się dowiedzieć, że w

znanego polityka, a także dramato-

stając nad łóżkiem Branickiego. A

Paryżu powieszono mnie zaocznie

pisarza i mecenasa kultury, który był

magnat mu na to: „Siądź proszę i

za kradzież znacznej sumy z kasy

przywódcą królewskiego Stronnictwa

bądźmy przyjaciółmi”.

loterii, że popełniłem wiele oszustw

Patriotycznego. Dzięki niemu poznał

Aby przed opinią publiczną zatu-

w Anglii i we Włoszech”. Wszystko

wkrótce liczne grono wojewodów,

szować jawne łamanie prawa, „Wia-

to było nieprawdą, lecz na Casanovę

generałów i biskupów, a wśród nich

domości Warszawskie” z dnia 8 mar-

padł blady strach. Postanowił, że wy-

ks. Augusta Kazimierza Sułkowskie-

ca podały kłamliwą wersję wydarzeń:

jedzie z Polski na zawsze, lecz miał

go, pisarza wielkiego koronnego,

„Dnia zaonegdajszego, w środę, jmć

jak zwykle długi, na pokrycie których

ks. Kacpra Lubomirskiego, generała

pan Branicki, podstoli koronny, wy-

tysiąc dukatów wyłożył przez hr.

lejtnanta na służbie rosyjskiej, oraz

jechawszy z jmć panem generałem

Moszczeńskiego sam król. „A w dwa

biskupa i znanego poetę Ignacego

Czapskim do Woli, mając próbować

dni później, spłaciwszy długi, byłem

Krasickiego.

pistolety nowe sprawdzone, gdy się

już w drodze do Wrocławia”.

Czartoryscy szybko wprowadzili

tam spotkali w ogrodzie z pewnym

Ale to jeszcze nie koniec polskiej

swego gościa w otoczenie Stanisła-

szlachcicem weneckim, nazwiskiem

przygody Casanovy. W 1773 roku

wa Augusta Poniatowskiego. „Jest

Kazanowa, kawalerem bawiącym tu

napisał utwór „Historia rozruchów w

niskiego wzrostu – pisał o królu w

od niejakiego czasu, który że miał

Polsce”, w którym z wielką sympatią

swoich „Pamiętnikach” Casanova,

jakowąś dawniejszą niechęć do jmć

wyrażał się o Rzeczypospolitej i jej

– ale dobrze zbudowany, twarz zaś

p. podstolego, przyszło między nimi

obywatelach, a jednocześnie ganił

ma niezwykle wyrazistą. Wysławia

do żwawej rozmowy, z której mimo

króla za uległość wobec Repnina i

się łatwo, a wszystko, co mówi,

usilnej perswazji jmci pana gene-

carycy.

skrzy się dowcipem i błyskotliwością

rała Czapskiego nastąpiła żądana i

Zmarł 4 czerwca 1798 roku na

myśli”. Szybko wkradł się bystry

ofiarowana wzajemnie satysfakcja z

zamku Dux (dziś Duchcov w Cze-

wenecjanin w łaski monarchy, który

tych samych pistoletów do próbowa-

chach), siedzibie hr. Józefa Wildste-

dopuścił go do asystowania w po-

nia nabitych. (...) Ten pierwszy impet

ina, potomka słynnego wodza wojny

rannej toalecie.

odnowionej spotkaniem urazy nie

trzydziestoletniej Wallensteina, gdzie

Wszystko byłoby dobrze, gdyby

przeszkodził jmci p. podstolemu ko-

napisał cytowane wcześniej „Pamięt-

nie kobiety. W gospodzie dowiedział

Franciszek Ksawery Branicki

ronnemu do okazania wspaniałości

niki”. Dziś nie ma już jego grobu i nie

się Casanova, że wenecki komik Carl

serca i umysłu pamięcią i staraniem o

wiadomo, co stało się z jego docze-

wenecjanina. 4 marca 1766 roku

saniami dostał się do stolicy i zabary-

Tomatis został mianowany przez kró-

bezpieczeństwie i całości adwersarza

snymi szczątkami.

odbył się w obecności króla spek-

kadował się w klasztorze franciszka-

la na stanowisko dyrektora pierwsze-

swego, ile cudzoziemca, od którego

Franciszek Ksawery Branicki

takl znanej sztuki Franciszka Boho-

nów prosząc przyjaciół o ratunek.

go publicznego teatru w stolicy. Żoną

ucierpiał. Że zaś to nie był umyślny

przeżył swego adwersarza w dobrym

molca „Małżeństwo z kalendarza”.

Na szczytach władzy nastąpi-

Tomatisa była sławna baletnica, tan-

pojedynek, ale przypadkowa zwada,

zdrowiu o 21 lat!

Po występie Branicki sprowokował

ła konsternacja – król był wściekły,

cerka i aktorka z Piemontu Caterina

została rzecz uspokojona bez wda-

Są też współczesne reminiscen-

Casanovę próbując mu wmówić, że

poplecznicy Branickiego grozili Ca-

Gattai, która pełniła jednocześnie

wania się zwierzchności”. A mówi się,

cje tamtego pojedynku – balet w

jest kochankiem Binetti. Ten zna-

sanovie zemstą, lecz murem za nim

rolę królewskiej kochanki. Jej piękny

że kłamstwa prasowe pojawiły się do-

dwóch aktach „Casanova w Warsza-

jąc jego zabijackie maniery chciał

stanęli m.in. wojewoda poznański

portret, wiszący do dziś w warszaw-

piero w czasach komunistycznych!

wie” z wykorzystaniem muzyki Wol-

mu zejść z drogi, lecz został przez

Antoni Jabłonowski, marszałek wielki

skich Łazienkach, namalował później

Aby jednak cała sprawa nieco

fganga Amadeusza Mozarta i libret-

Branickiego nazwany „tchórzem

litewski Józef Sanguszko, wojewoda

Marcello Bacciarelli.

przycichła, Casanova wyjechał na

tem Pawła Chynowskiego. Spektakl

weneckim”.

wileński Michał Ogiński i, wiadomo,

Casanova zaczął coraz częściej

Ukrainę i Podole. Po drodze ugościła

reżyserował i wystawił w stołecznej

- Panie hrabio, dowiodę ci o każ-

Czartoryscy. Sprawa była poważna,

zaglądać za kulisy teatru, a także

go we Lwowie sławna Katarzyna Kos-

Operze Narodowej Krzysztof Pastor.

dej godzinie i w każdym miejscu, że

bo w czasie obecności króla, gdy

do garderoby uroczych tancerek.